Патырлык
Моткочак илымем шуэш…
Лишыл еҥ-влакым йомдараш, чевер шошо кечын, пӱртӱс помыжалтме жапыште мландыш поген пышташ – манаш веле…
Пытартыш жапыште «Украина», «ДНР», «ЛНР», «спецопераций» мут-влак тургыжланымашым луктыт, лӱдыктат. Самырык-рвезе, икшывына, пӧръеҥна, пелашна-влак ӱмыр лугыч лийыт… Южышт чылт нӧргӧ, манашат келшен толеш, илышын ямжым умылыде вес тӱняшке каят.
Авай, мый улам, авай…
Таче Украиныште эртыше спецоперацийыште лийше да йот мландеш вуйым пыштыше кокла гыч иктыж дене палдарена. Тиде Волжский район Корамас кундем Полатэҥер гыч Сергей Тимоев. Ила гын, 25 апрельыште тудо 30 ияш лӱмгечыжым палемда ыле. Теве ынде чылажымат эртыше жап дене «ыле» манаш веле кодеш. А ава шӱм йӱла, тургыжлана, шортеш…
– Чон пеш коржеш. Чыла тидым мут дене ойлен мошташ ок лий. Эргымже 25 апрельлан мӧҥгышкӧ толаш билетымат налын улмаш. Ончычшо кушто улмыжым пален омыл. Ик кечын палыдыме номер гыч йыҥгыр йӱк лие. Мо тыгай, кӧн номерже, шонем, – вашлийын, саламлалтме деч вара мане Зинаида Аркадьевна. – А шӱмем тыге кӱлткаш тӱҥале, пуйто лектын возеш… Чу, шонем, налам. Нальым, нимом пелештыде, шыпак колыштам, а вес мучаште «Авай, мый улам, авай», – манме йӱк йоҥгалте. «Серёж, тидыже могай номер? Молан палыдыме гыч йыҥгыртет?», – ик йодыш почеш весе почела лектедат. Тыгодым шӱмем утыр кыраш тӱҥале. «Командирын. Таджикистан курыкышто улына. Телефонем огеш кучо. Мыйын чыла сай. Те тушто кузерак?» – йодышан вашмут лие. «Э-э-э, тыйжын ок кучо, а тудыжын кузе куча?..» – вуем пудыратылам семынем. Варажым ӱдыремлан йыҥгыртышым «Анжела, ойло, тольык чын вашеште, Серёжа – Украиныште?». Ик жап шып лиймеке, «Тушто» манме вашмут эшеат чот тургыжландараш тӱҥале. Тиде 18 мартыште лийын гын, арня гыч видеокыл дене кутыренна. «Кушто улметшым молан от ойло манме йодышлан «Ужат, авай, таза улам. Эргыч таза», – мане. Тылеч вара эше 3 гана видеокыл дене мутланенна… Южо йодышланже мыскара йӧреат вашештен. Тыште пеш чаплын пукшат але кушто маледа манмылан пушкыдо тӧшакыштат манын, но варажым рашемден. «Дяденька, у вас что-нибудь покушать есть?» – манын йодын толшо шужен пытыше верысе йочалан сухой паёкнам пуэна», – вашмут лийын.
Нигӧланат тыгай ынже пӱрӧ
Ялыш мийымем годым кок ӱдырамаш капка ончылнышт шога ыле. Иктыже –палымем Антонида Машаева. Тудынат Александр эргыже Украиныште лийын. «Ты кечылаште толын, но эше ужын омыл», – манын, пошкудат шинчавӱдшым ӱштыльӧ.
– Ача-авалан нигунам шке икшывым поген пышташ ынже пӱрӧ. Тыге огыл, а мӧҥгешла лийшаш… Сергейын кресаваже улам. Моткоч тыматле эрге ыле. Йӱкым колешат, саламлалтын, эреак пелештен. «Кресавай, кузерак иледа, мом ыштеда?» – манын шыргыжалме чурийже таче кечынат шинчаончылнем. Кочывӱдым йӧршеш йӱын огыл, тамак дечат кораҥын. Шуко йолташыже улмым, тудым пагалымыштым тояш толмышт эшеат чот пеҥгыдемдыш. Тӱрлӧ кундем гыч ятыр еҥ чумырген. Пӱтынь Корамас кундем тургыжланен, чаманен…
– Мыланнаже кеч-мыняр ияш лийышт – эре икшыве улытыс. Серёжик манмылан «Авай, мыйже ынде изи омылыс эре тыге маныда» ӧпкелалтме семынат ойлен. Мӧҥгыштӧ гын, нимогай паша деч кораҥын огыл: сурт сомылкамат ышташ полшен, чоҥымаштат мастар ыле. Кушкын шумекше, ачажын «пурла кидше» лийын. Чыла пӧръеҥ пашам ыштен моштен. Изиж годым патыр, армийлан йӧршӧ куш, манын сугыньленам, – шарнымашке пурен кайыш Зинаида Тимоева. – Можыч, пытартышыжым ойлашат огеш кӱл улмаш…
Шонымашым – илышыш
Сергей, ончычшо тудым Серёжик маныныт, изинекак военный службым ойырен налаш шонен… Тудо ешыштыже эн изи эрге лийын. Кок акаж деч вара тукымым шуйышо икшывылан ача-ава моткоч куанен. Йӧратен, чаманен ончен куштеныт. Кугу Корамас школышто индеш классым тунем лекмек, Пӧтъял тунемме рӱдерыште электрогазосварщик специальностьым налын. 2010-2011 ийлаште Оренбург область Тоцкое-2 частьыште срочный службым эртен. Туштат шкенжым сай велым гына ончыктен. Отделенийын командирже лийын. Мӧҥгыжӧ Чап кагаз дене пӧртылын. Армий деч вара самырык еҥ йолташыж дене пырля мӱндыр йӱдвел мландышке пашам ышташ миен толын. Сочиште теле Олимпиадылан стадионым чоҥымаштат тыршен. Но изинек шонен коштмо шонымашыжым илышыш шыҥдарымаш эреак вуйыштыжо пӧрдын. Арам мо, котомкашке кум кермычым пыштен, противогазым чиен, пасула да коремла гоч куржталын. Пеҥгыде капкылан, чытышан улмыжлан кӧра 2013 ийыште Озаҥ оласе спецназын 26-шо отрядышкыже пашаш пурен.
