«Воштылаш, товатат, сулык огыл!» конкурсышто «Мыскараче мурызо» номинацийыште тиде самырык пӧръеҥын сеҥымыж нерген возенна ыле. Чыным ойлаш гын, мурымыжат, койышланенрак гына кушталтымыжат мыламат моткоч келшыш. Калыкынат кумылжым савырымыже палдырныш, вет выступатлен пытарымекше, еҥ-шамыч совым кужун кырышт. Сандене тиде самырык еҥ дене, Йырмарий Мари дене, лишкырак палыме лийме шуо.
Тунеммаш, паша
Дмитрий Горинов Кужэҥер район Йырмарий ял гыч. Шой-Шӱдымарий школ деч вара Вятскысе аграрно-строительный техникумын Кужэҥерысе филиалжым тунем пытарен. Умбакыже Йошкар-Оласе строительный техникумышто «мастер общестроительных работ» специальность дене шинчымашым погаш тӱҥалын. Но идалык утларак наре гыч 45 ийымат темен шуктыдымо ачажын ӱмыржӧ кӱрылтын. А Диман эше кок шольыжо улыт. Нунын кокла гыч иктыже республикысе тӱвыра да сымыктыш колледжыш тунемаш пурен гына улмаш. Аважлан кумыньыштым ончен-кушташ да туныкташ йӧсӧ лиеш шонен, тудым чаманен, рвезе техникумышто тунеммыжым чарнен да йӱдвелыш каен. Тушто чӱчӱжӧ пашам ыштен. Тыге Дима тудын полшымыж дене Сургут ола воктене верланыше Солнечный поселкышто пашашке пурен да ик бригаде дене черкым чоҥеныт.
– Ачан колымыж деч вара чонемлан кужу жап чот йӧсын чучын. А йӱдвелыш кайымеке, илыш ончалтышем чот вашталтын, – каласкалаш тӱҥале Дмитрий. – Пел ий гыч уэш марий кундемыш пӧртыльым да тале мастар чоҥышо-шамыч дене пырля Санкт-Петербургышто, Москваште, Казаньыште пашам ыштен коштым. 2012-2014 ийлаште Йошкар-Олаште Набережныйыште, ятыр моло вере кугу чоҥымаш кая ыле да мыят тыштак тыршаш тӱҥальым. Тыге, мутлан, Рӱдӧ пазар воктенысе «Спар» кевытын леведышыжым тӱрыснек ме родо-тукымна дене, вич еҥ, чоҥенна. Тудым ончаш ик кечын Марий Элнан тунамсе вуйлатышыже Леонид Маркелов толын ыле. Мемнан дене мутланыш, ончен кошто, вара, мом кузе ыштымынам ужын, йырже улшо еҥ-шамычлан мокталтен каласыш: «Теве кузе пашам ышташ кӱлеш! Нине рвезе-шамыч деч тунемза!»
– Тугеже тунамак тый лӱдын-вожыл шогышо лийын отыл да эсогыл вуйлатыше дене мутланенат!
– Туге. Тунам тудын дене утларакше мыяк мутланенам. Тулеч варак семынем шонаш тӱҥальым: «Тыге огыл, шкем умбакыже вияҥдыман». Вет тиде жапыште эргым шочын ыле, сандене ынде тудын ончыкылыкшо нергенат шонаш кӱлын. Да икмыняр жап гыч самозанятый семын пашам ышташ кумылем лекте. А тылеч ончычшо могай документым ямдылыме, моло шотышто тӱрлӧ компаний вуйлатыше-шамыч дене мутланенам, интернетыштат кычалынам, лудынам.
Такшым шке фирмым почашат кумылем уло. Тудлан лӱмымат шукертак шонен ямдыленам: почамак гын, «Финмастер» манам, очыни. Мылам чоҥымо пашаште кучылташ лийме финн технологий моткоч келша. Ӱмаште январьыште тиде эл гыч ик тале мастер дене интернет гоч кылымат ыштенам, тудын чыла видеожым онченам ыле. Вараже мыйын ыштыме пашам-влакым ончыкташ колташ йодо. Колтышым. Шымлен лекмекше, возыш: «Тыште тыгай мастер-шамыч чот кӱлыт. Финляндийыш обязательно тол. Мый тыйым вучаш тӱҥалам». Но тунам лачак Самара областьыште кугу заказ лийын – ик отрошто ме ик бригадем дене ресторан комплексым чоҥенна, сандене тудым пытараш кӱлын да шым кай.
