«Тыланда калыкдан ончыкылыкшо, ош лум гай вургемда, волгенче гай писе уш-акылда, шӱдыр гай чолгыжшо шинчада, капыштыда Онар вийда, шыште гай лывырге йылмыда, кайык йӱкланыме гай шоктышо мурыда, лыве шулдыр гай чонда шерге гын, марий калык шӱдырсемын чолгыжалтше, тылзе семын нӧлталтше, кече гай волгалтше манын шонеда гын, Шернурышто Пеледыш пайремым эртарыза!..» – тыге возен 1920 ий 16 июньышто лекше «Марий илыш» газетыште Уржум уездын Шернур педкурсшын туныктышыжо Александр Федорович Конаков. Лач тудак Марий кундемыште Пеледыш пайремым эртараш тӱҥалаш негызым пыштен.
Ты пагыт гыч пайрем марий рӱдолаштына кажне ийын эртаралтеш. Кеч кодшо курымын кумлымшо ийлаштыже тудым чареныт улмаш. Юмылан тау, республик кучем вуйлатыше-влак йӱлам кодшо курымын кудлымшо ийлаштыже угыч ылыжтеныт. Таче Российыште илыше чыла марий-влакым ушышо Йошкар-Олаште эртышашлык тӱҥ пайрем деч ончыч тудым чыла гаяк районышто, икмыняр регионышто эртарат. Теният тыгак лийын. Чылан ик кечынжак огыл, но сынышт икымше пайремым ушештарышак улыт, элементше-влак аралалт кодыныт: таҥошкылмаш, спорт модыш, таҥасымаш-влак, концерт, пырля мурымаш да куштымаш.
Марий-влакын акрет кечышот йӱла пайремыштым – Семыкым – алмашташ ыштыме пайремышт кызыт кажне ийын гаяк у шӱлышым пуртат. Шернур, Юлсер, Советский, Курыкмарий кундемласым шергалын лектына. Тений нуно мо дене ойыремалтыныт?
Шере нурышто
Шернур Пеледыш пайрем ойыртемалтшак лийшаш, очыни: чапым волтыман огыл. Тӱрлӧ модыш, конкурс, концерт, спорт таҥасымаш деч посна шарнаш кодшо сыным «Кудо – еш аралтыш» ден «Гармончо-влакын пайремышт» пуртеныт. Кажне кудышто еш, сӱан, узыпка пукшымо, армийыш ужатыме да моло йӱла ончыктымашке ялшотан чыла илем ушнен. Ты але вес йӱлам рушла да марлат ончыктышо-влак лийыныт, модмашке согыл вуйлатыше-влакат ушненыт. Гармончо-шамыч посна аланыште шке усталыкышт дене куандареныт. А толшо калык шоктымышт почеш мурен да куштен.
Юлсерыште
Волжск районысо марий-влак ты гана Купсола селаш погыненыт. Села покшелсе ужар аланыште моторын сӧрастарыме сцене кидкопаште шинчымыла койын. Йырым-ваш пайрем кумыл озаланен. Районысо усталык коллектив-влак шке мастарлыкыштым ончыктеныт. Коклаште ялозанлык пашаште ойыртемалтше пашаеҥ-влакым палемденыт да саламленыт. «Кудо – еш аралтыш» конкурс туштат лийын.
Каласен кодыман, кодшо ийын Марий калык конгрессын темлымыж почеш, Волжск олаштат тыгай пайрем икымше гана эртаралтын ыле.
Тыште ынде нылымше гана «Юл сер кундемын ӱдыржӧ» конкурс лийын. Тыгай лӱмым налме верч кандаш ӱдыр таҥасен. Йӱклымашыже ВКонтакте соцкыл гоч эртен. Нуным жюриат аклен. Мо оҥайже, жюрин еҥже-влак шкештат келшыше ӱдырлан пӧлекым кучыктеныт.
Конкурсын заочный турыштыжо ӱдыр-влак визитный картычкым ямдыленыт гын, очныйышто сцене гыч этномодым, усталык шӱлышыштым ончыктеныт. Тыге, Интернет йуклымаште Пӧтъял гыч Татьяна Федорова сеҥен. Тудын шкеж нерген палдарыше видеороликше, мотор чиемже, койыш-шоктышыж дене кумылым налын. Гран-при дене Приволжский посёлко гыч Линда Николаева палемдалтын. Видеороликше да «Порсын йолват» калык муро денат кумылым савырен. Моло пӧлек дене пырля Линдалан Марий Эл Кугыжаныш Погын председательын алмаштышыже Лариса Яковлева окса сертификатым кучыктен.