– Спаррингым, кугу конкурсым эртен. Службым сайын эртымыжлан кӧра эреак ончыл радамыште лийын. Озаҥ олаште кум ий служитлымеке, тудлан Таджикистанышке кусаралташ темленыт. Келшен. – Сергейын ӱжмашыжат «Эре ончыко», – ойла Анжела акаже. – Шольым мыланем ойыртемалтше лийын: шке мутшылан оза, ойым колыштшо. Школышкат молын семын 1 сентябрьыште огыл, а октябрь кыдалне каен. Тунам ик кугу класс гыч кокытым ыштеныт. Иктыштыже йоча шагалрак улмаш. Мыйынат изи шольым уло вет манын, Сергейым школышко вӱден наҥгаенам. Пырля тунемше йолташыже-шамычым поктен шуын. Тунеммаште тыршымыж дене ойыртемалтын. Мый ешыште кугурак икшыве уламат, тудын дене утларакше мыланем шинчылташ логалын. Ача-авана колхозышто тыршен, эре пашаште лийыныт. Очини, сандене, кушкын шумекыже, уло-уке «секретшым» эн ончыч мыланем ойлен. Таджикистаныш кайымыжымат эн ончыч мый пален налынам. «Тушко каем гын, мӧҥгыштӧ адак ойгыраш тӱҥалыт…» – манын. «Шке палет. Ит кай манам гын, ала вес гана ӧпкелаш тӱҥалат. Кае манашыже йылмем ок савырне. Ала иктаж вере, тыштак кодат ыле, лишкырак», – маньым тунам. Мемнан деке унала толын ыле, ятыр кутыркален шинчышна. Ала-молан ушешем сайынак шарналт кодын. Эх, палем ыле гын тыге лийшашым…
Кӧ пален…
Сергей мӱндыр таджикистан мландыште 2016 ий гыч служитлен. «Тыште садак пашам муаш неле. Самырык годым илымат шуэш, ешым чумыраш суртымат чоҥыман. Ала-кӧ вет элнамат аралышаш», – радамлен семынже моткоч патриот шӱлышан эрге.
– Шольым яра жапшым арам йомдарен огыл. Кызыт ынде шонем, а кӱлеш ыле мо?.. Кӧ пален тыгай тыныс жапыште мемнан тукымат тыгай шучко пуламырыш логалеш манын? Служитлыше самырык еҥ-влакым «котомка ӱмбаке» пуртен шынден, шке черетыштым вучыкташ тӱҥалыт манын, – шольыж дене палдара Анжела акаже.
– Серёжамытын частьышт гыч икымше тӱшкам (50 еҥым) февраль мучаште наҥгаеныт. Тудат кайышаш улмаш, но трукышто аппендицит дене госпитальыш логалын. Ала тиде икымше пале, шижтарымаш лийын? «Чыла сай. Мыйым огыт наҥгай. Вашке – отпуск. А вара контрактемат пыта, августышто йӧршын мием. Вара ӱдырым налам, сӱаным ыштена», манын йыҥгыртен, – шарналтен каласкала аваже. – Уке, ны кумалмем, ны молитвам лудмем полшен огытыл. Можыч, тыге пӱралтын улмаш… Госпиталь деч вара молан тыгай вашке колтеныт, ала… Бронежилетшак коло килограмм, эше саркуралже… Мыняр нелытым нумалман?.. 31 мартыште йӱдым чыла палымыжлан йыҥгыртен… Корамассышкат йолташыже-влаклан. «Акай, вургемым погена, серъёзный выход, обстрел лийшаш…», – йӱдым манын. Тыге эрлашыжым мине йымалне индеш еҥ колен, БТР-жыге мландеш урналтын.
Е.Эшкинина.
Умбакыже лиеш.