Паша шотышто. Икана ик еҥ ойла: «Йолташет, палымет-шамыч дене те проектымат шкеак шонеда, чертитледа, ямдыледа. Тугеже шкеже, фирмым почын, нимом ыштыде, ласкан вуйлатен гына шинчен кертатыс!» «Келшем, тыге илен кертам. Но мый тыге ом сеҥе. Мылам шке кидем дене мом-гынат ышташ кӱлеш. Уке гын кече арам эртымыла чучеш. Сандене лучо ик бригадышкем мием, весышке каем да мом кузе ыштышашым рвезе-шамычлан ончыктен, умылтарен кодем. Южыштыжо шкеат пырля пашам ыштем», – манам. А ме чоҥымо пашамат, электрике дене кылдалтшымат да эше шуко молымат шуктена. Ончыч заказчик-шамычым кычалаш логалын гын, кызыт «сарафан радио» почеш шкешт мемнам муыт.
Тыгак кастене йокрокланен шинчаш огыл манын, хобби семын эше «мастер на час» лийын, еҥ-влакын йодмыштым шуктем. Тылеч посна йолташ-шамыч дене шаланыше машинам тӧрлатена. Теве шукерте огыл ик пӧръеҥ йодын ыле да ыштен пуэнна. А налаш толмекше, «тиде чынже денак мыйын машинем?» – ӧрын йодо. Ме кеч-можымат лийжак манын шуктена.
Муро деке корно
Тыге лектын – икшывыжын аваж ден Дима кызыт пырля огытыл. А вет шкет кодмеке, чонлан моткоч йокрок. Санденак тӱҥалтыште тудо пашам ыштымыж годым веле огыл, кастенат йӧратыме мурызыж ден группыж-влакын мурыштым тыглай гына колыштын, а вара шкенжынат мутымат, семымат возаш кумылжо лектын.
– Ушыштем эн ончычак сем шочеш, умбакыже тудлан мутым возем. Но мыйын моло деч ойыртемалтшыракым ыштымем шуын. Тыге Овда нерген возаш шонен пыштышым. Но мом палымем, лудмем гына шагалла чучын. Сандене Чавайн лӱмеш книгагудыш кошташ да тудын нерген книгам наледен лудаш тӱҥальым. Тусо пашаеҥ ик кечын ойла: «А мо тый эре Овда нерген возымым кычалат?» «Мурым возынем», – манам. «Чынак, тудын нерген возымым эше колын омыл, тугеже оҥай лийшаш. Чечас мый тылат сай материалым муын кондем», – мане да, изиш лиймеке, тошто-тошто книгам кондыш. Тудым лудаш ныл кече паша деч вара коштым. Тылеч вара мом пален налмым вуйыштем пӱтыркален-пӱтыркален, икмыняр жап гыч Овда нерген мурем шочо. Тачысе кечылан ямде да тӱрыс огыл ямдыже 11 наре мурем уло, – палдарыш Дима.
Сценыш кузе логалмыж нерген каласкалышашлан, паледа, кугу-у мундырам рончаш перна! Ну, тӱҥалына. Пытартыш жапыште Дмитрий шукыштлан палыме «У еҥ» группо дене кылым куча. Тений 3 февральыште оласе ик клубышто выступатленыт. Кузе тудым верештыныт? Мурымыжым интернетыште, тыгак Раиса Данилован шарнымаш касыштыже колыныт, нунылан моткоч келшен да эсогыл «гений улат! Кузе тыгайым шонен муын кертынат?!» манын ойленыт. Кеч шкеныштынат кажне мурыжо моло деч чот ойыртемалтше. Да кызытат, кунам кӱлеш, нуно семым да текстым возымо годым икте-весыштлан полшат.
