4 ноябрьыште Марий Элын шочмо кечынже Прикладной сымыктыш тоштерыште «Республикын кугешнымашыже. «Труженница» ургымо да тӱрлымӧ фабрике» ончер почылтын.
Марий тӱр – калыкнан визитный картычкыже, марий ӱдырамаш-влакын акрет годсо ыштыш кучышыжо. Тӱр дене нуно вургемын кеч-могай ужашыжым сӧрастареныт. Марий тӱрын кажне орнаментшын, шӱртӧ тӱсшын иктаж-могай да значенийышт улыт. Кажне орнамент – аралтыш. Кажныже ты але все тӱран вургемын озаж денат палдарен кертеш…
Шке жапыштыже ты фабрике Марий Элыште веле огыл, элыштына, тӱнямбал кӱкшытыштат чапланен. Тудын тӱрызыжӧ-влакын ыштыш-кучышышт Парижыште, Нью-Йоркышто, Монреальыште, Лейпцигыште, Брюссельыште, Мехикошто, Улан-Баторышто, Познаньыште, Осакыште да моло вереат ончыкталтыныт.
Предприятий 1927 ийыште промкооперацийын артельже семын ышталтын. Тудо посна тӱрызӧ-влакым ушен. Ончыч ӱдырамаш-влак пӱшкыл тӱр, керыштыш, темыш йон дене тӱрленыт гын, предприятийыште ыштыше-влак у йӧным – ырес дене тӱрлымашым – йӧным кучылташ тӱҥалыныт. Тидлан кӧра марий тӱрат вашталт толын. Тӱрызӧ-влак у элемент, композиций йӧн, шӱртӧ тӱс-влакым кычалыныт. Но тидын годым нуно акрет тӱрлымӧ йӱлам арален коденыт.
1960 ийыште артельым «Труженица» фабрикыш савыреныт. А 1976 ийыште тудым «Марий Эл» ургымо ушем гыч посна луктыт да «Труженица» ургымо да тӱрлымо фабрикыш савырат. Тунам тудын тӱрызыжӧ-влак коклаште мӧҥгыштӧ пашам ыштыше мастар-влак лийыныт. А кодшо курымын шымлымше ийлаштыже машина денат тӱрлаш тӱҥалыт. 1978 ийлан фабрикыште 17 тӱрлӧ сатум ыштеныт гын, 1986 ийыште – 25. Предприятийын шкенжын сӱретчыже, конструкторжо-влак лийыныт. Лач нуно марий тӱрым пойдарымаште тыршеныт. Нунын коклаште РСФСР-ын сулло сӱретчыже Л.А.Орловам, РСФСР искусствын сулло деятельже Р.С. Чебатуринам, Россий сӱретче-влак ушемын еҥже Е.А.Кожинам, суретче-влак Н.Н.Ситникова ден И.А.Махеевам, Ф.И.Солнцевам, О.Д.Исаевам, М.И.Пушковам, А.М.Кулалаевам, А.Н.Николаевам, Е.А.Федосеевам да молымат ончыкташ лиеш.
Индешлымше ийлаште фабрике РФ куштылго промышленность предприятий-влак радамыш пурен. Пужен ыштыме пагытыште фабрикым приватизироватленыт да тудым петырыме типан предприятийыш савыреныт. Санденак ассортиментшымат пойдареныт, трикотажный сатум утларак лукташ тӱҥалыныт: вакшыш шартышым, малыме, йоча вургемым… Фабрике 6-шо да 8-ше номеран професионал технический училище, технологический техникум дене пенгыде кылым кучен. Нине заведений-влакын тунемшышт варажым фабрикыш пашаш кусненыт.
Чаманен каласыман, таче фабрике уке, молан манаш гын 2000 ийыште тудым «Труженница и К» компаний семын регистрироватленыт. Но шке гыч тушто сатум огыт ыште, калыклан ӱдырамаш вургемым ургымо услугым гына пуат.
Ончерыште шке жапыштыже фабрикын ыштен лукмо сатуж дене палыме лияш йӧн уло. Тиде – марий тӱран тувыр, шовыр, ончылсакыш, ӱстембалшовыч, салфетке, занавес, панно да молат. Чылажат пеш мотор. Кажныжым ончен, тудым ыштыше еҥ-влакын мастарлыкыштым палемдыман.
С.Носова
Снимкылаште: ончерыште ончыкталтше экспонат-влак дене Требушкова палдара.
М. Скобелевын фотожо