«Тукымвож йоҥгалтыш»
Советский районышто эртыше Пеледыш пайремым «Тукымвож йоҥгалтыш» республик кӱкшытан VI фестиваль ойыртемалтшым ышташ полшен.
Фестиваль кышкарыште самырык-влакын усталык коллективышт таҥасеныт. Эн ончычак нуным таҥошкылмаш годым акленыт. Советский, Марий Турек, Шернур, Оршанке, Морко, У Торъял районла гыч коллектив-влак лийыныт.
Гран-прим Марий Турек район Арбор кундем гыч Герман Кутузовын вуйлатыме «Мурсескем» фольклор ансамбль сеҥен налын.
Фестивальыш ятыр кидмастар миен. Нуно шке ыштыш-кучышыштым ончыктеныт: поснак марий ӱдырамашлан, икшыве-шамычлан тӱрлӧ сӧрастарыш, тувыр-шовыр, пӧрт кӧргым сылнештараш полшышо пидме арвер шуко лийын.
Сай пашалан чап лийшашак
Кажне районышто эртыше Пеледыш пайремыште ялозанлыкыште тыршыше, ага пашаште ойыртемалтше-влакым тӱрлӧ кӱкшытан награде дене палемденыт. Тидлан верлаш республик кучем, Ялозанлык да продовольствий министерствын, ты отрасль дене кылдалтше ведомствылан еҥже-влак миеныт. Тыгак лийшаш, вет Марий кундемын экономикыжын негызше лач ялозанлык дене кылдалтын. Сандене шурно лектышна, вольык озанлыкна могай, шӧр-торык, шыл кочкышна ситышын улмо – чылажат лач нунын пашашт деч шога. Лач нине еҥ-шамычлан сай лектышыштлан таум ыштышаш да чапландарышаш улына.
Пеледыш айо
Курыкмарий кундемыште ты пайрем мо дене ойыртемалтеш? Теният Когосола ял шотан илем Сухин ялыште регион-влак кӱкшытан Пеледыш айо XIII муро пайрем лийын. 500 утла еҥым ушышо марий хорым колыштыныт. Тудо лу наре мурым йоҥгалтарен. Вара Марий Элын тӱрлӧ районжо гыч мийыше профессионал ден самодеятельный хор-влакын выступленийышт эртен.
Пайремлан лӱмын тӱзатен шындыме кудылаште калык кочкыш дене сийленыт. Кидмастар-шамыч шке ыштыш-кучыштым ончыктеныт, мастар-класслам эртареныт.
Сар пуламыр пагытыште илена, ятыр ешыште СВО-ш кайыше-влак улыт. Сандене пайремыштат шкенан рвезына-шамычлан илышым куштылемден кертше маскироватлыме сетьым ыштыме пашашкат ушнаш лийын.
У Торъял районысо Шӱкшан заставе тӱрлӧ таҥасымаш ден конкурсым эртарен. Курыкмарий драме театр Миклай Рыбаковын пьесыж почеш шындыме «Цуда Карш» постановкым ончыктен.
Ушештарен кодыман, EventsInRussia.com версийын почеш Пеледыш айо 2023 ийыште «Идалыкын 50 эн сай событийже» радамышкыже логалын ыле.
Марий Эл деч ӧрдыжтӧ
Куандарыде огеш керт, Российын тӱрлӧ лукыштыжо илыше марий-влак калыкнан йӱлажым арален кодаш да вияҥдаш тырышат. Шочмо калыкышт дене пырляк лийнешт. Тыгак Пеледыш пайремымат, Семыкымат эртарат. Рӱдолаштына эртаралтше кажне Пеледыш пайремыш лӱмын тудын радамжым ончалаш толын каят. Тыште кугу таум верласе марий-влакым ушышо калыкле-тӱвыра автономий-влакым вуйлатышыштлан Тыгай организацийын чотшо Россий мучко ешаралт толеш. Тугеже вес кундемлаште илыше марий-влак шкеныштым марий семынак шижнешт. Тыгак марий кудым тӱзатат, кидпашашт дене палдарат, кочкышым ямдылат, калык семӱзгар почеш мурат да куштат.
Кодшо кечылаште тыгай пайрем-влак Пермь кундем Кызганде марий ялыште, Одо кундем Марий Вожайыште, Виче кундем Марий Ошайыште эртеныт. Татарстан Республикысе Кугу Шия ялыште пайрем 15 июньлан палемдалтеш.
Светлана Носова
Фотом соцкыл лаштык гыч налме
