Алевтина Ивановна Гусева дене «Республикна икоян улмыж дене виян» республиканский фестиваль-конкурс мучашлалтме кечын, 2 июльышто, Шернур, Юрино, Морко, Советский район-влакын шке усталыкышт ден кидпаша мастарлыкыштым ончыктымышт годым Чарла кремльыште палыме лийынна.
Ончен савырныме годым тудын ургымо, тӱрлымӧ, шерлыме кидпашаже-влак келшыштат, сайынрак тӱслаш тӱҥальым. Вара мут гыч мут лекте да статьям возаш шонымаш шочо. Такшым мӧҥгышкыжӧ але паша верышкыже мием да чылажымат шке шинчам дене ужам гын, тиде ӱдырамаш нерген эшеат шуко каласкалем ыле докан. Но икмыняр жапыште мутланыме гычат могай тале кидмастар, уста озавате, чолга айдеме улмыжо палдырныш. Тидым теат умыледа, шонем…
Тунемме пайдам пуэн
Алевтина Ивановна Шернур район Кугу Сердыж ялыште шочын-кушкын. Келшыме рвезыжлан пошкудо ялыш марлан каен. А вара туге лектын – ешыж дене ӱдырамашын шочмо суртышкыжо илаш кусненыт.
Школ деч вара ӱдыр Йошкар-Оласе технологический техникумым тунем пытарен. Ешаҥмеке, икшывышт дене декрет отпускышто лийме деч вара шочмо ялысе тӱвыра пӧртыштышт (кызыт тӱвыра да каныме рӱдер маналтеш – авт.) паша лектынат, тушко пурен. Да тевыс але мартеат туштак тырша. Кызыт тудо – художественный вуйлатыше.
Шукерте огыл И.С. Палантай лӱмеш республикысе тӱвыра да сымыктыш колледжыште идалыкат пеле жапыште уэмден тунемме курсым эртен да «театр кружок-влакын вуйлатышыже» специальностьым налын.
Тунеммыже пайдам пуэн манаш келшен толеш, вет тений мартыште тудо «Ялысе тӱвыра учреждений-влак коклаште эн сай тӱвыра пашаеҥ» лӱм дене палемдалтын. А 2019 ийыште рӱдерыштлан тыгак ик эн сай семын 100 тӱжем теҥге грант оксам пуэныт.
Кидпаша
Тӱвыра аланыште тыршет гын, шканетат сценыш, калык ончыко лекташ логалеш. Тугеже вургеметат келшыше лийшаш. Коллектив уло гын, тудынат костюмжо сӧралын койшаш. Пиалеш, ты шотышто Алевтина Ивановналан утыжым ойгырышаш уке. Вет тудо моткочак уста кидмастар!
Кидпашалан тудо изиж годымак шӱмаҥын. Тидлан коваже кумылаҥден да туныктен. Тудыжо шке жапыштыже ешыжлан веле огыл, тыгак йодмо почешат шиян ӱштым, оҥаршашым, молым – ятыр ыштен. Аваже гын ургаш тале лийын.
– А мый гын когыньыштынат кидпашаштым шуем, лектеш, – ойла Алевтина Ивановна. – 1992 ийыште тӱвыра аланыш мо пашаш пуренам, туге чыла тидлан жапым утларак ойыраш тӱҥалынам. Мемнан тӱвыра да каныме рӱдерыште «Пызле сем» ансамбль уло. Тудын кажне участницыжлан шиян ӱштӧ ден ший аршашым пӱтынек шке ыштенам. Кызытат кӱлмӧ семын ямдылем. Тидланже ковам дечак кодшо коракнер лӱман инструмент дене пайдаланем. Ансамбльналан пошкырт марий вургем костюм комплектымат тӱрыснек ургенам. Йоча коллективна-шамычланат шкеак ямдылем. Вес ансамбль-влакат йодыт да ыштем.
Ойлымыж почеш, школышто ургаш, пӱчкедаш туныктымат кидпашалан шӱмаҥаш шӱкалтышым ыштен.
– Эн ончычак, марлан кайымеке, йоча-шамычлан ургаш тӱҥалынам. У ийлан кажне ийын тӱрлӧ деч тӱрлӧ костюмым, конкурслан иктаж-мом ик касыште ыштен пуэм ыле. Шканемат юбко ден пинчакым ургенам.
Кызыт гын рывыжупшымат урга. Теве шочмо районыштысо Марисолаште самырык-влакын слетышт лийме годым Алевтина Ивановнам эсогыл тудым ышташ туныктымо мастер-классым эртарашат ӱжыныт улмаш.
