Марий Элын сулло журналистше Вячеслав Смоленцевлан – 65 ий
Мӱкш изи гынат, тугай пашаче, тунар мӱйым пога кеҥеж мучко… Уло мӱкш гаяк пашаче еҥат. Да ала-кушто огыл, журналист коклаште. Адакше шкежат мӱкшым онча, мӱкш нергенат воза.
Теве кушеч чыла тӱҥалын
Ончыч ялыште, тидын шотыштак Кужэҥер район Кораксолаштат, шуко еш мӱкшым ашнен, кӧргӧ пакчашт кеҥежым ызген шинчен. Изи Славикат ачаж дене пырля тушко лектын, омарта ончык миен шогалын да изи шулдыран таҥ-влакын чоҥештылмыштым ӧрын эскерен. Иктыже кенета кидше гыч пӱшкылын, да тудо картузшымат кудалтен куржын. Ачаже, Александр Александрович, миен лыпландарыде кертын огыл. Нимат огыл, тӧрлана, манын. А пӱшкылмӧ пале изишак пуалын да эртен. Но тиде изиж годым лийын.
А школышто тунемме годым, паледа, тудо шкеак мӱкш омартам ыштылаш тӱҥалын. Йолеш шындышашым да кугум огыл, а пушеҥгыш сакышашым да изиракым. Оҥам пӱчкеден, пужарен да ыштен. Омартажым, мӱкшиге еш лектын кайыме годым тушко толын пурыжо манын, пистыш сакалтен. Мо шонеда, шонымыжлак лийын да пеш куанен. Ачажлан полышкалаш йӧршӧ кушкын.
Лекмекыже, ну куанышым!
– А газетыш возгалашыже кузе тӱҥалынат? Мӱкш нерген серыме гычак огыл? – йоде шым чыте.
– Уке, – воштылале. – Йывансола школ библиотекыште кидышкем писатель Никандр Лекайнын «Кӱртньӧ вий» романже логале. Тӱҥалтыш гыч мучаш марте лудын лектым, моткоч келшыш. Йылмыже сай. Тыге мыят возен ончаш кумылаҥым, школысо сылнымут кружокыш кошташ тӱҥальым. Икымше заметкемже тунемше-влакын яллаште озанлыклан ломыжым погымышт нерген ыле. «Марий коммуна» газетыште лекмекыже, ну, куанышым! Эше изишак, 41 ыр, гонорарым колтышт. Тиде ыштен налме икымше оксам лийын.
А кокымшо серымыже ӧпкемат луктын. Ялыштышт ферме лийын, тушеч терыс вӱд эҥерыш йоген. Тидын нерген возен колтымыжлан ачажланат шокшо логалын. Тудыжо вет бригадир лийын. Колхоз председатель газетыште лекше ты заметкылан пеш шыдешкен да ешлан эсогыл сӧснаигым пуэн огыл. А ешыште куд йоча кушкын, пукшаш кӱлын… Теве кунамак Вячеслав газетыште чын возымым тӱрлӧ семын вашлийын кертмым умылен да, мутат уке, нелеш налын.
– Но Марий пединститутышто тунеммем годымат рӱдӧ марий газет дене кылым кучымым чарнен омыл. Ялысе самырык механизатор нерген эсогыл очеркым возенам. Газетыште пел лаштык кугыт лекте. Тунам мыланем 28 теҥге кугыт гонорарым колтышт. А стипендийна тылзеш 40 теҥге ыле. Сандене тиде кугу полыш лийын мылам. Ешыштына кумытын олаште тунемынна: Валерий изам – политехнический институтышто, мый – пединститутышто, Юрий шольым – художественный училищыште. Молышт эше школышто шинчымашым погеныт. Ачам бригадир семын 75 теҥгем налын гын, авам, Зоя Алексеевна, тыглай колхозник семын – 30-40 теҥгем. Мутат уке, оксам ситараш йӧсӧ лийын. Но чытен илен лекме. Ача-авалан полшаш манын, чӱчкыдын ялыш кудалыштынам, мӱкшиге еш лекме годым – поснак, – шарналта Вячеслав Александрович.
Кокытеланыде налыныт
Но нылымше курсышто ты очеркше лекме деч вара тудым редакцийыште ончыкылык пашаеҥ семын ончаш тӱҥалыныт. Сандене кеҥежлан практикыш налашат тореш лийын огытыл. Адакше отпуск жапыште пашаеҥжат ситен огыл. Тудлан журналист Сергей Захаров дене пырля ик отделыште ышташ, «Рвезылык» лаштыкым лукташ ӱшаненыт. Тунамак икымше гана Морко район Вараҥыж кундемыш командировко дене колтеныт. Да тыглай материалым ямдылаш огыл, а вуйшиймашан серышым тергаш. Тушто колхоз садым шотдымын кучымо, саскан пушеҥгым тодыштмо нерген ойлалтын.
Вуйшиймаш почеш тудо илышыштыже ик ганат возен огыл гын, пеш тургыжланен. Школышто тунеммыж годым шылтален серымыжым колхоз председательын шыдешт вашлиймыжымат шарналтен. Сандене серыш почеш тыглай еҥ-влак деч йодыштмо дене гына серлаген огыл, вуйлатыше-влак денат кутырен, чыным кычалаш тыршен. Тыге автобус дечат вараш кодын. Шеҥше гыч Моркыш тусо унагудо марте каяш корныш лектын шогалын. «Кузе лӱдынат, ӧрынат омыл?» – манеш кызыт шкеже. Пиалешыже, верысе ПМК-н пашаеҥже-влакым наҥгайыше машина шогалын да шынден. Теве тыге журналист-влаклан ончыч шке семын командировкыш кошташ пернен.
