Марий Элыште 14-20 апрель Вӱр донорство дене кумдан палдарыме арня семын эртаралтеш.
Таче газетнан йолташыже-влакым сар жапысе донорство дене Республикысе вӱрым налме да пуымо станцийын начальникше Екатерина ЗАНГЕРОВА палдара:
– Вӱр службо медицинын тугай лончыжлан шотлалтеш, могай деч посна хирургий, реанимаций, гинекологий, гематологий, онкологий гай специализироватлыме полышым пуашат, вияҥдашат огеш лий.
Элыштына вӱр службын кӱлешлыкше эн ончычак военный действий-влак годым кугемын.
Вӱрым налме да пуымо йӧным клинический практикыш кугыжаныш кӱкшытыштӧ Октябрь революций деч вара, Граждан сар жапыште, пурташ тӱҥалме. 1919 ийыште кумдан чапланыше хирург, академик, РСФСР да УССР наукын сулло деятельже, медицине службын генерал-лейтенантше, Ленинский премийын лауреатше Владимир Шамов Москвасе Военно-медицинский академийын хирургический клиникыштыже, Ленинградыште профессор Эрик Гессен вуйлатыме Медицине шинчымаш кугыжаныш институтын клиникыштыже ик еҥын вӱржым весылан колтымо дене айдемын илышыжым утарен кодаш лиймым науко велым пеҥгыдемден гынат, тиде йӧн садак пеш эркын вияҥын. Тӱҥ нелылык, мутат уке, донор-влакын чӱдылыкышт дене кылдалтын. Пациентлан ешартыш вӱр кӱлын гын, медик-шамыч донорлан тудын лишыл родо-тукымжым ӱжыныт але, «черлылан полшаш тыршен», шке вӱрыштым пуэныт. Тиде суапле пашашке медик лияш ямдылалтше студент-влакат шагалын огыл ушненыт. Донор-шамычын чотыштым кугемдаш манын, калыкым тӱрлӧ семын кумылаҥденыт: 1927 ий гыч оксам тӱленыт, 1931 ий гыч лӱмын паёкым ойыреныт.
Марий Элыште Вӱр службым ыштыме жаплан 1937 ий шотлалтеш. Лач тунам Йошкар-Оласе больнице пелен вӱрым налме да пуымо икымше пунктым почыныт. Но марий здравоохраненийын историйже дене кылдалтше южо документ почеш икымше трансфузийым врач-влак К.Г.Яропольский ден В.А.Смирнов эше 1932 ийыштак ыштеныт.
Марий республикыште донор кадр дене кылдалтше йодыш чумыр элысе гаяк моткоч пӱсын шоген. Тӱҥалтыште улыжат вич донор лийын.
1938 ийыште вӱрым налме да пуымо пункт-влакым Шернур, Козьмодемьянск, Звенигово, Волжск больницылаште почыныт – нине эмлымверлаште хирургический койко-шамыч лийыныт. Врач-влакын пашам кыртмен ыштымышт, вӱрым налме да пуымо йӧн дене кумдан палдарымышт дене донор-шамычын чотыштым 91 еҥ марте кугемдыме. Тиде ийын донорын вӱржым 83 пациентлан колтымо.
Элыштына виян донорствын кӱлешлыкшым 1939-1940 ийласе Совет-финн сар жапыште Хасан ер воктенысе тале кредалмаш годым трансфузийым пасуштак икымше гана да шуко салтаклан ыштыме дене пеҥгыдемдыме. Военный действий-влак варажат донор вӱрым тыныс илышыште кучылтмо деч палынак шуко йодыныт…
Кугу Ачамланде сар Вӱр службо ончылан науко да практике дене кылдалтше кугу задаче-влакым шынден. Тӱжем дене совет еҥ вӱржым пуаш да тидын дене Шочмо эл верч кредалше-шамычын илышышт ден тазалыкыштым арален кодаш кумылан лийын. Сар тӱҥалмеке, РСФСР Здравоохраненийын Калык комиссариатше донор вӱрым ямдылыме шотышто заданийым кугемден. Тиде жапыште вӱрым ныл лукан янда ампуллашке погеныт, варарак – 500 мл пурыман цилиндр гай йоҥгытлашке, нунын пытымекышт – ош арака деч кодшо кленчалашке.
Донор-влак вӱрыштым элна мучко яра пуэныт, компенсаций шотеш ойыралтше оксам фронтыш колтеныт. Мутлан, Ленинградысе донор-шамычын погымо оксашт дене «Ленинградский донор» самолёт эскадрильым чоҥеныт.
Тидымат палемден кодыман: тӱжем дене случайыште шке вӱрыштым медик-шамыч фронтыштат, тылыштат пуэныт.
Марий кундемысе калыкат ӧрдыжеш кодын огыл. Кугу Ачамланде сар тӱҥалме деч вара республикыштына донор-влакын чотышт 40 пачаш кугемын, тидыже сар пагытыште 2000 литр наре вӱрым ямдылаш полшен. Донор вӱрым ситышын ямдылымаште совет калыкын шочмо элым йӧратыме шӱлышыжӧ, медик-влакын, тыгак Йошкар Ырес ден Йошкар Пелтылзын умылтарыме пашашт полшеныт.
1944 ий 24 июнь гыч СССР Верховный Советын президиумжын указше почеш «СССР-ын почётан доноржо» оҥыш пижыктыме знакым лукташ тӱҥалыныт. Тудын дене вӱрым 40 гана пуышо донор-шамычым палемденыт. Сар жапыште тыгай знакым 15 тӱжем утла еҥлан кучыктеныт.
Кугу Ачамланде сар жапыште элыштына 5,5 миллион утла еҥ донор лийын. «Сар ӱдырамаш чуриян огыл» маныт гынат, тунам 90 процент донор лачшымак ӱдырамаш-влак, ты шотыштак 70 утла процент самырык ӱдыр-шамыч, лийыныт. Икманаш, элнан донор толкынжо эн неле пагытыштат илен лектын кертмыжым пеҥгыдемдыше генеральный экзаменым кучен.
Вӱр ден тудын компонентшым шке кумылын да яра пуымо йӧн сар деч вара эшеат кумдаҥын да пеҥгыдемын, суапыш да мер порысыш савырнен. Сар ийласе тиде подвиг кызытсе донор, донор толкынын волонтёржо, Вӱр службын медикше-влакым кызытат суапле пашам шӱм вургыж шукташ кумылаҥда.
Маргарита ИВАНОВА ямдылен
Снимкыште: Республикысе вӱрым налме да пуымо станцийын начальникше Екатерина ЗАНГЕРОВА.
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
