Идалыкыште кажне пагытын шке моторлыкшо уло. Шошын ужар тӱсшӧ айдеме чоным вӱчка. Кеҥеж сылне пеледышыж дене кумылым нӧлта. Шыже поян саскаж дене кугешна да телылан корным ынежак пу. Чарныдеак йӱрым колтылеш, мландым нӧрта, а вара шерже темешат, шкеак телым ӱжаш тӱҥалеш. А телыжлан тидак веле кӱлеш, изи йочала куана, кормыж тич лумым мландымбаке кышка, курыкым орален шында, пагытын эн кугу оза улмыжым ончыкта. Шорык меж гай ош ужгаж дене пӱтынь мландым левед пышта да вӱчкен-вӱчкен малта…
Телын эн кугу йолташыже – мардеж. Тудлан юарлаш пеш воля. Лапрак верыш лум тӧшакым орален шында, чоҥгарак вер гыч йыклык ӱштын шында да садерыш, чодыра воктеке орала.Теве шыжым курал кодымо пасу марий ӱдырамашын ош вынер виктышыжым ошемаш шарен пыштымыла тӧр кия. Нигушто кӱкшака уке, нигушто лапката уке, эсогыл янлык кышат огеш кой. А лумжо тыгай ошо, пуйто але гына лӱштымӧ шӧрым ведрашке тыл-тыл темен шындыме. Йырым-ваш ончалатат, тыге коеш: полдалге мардежын пушеҥге коклаште тамле омо дене нералтыме жапыште Лум оза, лум мешакшым почынат, шаршокте гоч лумым тӧр гына шоктын шынден.
Пасу корно дене, пӱртӱсым эскерен, эркын ошкылам. Кумда пасум кок ужашлан шелын, имне сапым шуйдарен пыштымыла, йолгорно шуйнат возын. Ынже йом манын, маякым шогалтылме. Очыни, тиде корно дене чӱчкыдын коштшо еҥ, ошкыл колташыже пеҥгыде лийже манын ыштен. Кеҥежымсе пеледыш-влакын вургышт корным салтакла оролат. Шола могырышто кӱсото коеш. Ужар кож-влак, икте-весышт деке пызнен, нерен шогат. Мардеж ош куэ-влакын кӱрен ӱпыштым шерын шынден. Азап, ош пушкыдо меж шовычым пидыкташ монден! Но нимат огыл, теве кас велеш игече юалгат, пӱртӱс тиде экшыкым тӧрла.
Корно дене умбакыла ошкылам. Чу, мо тыгай? Умбачын кожер деке, ошын койын, ош чумырка эркын гына лишемеш, пуйто кава гыч пыл лапчык камвозынат, мланде ӱмбак волен возаш лӱдын да пушеҥге гыч мунчалтен кая. Мамык тӱтыра эркын лишемеш, южышто ийын кайымыла коеш. Тунамак кожвуй-влак ош шыҥалык дене леведалтыч. Чылажат ик татыште лийын кайыш. Теве тиде шыҥалыкет мый декемат нушкын толын шуо. Вургемем тыманмеш ошемден шындыш, шӱргем йӱштӧ йожгаж дене ниялтыш да пасу мучко вес пушеҥге тӱшкам кычал куржо.
Тымарте пасу корно дене шуко кошталтын, но тыгай ӧрыктарышым ужалтын огыл ыле. Очыни, корем воктене кушшо пушеҥге-влакын илышышт вестӱрлырак, йӱштӧ мардежат нунылан шагалрак логалеш, теле пӧршат укшлаштым кӱжгынрак шоҥалеш.Плотина велкыла ончальым. Туштат лум тӧр кия, ушышкем тыгай калыкпале толын пурыш: «Шыжым эҥер тор кылма гын, теле йӱштӧ лиеш».Тидыжым онча мо кызыт ала… Колызо-влак, ий рожыш эҥырыштым колтен, тарванаш тоштде шинчат, пуйто ала-мо тугайым, эн шергаканым, йомдараш лӱдыт.
Пӱртӱсым эскерен, корем тӱрыш толын шуым, аҥысыр йолгорно дене памаш деке волем. Ӱмбалныже пар лектеш, пуйто Памаш коча эр эрдене кынелынат, вӱдым ырыктен шинча. А памаш вӱдшӧ, йывыртен йыргыкта, пыл кокла гыч ончалше кече ваштареш йылгыжал колта. Каналташ жапше йӧршын уке, пеш вашка, йӱштӧ южышто ийыш савырнымыж деч ончыч кӱжгӧ ий дене леведалтше пӱяшке шунеже. А памаш воктене вӱдӱшкыж-влак тарванылыт. Нунын койышыштым ончетат, ӧрат: теле пагыт гынат, илыш тӱняш лекше чонан-влак леве памаш вӱд воктене пӧрдыт, ош теле пӱртӱслан куанат. Ала нуно телым веле илат, ала кеҥежым нунылан памаш вӱдшӧ йӱштӧ да нунылан телыже сай веле? Теве пӱя ӱмбалне мераҥ кыша койылалтыш, келге лум ӱмбач кудал колташ нелырак витне. Мӱшкыржӧ дене лумышто палым коден, шке корныж дене шонымо верышкыже нушкын. Ала тушман лишеммым шижын да кож коклашке шылаш вашкен. Вет мераҥын тушманжат ятыр: рывыжше, пирыже, а эшежым – айдеме.
Пӱртӱсым эскерен коштатат, ужат: очыни , идалыкын эн сылне пагытше – теле. Ош тӱсшӧ дене чоным лыпландара, куандара, ӱшаным ылыжта. Пӱртӱс юмо тӱнялан илышым пуэн гын, тудым моштен илыман ыле.
Людмила Попова, туныктымо пашан ветеранже.
Кужэҥер район Тошто Йӱледӱр ял.
М.Скобелевын фотожо