Серышым тергыме почеш материалже удан огыл лектын, векат, сандене визымше курс деч вара тудым редакций пашаш кокытеланыде налыныт. Кеч тунам рӱдӧ марий газетыш логалаш куштылго лийын огыл. А налынытше культур, искусство да литератур пӧлкаш. Тунам тушто вуйлатышылан Эврик Анисимов ыштен. Адакше Вячеслав шкежат сылнымутлан шӱман лийын. Школышто тунеммыж годымак почеламутым возен ончен, вузыштат тусо газетыште лектын, вара ойлымашымат серен. Икымше йӧратымаш нерген ойлымашыже «Марий коммуна» газетыште кок номерыште савыкталтын. А редакцийыште тӱвыра йодышлан вуйын шоген.
Туге гынат шочмо ялышкыже мийымеке, тушеч ял да озанлык паша нерген материалым кондыде кертын огыл. Да мо шонеда, лач ту возымыжо утларак ӱшандарышын лектын. Тидлан кӧрак ик ий гыч Вячеслав Смоленцевым ялозанлык пӧлкаш кусареныт. 1980 ий гыч тӱҥалын кызытсе марте – манаш веле, 42 ий ынде! – тудо ты темылан воза.
– Мый мӧҥгыш толам да умбакыже велосипед дене командировкыш кудалам ыле. Кужэҥер мучко, Шернурыш, Параньга велке – 20 километр торашке. Кызыт кӧм тыге колтет? Редакцийын автомашинаж дене каяш кумыланым чылаж годым от му. Сандене мый кызыт самырык журналист-влаклан ӧрам: верлашке шуэн лектедат. А вет тӱҥ лудшынаже ялыште улыт, – изиш ӧпкеленрак пелештыш Вячеслав Александрович.
Ныл омарта гыч кумло марте
Адакше тудо ялыш командировко дене веле огыл, тыглаят чӱчкыдын кудалыштеш. Шочмо ялышкыже, конешне. Ешаҥмекыже, вич-куд ий гыч ачаже тудлан ныл омарта мӱкшым пуэн, воктенжак мландым ойырен. Тошто мончам изи пӧрт семын келыштареныт, леваш ден моло оралтым ыштеныт. Да ситен веле, вет тушто кеҥежым гына илыме. Вячеслав Александрович отпуск жапшымат мӱкшигым колтымо жаплан налаш тыршен да варат арня еда канышлан кудалыштын. А Зоя Николаевна пелашыже икшывыже-влак дене пырля кеҥеж мучко гаяк тушто лийын, мӱкшым эскерен. Таклан огыл пелашыжат ты пашалан шӱмаҥын, мӱкшым ончаш, ойырлен лекше иге ешым погаш тунемын.
– Ачамын мӱкшыжӧ 10 омарта деч шуко лийын огыл. Ончыч бригадирлан, вара склад вуйлатышылан ыштен гын, тылеч шукыжлан жапшат ситен огыл да ты шотышто шинчымашыжат шагалрак лийын докан. Сандене вара ты пашам тӱрыснек шке ӱмбакем нальым. Латкок ий ончыч ачам колымо жаплан мӱкшна 30 омарта наре погынен ыле, – каласыш тудо да ачажым чаманен шарналтыш.
Ойлымыж почеш, ачажлан тудо изинек шӱман лийын. Аважымат пагален, тудыжо вич ий ончыч илыш дене чеверласен. Кызыт мӧҥгыштыжӧ Виталий шольыжо ешыж дене ила. А Вячеслав Александрович ден Зоя Николаевна ончычсо семынак кеҥежым шуко жапым тушто эртарат. Татьяна ден Анна ӱдырышт коктынат кугемыныт, ешаҥыныт. Сандене мӱкш ончымо пашам коктынак шуктат. Зоя Николаевна сулен налме канышыште гын, утларакше тудак тушто пӧрдеш. А Вячеслав Александрович канышыш лекташ ок вашке, сандене чыла вереат шуашыже перна.
Мӱй дене сийла, возымыж дене куандара
– Республикыште чыла гаяк районышто, шуко ялыште лийынам, да тушто мыйым шукын палат. Ялозанлыкыште мо ышталтеш, эскерен шогем, сандене командировкыш мо нерген кутырышашым пален каем. Тынар ий ыштыме жапыште мый изишак агроном, изишак зоотехник лийын шуктенам. А пчеловод нергенже ойлыманат огыл, ты пашам вич парням гай палем, Агробизнес пашаеҥым уэш ямдылыше институтышто ты шотышто ешартыш шинчымашымат налынам. Сандене шке темем дене специалист семынак возаш тыршем, – иктешлыме семын каласыш Марий Элын сулло журналистше.
А тыгай почётан лӱмым тудо 2002 ийыштак налын. Ял илыш йодыш дене возымыжлан кум гана Марий Эл правительствын премийже, ик гана Россий журналист ушемын Марий пӧлкажын да шым гана республикнан Ялозанлык да продовольствий министерствыжын дипломышт дене палемдалтын. Таклан огыл мый тудым мӱкш дене таҥастарем. Мӱкшымат онча да шкежат мӱкш семынак тырша. «Кузе мый журналист паша деч посна шке илышем ом пале, тугак мӱкш деч поснат илен ом керт», – манеш тудо. Кажне кеҥежым редакций пашаеҥ-влакым мӱйжӧ дене сийла да гармоньжым шокталтен куандара. Туге чучеш, пуйто изи мӱкшыжын ызгыме семже кумылым почаш тарата да ончыкылан вийым ешара.
Юрий Исаков.
М.Скобелев ден В.Смоленцевын фотошт
