Марий Элыште 31 март – 6 апрель Ава ден йочан тазалыкыштым аралыме арня семын эрта. Тудо 5 апрельыште палемдалтше Неонатологын кечыжлан пӧлеклалтын.
Шочшо аза – тиде куан веле огыл, тыгак моткоч кугу ответственность. Ош тӱняште илыме икымше арня ден тылзе-влак икшывын капкыл, шӱм-чон да уш-акыл шотышто вияҥме негызыштлан шотлалтыт. Йочам тиде жапыште чын ончымо дене эн ончычак иммунитетлан пеҥгыдемаш, тӱрлӧ чер ваштареш шоген керташ, эсогыл ончыкыжым сайын тунемаш йӧн ышталтеш.
Тугеже ача-авалан шочшо чукайым лачшымак кузе ончыман?
Теҥыз мучко, толкын вошт
Чызым кочшо азан гигиене дене кылдалтше тӱҥ процедуржылан мушкылтмо шотлалтеш. Тудо эрыктыме деч посна эше мыняр-гынат шуара. Йочам кажне кечын эре ик жапыште, мутлан, кастене пукшымо деч ончыч, мушкаш тыршыман.
Вӱд 36-37 градус шокшо лийшаш, мушмо жап – 5-10 минут деч шуко огыл. Нӧргӧ коваштын шке липидный лончыжым арален кодаш манын, пушдымо средствым гына кучылтман. Вӱд гыч лукмо йочам солык дене коштыман, тыгодым йыжыҥже-влаклан тӱткышым ойырыман.
Кастене мушмо деч посна эше эрдене кокымшо гана пукшымо деч ончыч йочан шӱргыж ден кидшым шолтымо леве вӱд дене нӧртымӧ ватке дене йыгыман, вара марле але кагаз салфетке дене коштыман. Шинчажым шолтымо вӱд дене мушман – вуйвичкыж гыч нер могырыш, кажныжлан стерилизоватлыме посна ваткым кучылтман. Неррожым стерилизоватлыме кушкыл ӱй дене нӧртымӧ ватке (тудым сортарӱдӧ семын пӱтыраш кӱлеш) дене эрыктыман.
Ӱдырымат, эргымат шормышт деч вара йогышо вӱд йымалне мушман, вожгоклам яндар йолымбал дене ӱштман да коваштыш йоча кремым але ӱйым йыгыман.
Подгузник дене йочан шочмо кечыж гычак пайдаланаш лиеш. Тудым кажне 2-3 шагат гыч да шормыж деч вара вашталташ кӱлеш. Тыгодым шуржым тергыман: икымше кум кечыште тудо ужар-кӱрен тӱсан, вара шӧртнялге-нарынче тӱсым налеш, шопалгын ӱпшалтен, тӱҥ шотышто ӱмбал гай нугыдо лиеш. Ава шӧрым кочшо аза суткаште 5-7 гана шореш, искусственный кочкыш дене илыше йоча – шуэнрак.
Эн чапле кочкыш – ава шӧр
Ава шӧр – идалыкаш марте йочан ик эн сай кочкышыжо, манмыла, «шӧртньӧ стандарт». Тушто, шолын пайдале бактерийжым «пукшен», микробиомым ыштыше олигосахарид уло. Тыгак ава шӧр йочалан кушкаш да вияҥаш кӱлшӧ ферментлан, гормонлан да биологически чолга веществалан поян. Тиде кочкыш аллергий да астме дене черланен, уто нелытым поген кертме лӱдыкшым иземда.
Ӱдырамашын шӧржӧ шагалемеш але чызыже кошка гын, ава шӧрлан лишыл пробиотикан да пребиотикан вартышым ойырен налман. Азам «йодмыж почеш» пукшымо годым шӧр сайын погына, икшыве писын да кужу жаплан лыплана.
Папалте, чукай
Азам комдык малаш пыштыман, тиде йӧн вучыдымын колен кертме лӱдыкшым 50 процентлан иземда.
Пеҥгыде матрац дене пайдаланыман, кровать гыч кӱпчыкым, пушкыдо модыш ден балдахиным, шокшо одеялым кораҥдыман.
Йочан пӧлемыштыже 20-22 градус шокшо да 40-60 процент вӱдыжгӧ лийшаш. Тылеч шокшышто азалан малашыже неле лиеш, тылеч посна тудын коваштыже аздаралтын кертеш.
«Коваште коваште пелен»
Тиде кыл азан шӱлышыж ден шӱм пералтышыжым пеҥгыдемда, кортизолым (стрессын гормонжым) шагалемда. Йочам поснак шочмыж деч вара икымше тылзылаште шыман ниялткалаш кӱлеш, тидланже куана веле огыл, эше ласка койышыж дене таушта. Шортмыж дене ала-можо корштымым, ала-мо келшыдымым ончыкта, а юарлен йӱкланымыж дене – келанымыжым да куанымыжым.
Вуйдорык сайын вияҥже манын, йоча дене мутланыман, мурым мурыман, кидыште нумалман. Шымлымаш-влак рашемденыт: азалан икымше тылзылаште кугу тӱткышым ойыраш гын, тудо стрессым сайын чытыше айдеме лиеш.
Педиатр – ик эн сай йолташ
Чыла вакцинацийым Калыкле календарь дене келшышын эрташ гын, йочам В гепатит, ужармужо, полиомиелит да инфекциян моло чер деч арален кодаш ӱшан уло.
Икшывым педиатрлан чӱчкыдынрак ончыкташ кӱлеш, тиде анемий, кутанлу дисплазий але неврологий дене кылдалтше ситыдымашым жапыштыже рашемдаш полша.
Азам ончымо сомылым науко да искусство дене иктӧр аклаш лиеш. Кажне тат – пукшымо гыч малтыме мурым мурымо марте – йочан ончыкылык тазалыкше дене чак кылдалтын. Кызытсе шымлымаш-влак пеҥгыдемдат: икымше тылзылаште пыштыме надыр икмыняр лу ийлан сита.
Тӱнямбалне чыла шотыштат сай ача-ава, очыни, уке, но кажне еҥ шке йочажым тӱткын да йӧратен ончен кертеш.
Галина МУРЗАЕВА,
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын ава улмым да йоча пагытым аралыме пӧлкажын начальникше.
Маргарита ИВАНОВА ямдылен.
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо.