– Пытартыш жапыште изирак оҥаршашым, булавкышке кередыме да тудым вургемыш пижыктен кошташ келшышымат ышташ тӱҥалынам. Ала-кудо ик сӧрастарыш гына чонемлан чотрак лишыл манын каласен ом керт. Молан манаш гын мылам чылажымат ышташ келша. «Кузе тыйын тыгай дене шинчылтмет шуэш?» – йодыт южышт. Мыйым тыгай йодыш ӧрыктара. Келшыде кузе кертеш? Кидпашам ышташ шинчам гын, канем. Кызыт уныкамым кастене индеш шагатлан малаш пыштем да шкеже иктаж 11 шагат йӱд марте пӱшкыштам ма але шовырым, ончылшовычым шерлем, … Тыгай годым жапымат ом шиж. Тунам вуемат, капемат кана. Тиде – чон сомылем. Сандене иктаж-мом изиракым ик касыште ыштен шуктен кертам, – палдарыш ӱдырамаш.
Кызыт ӱдырыштат кидпашалан кумылаҥын. Аважын ойлымыж почеш, тудлан булавкым сӧрастараш поснак келша. Сеҥымашыштат уло. Нуно «Творцы и хранители» V межрегиональный фестивальыш миеныт да кидпашашт дене II-шо степенян диплом дене палемдалтыныт. Ансамбльышт дене гын лауреат лӱм дене пӧртылыныт!
Алевтина Ивановна ончыкылан шонымашыж денат палдарыш:
– Мый Лидия Веткинан туныктымыж почеш ӱштым ышташ тунемынам да ынде уло коллективлан ыштынем. Тидлан кӱлеш материалжымат налын ямдыленам. Но пытартыш жапыште тӱрлӧ мероприятийыш ушнымылан кӧра ярсен омыл. Шыжым изиш ласкарак лиеш да кидпаша дене утларак шинчылташ тӱҥалам, шонем. Мыйын, паледа, чыла ышташ тунеммем шуэш!
– Кидпаша дене шинчылтмыдалан пелашда огеш шылтале? «Мом эре кидпашатым ыштылат?» манын огеш ойло? – йодым.
– Уке-е. Тудо ыштыш-кучышем ужеш да чӱчкыдынак «ой, пеш мотор!» манеш. «Ужалашетше от чамане мо?» – йодеш коклан. Уке, манам. Кеч-момат чоным пыштенак ыштет да шочшет гаяк шерге гынат, ужалаш ом чамане. Мӧҥгыштӧ гына шылтыме гай кийыктет гын, кӧ ужеш? – вашештыш ӱдырамаш.
А вет Гусевмытын вольыкыштат уло. Нуно ушкалым, презым, сӧснам, чывым ашнат. Ончыч гын кок ушкал, кок туна, кок презе денат лийын.
– А кызыт еҥ-шамыч шагалын ашнат да мемнанат шукыжак огыл, – мане озавате.
Туге гынат, улшыжымат ончаш жап кая. Поснак – эрдене. Вет вольык сомылым ыштыме годым ушкалым лӱшташ, вара шӧрым сдатлаш да моло семынак пашашке каяш кӱлеш.
Пеледыш, марий кочкыш
– Мый эше пакчашке тӱрлӧ деч тӱрлӧ чевер-мотор, ойыртемалтше пеледышым шындаш да ончен-кушташ йӧратем. Южгунам тидын дене кылдалтше конкурслашкат ушнем, – палдарыш Алевтина Ивановна.
Тыгак ялыште илыше ӱдырамаш семын тудо тӱрлӧ марий кочкышым ышташ йӧрата.
– Мый кажне каныш годым я шӱрашан мелнам, я когыльым, я пулашкамуным, я салмамуным, молым ыштем. Ешемым пукшашак тыршем. Ӱдыремат тидлан туныктем. Уныка-шамычат пырля шогылтыт. Шкенан марий кочкышнам, адакшым йӱланам мондыман огыл, – каласыш мутланымаш мучаште у палымем.
Ойлатыс: паша чонетлан келша гын, лектышат лиеш. Алевтина Ивановнан чыла пашаже ворана. Тугеже чынже денак тудо кеч-можымат шӱм-чонжо вошт колтенак ышта. А тыгай годым илыш эшеат пиаланла чучеш!
Любовь Камалетдинова
Фотом соцкыл гыч налме