А сценыш икымше ошкылым ышташ ик жап Шернур поселкысо тӱвыра пӧрт вуйлатышылан тыршыше, Татарстан Республикын сулло артистше Инна Семеновна Килеева полшен. Тиде учрежденийыште Диман изирак шольыжо – калыкыште уста гармоньчо семын чапланыше Алексей Горинов – аккомпаниаторлан ышта.
– Ӱмаште авамлан 55 ий темын да тидын лӱмеш пайремым эртаренна. Кафешке родо-тукым погыненна да муралташ шольым Инна Семеновнам ӱжын. Тушто мыят, авамым саламлен, мурым йоҥгалтарышым. Тылеч вара тудо мый декем лишеме да палыме лийна, мутланышна. «Тыйын йӱкет пеш мотор. Сценыште от муро мо?» – йодо. «Мый тыгай нерген шоненат омыл, кеч муремже улыт», – маньым. «Эше мурымат возет гын, тугеже тый денет ты шотышто пашам ышташ тӱҥалына». Чынак, ик тылзе репецийым эртарышна да ик кечын Олег Славинын студийыштыже мурым возышна. Тиде мурымак вараже Раиса Михайловнан шарнымаш касыштыже йоҥгалтарышым. Тылеч вара Вконтакте соцкылыште йолташ-шамыч ешаралташ да моктен возаш тӱҥальыч. Тунам семынем шоналтышым: «Калыклан келша, тугеже умбакыже тиде корно дене каяш тӱҥалам». Тыге «Воштылаш, товатат, сулык огыл!» конкурсыш ушнышым. Тылеч ончычшо Эдуард Аркадьевич Иманаевын йодмыж почеш мурем колышташ колтышым. «Тый нимогай кокытеланымаш деч посна выступатлышаш улат», – икмыняр жап гыч возен колтыш. Тыге Юрий Васильевын йоҥгалтарыме «Йогор Микалын шоҥго казаже» мурыжым изишак вашталтен мурымем дене сеҥышыш лектым.
А ончыкыжым мый панк-рок направлений денак марий муро-влакым возынем да калык ончыко лукнем. Кызытеш марий-влак коклаште тыге иктат огеш муро. «У еҥ» группын тыгайрак, но тудын утларакше музыкальный, мурыштышт мут шагал, а мый тӱрыс мурымак йоҥгалтарем да утларакше еҥ-влаклан уда койыш деч утлаш темлен, сай илыш дене илаш тыланен мурем. Мурем-влак кеч ик еҥлан полшат гынат, тугеже мый ты пашам арам огыл шуктем манын каласен кертам, – мане тудо.
Диман ачаже уста гармоньчо лийын, ялысе клубыштым вуйлатен да эргышт-шамычын изиракышт годым Гориновмыт еш ансамбльым чумыреныт улмаш. Кызыт ынде Диман тыгайрак шонымашыже уло: кум изак-шоляк коллективым ышташ. Шонымашыже моткоч сай, вет Алексей шольыжо иктаж-могай инструмент дене шокта, а тудо чыла дене гаяк мошта, Александр шольыжо колым кучышо-влак коклаште чот палыме еҥ гынат, мыскарам тыманмеш шонен муаш пеш мастар да, Диман ойлымыж почеш, тале стендапер. Сандене калыкым чапле концерт дене куандарен кертыт!
Эшежым тушко Дмитрийын эргыжымат ушен кертыт, вет тудо кушто гына шке мастарлыкшым огеш шуаре?! Музыкальный школышто семӱзгарым шокташ тунемеш да кызытак гармоньым удан огыл шупшкеда. Шкетан театрыште Светлана Строганован чумырымо студийышкыжат коштеш. А туштыжо кушташат, шкем сценыште кузе кучашат, ятыр молыланат туныктат да шот кызытак пеш лектеш манын палемдат туныктышо-влак.
Икманаш, Дмитрий шкенжым веле огыл тӱрлӧ шӧрыныштӧ вияҥда, эше эргыжымат тыгайымак куштат. Тугеже вашке тудымат сценыште ужына докан. Олма олмапу деч торашке ок камвоч манын, арам огыт ойло…
Любовь Камалетдинова мутланен.
