12 мартыште Йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше В.М.Васильев лӱмеш марий институтышто «Келшымашын мурызыжо» йыргешке ӱстел эртен. Тудо писатель, публицист, кусарыше, краевед Ким Кириллович Васинын шочмыжлан 100 ий теммылан пӧлеклалтын. Чаплӱмжӧ-влакым тӱрыс ончыкташ гын, К.Васин – Марий АССР кугыжаныш премийын лауреатше (1976), «Марий АССР наукын сулло деятельже» (1978), «Марий АССР-ын калык писательже» (1984), «Чуваш АССР культурын сулло пашаеҥже» (1984), «Йошкар-Олан почётан гражданинже» (1993). Кӱчыкын, калык коклаште шарлыше лӱмжӧ дене каласаш гын – ходячий энциклопедий!
Йыргешке ӱстел йыр мутланымашке погынышо-влакым Марий Эл Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын пӧлка вуйлатышыже Михаил Чемышев, Йошкар-Олан историй тоштержын директоржо Владимир Хрулев, Марий Эл писатель ушемым вуйлатыше Светлана Архипова саламленыт.
Историй науко кандидат, МарНИИЯЛИ-н вӱдышӧ шанче пашаеҥже Сергей Свечников «Ким Кириллович Васин – краевед» докладыштыже тудын илыш корныжым радамлен. Тӱҥ шотышто Т.Евсеев лӱмеш национальный тоштерын архивыштыже аралалтше материаллан эҥертен.
К.Васин Шернур район Шорыкэҥер ялеш (кызыт Мустай ялыш пура) шочын. Аваже Евдокия Яковлевна (Питаева) Марий Турек район Нолямарий гыч, туныктышылан ыштен. Ачаже Кирилл Никитич Васин политрук, чекист, Граждан сарыште лийын, вара ялыште избачлан, бухгалтерлан, юристлан ыштен. Нунын Ким, Йыланда эргышт шочыныт. Ойлат, шӱжарыштат лийын, но мый нимогай документым муын омыл, палемден С.Свечников.
1935 ийыште еш Йошкар-Олашке илаш куснен. 1937 ийыште аваже колен, тиде ийынак ачажым кучен наҥгаеныт. Шольыж ден шӱжаржын пӱрымашышт тачат пале огыл. Пелашыже Лидия Прокопьевна (Радыгина) нергенат увер уке дене иктак («Ким Кириллович личный илышыж нерген йӧршынат возен огыл», – ойла С.Свечников) – чыла тидым родо-тукымжо гыч иктаж-кӧ рашемдаш полша гын, сай ыле.
Ким Васин Ежово йочапӧртыштӧ кушкын. Шымияш школым пытарымеке, Йошкар-Оласе фельдшерско-акушерский школышто (ФАШ) тунемын. Шинчаже начар ужмылан, туберкулёз дене черланымыжлан кӧра сарыш налын огытыл. 1942 ийыште школым пытарымек, Семеновский райздравыште, санэпидемиологий станцийыште статистлан ыштен. Но пашаже келшен огыл, тудын кумылжо марий калыкын историйжым, краеведений материалым шукырак шымлаш шупшын. 1942 ийыште «Марий коммуна» газетыш сӱретче семын пашаш пурен.
Кузе туге сӱретче манмым рашемдыман, очыни. Кугу сар деч ончыч тудо Йошкар-Олаште Б.И.Осиповын изостудийышкыже коштын. «Пугачев марий ялыште» лӱман кугу радыналан эскизым ыштен улмаш, но тудо ала-кушан йомын. Ким Кириллович, шарнен-шарнен, Игнатий кугезе кочажын Шорыкэҥерыште чоҥымо, 1935-1938 ийлаште Чарласе Пограничный (Маяковский) уремыште илыме пӧрт-влакым сӱретлен коден. Ик сӱретыште В.А.Мухин, К.Н.Васин (Кимын ачаже), К.Ф.Егоров да ссылкыште лийше Горделадзе ончыкталтыт. Тунам Сталиным пеш вурсеныт, а эрлашыжым ончыл шонымашан кум марий пӧръеҥым кучен наҥгаеныт.
Шымлызе Сергей Свечников весымат палемда: Ким Васин кумдан палыме сӱретче Константин Егоровын «Арест бунтаря на дому» (1935), «Агавайрем» (1927) йомшо радынаже-влакым шарнымашыж почеш уэш сӱретлен. Нине паша-влак Т.Евсеев лӱмеш тоштерын фондыштыжо аралалтыт.
Тиде материалыште Ким Васинын могай ийлаште кушто ыштымыжым радамлаш огына тӱҥал. Тунемшыже, учёный-литературовед Александр Александров тудын илыш корныжлан пӧлеклалтше «Ким Васин» книгам 1975 ийыште савыктен луктын.
Филологий науко кандидат, Россий писатель ушемын еҥже, МарНИИЯЛИ-н вӱдышӧ шанче пашаеҥже Надежда Федосееван «Марий сылнымутым вияҥдымаште Ким Васинын надырже» лӱман докладше гыч теве могай иктешлымашым ышташ лиеш:
— 1963-1987 ийлаште МарНИИ-ште литератур секторышто ыштымыж годым марий литературышто национальность-влак кокласе творческий кыл нерген йодышым ик эн ончыч шымлен. Тудын деч вара мордва литературовед Н.И.Черапкин, чуваш шымлызе Е.В.Владимиров, удмурт учёный В.М.Ванюшев тыгаяк сынан шанче паша-влакым возеныт. Тыге 1975 ийыште Ким Кириллович, чыла статьяжым ик тӱшкаш ушен, «Творческие взаимосвязи в марийской литературе» теме дене кандидатлык диссертацийым арален.
— К.Васинын статьяже-влак Москвасе «Вопросы литературы», «Октябрь», «Дружба» журналлаште печатлалтыныт. Марий литературовед «История литературы народов СССР дооктябрьского периода», «Украинская советская энциклопедия», «Шевченковский словник», «Лермонтовская энциклопедия» шуко томан изданийлам чумырымаште тыршен.
— Марий писатель-влакын илышыштым да творческий корныштым почын пуышо книгаже-влак савыкталтыныт: «Сергей Григорьевич Чавайн: жизнь и творчество», «Поэт, артист Йыван Кырля», «Марий поэт Н.С.Мухин», «Валентин Колумб: творчествыж нерген».
— К.Васин ятыр справочный материалым чумырен, нунын коклаште – «Марийские писатели» (1958, 1976,1988) да «Псевдонимы марийских литераторов» (1965) справочник-влак.
Марий Элын калык поэтше Геннадий Сабанцев шке докладшым «Шочмо калыкым тӱня мучко чапландарен» манын лӱмден. Тудын негызшылан «Ончыко» журналын тенийысе 2-шо номерыштыже савыкталтше тыгаяк вуймутан статьям налын. Тушто ятыр шарнымашым лудын кертыда.
Кум докладыштат Ким Васинын творчествыштыже марий калыкын историйже, тудын Руш кугыжанышыш ушнымыжо, XVII – XVIII курымласе кресаньык сар, 1905–1907 ийласе революций событийла теме кугу верым налын шога. Тыгай улыт «Ушнымаш» (1956, 1984), «С вами, русичи» (1961, 1979), «Пугачев деке» (1944), «Песня патыров» (1960), «На земле Онара» (1967, 1983), «Сабля атамана» (1983), «Чымбылат могучий» (1994) да моло произведенийже-влакат.
– «Ушнымаш» повестьшым мый 5-ше классыште тунеммем годымак лудынам. Тылеч вара мыйым историй теме сымыстарен. Ким Кирилловичлан кӧрак тиде наукым ойырен налынам, – каласен шымлызе Сергей Свечников.
Йыргешке ӱстелым почмо годым Йошкар-Олан историй тоштержын директоржо Владимир Хрулев ойлен:
– Ким Кирилловичын лӱмжӧ Йошкар-Ола дене моткоч чак кылдалтын. Тудо «Знатоки города» клублан тӱҥалтышым пыштен, тунамсе клубын пашажым ынде 28 ий тоштер шуя. Институтын пашаеҥже-влак тудын 100 ияш илыш корныжым, пашаже-влакым шымлат – тиде кӱлешан.
Краеведын надыржым аклен, 1993 ийыште Ким Кирилловичлан «Йошкар-Олан почётан гражданинже» лӱмым пуымо. Тудын «Слово о Йошкар-Оле», «По памятным местам», «Йошкар-Ола. Справочник-путеводитель» книгаже-влак историй факт, фотосӱрет, документла негызеш возымо улыт. Нуно экскурсовод да гид-влаклан поснак кызыт, рӱдолашкына турист йогын ешаралтме пагытыште, моткоч шергакан савыктыш улыт.
Йыргешке ӱстел мутланымаш шанчызе-влакын черетан научный мероприятийышкышт савырнен огыл, а моткоч поро шӱлышан, шарнымашлан поян вашлиймаш семын эртен. Марий кугыжаныш университетын студентше-влакат тӱткын колышт шинченыт, К.Васинын лӱмжым курымешлан шарнымашеш кодымо шотышто ой-каҥашышт лийын.
Л.СЕМЕНОВА
К.К.Васинын илышыж гыч палыме да палыдыме факт-влак:
* Шочмо кечыжлан 14 мартым шотлат, но южо источникыште метрике почеш 2 мартым ончыктат.
* Ким Васин 7 ияш улмыж годымак, кугыеҥ-влак почеш, пырдыжгазет гайым луктеден. Тудо школыш вик 2-шо классыш тунемаш каен.
* Изиж годым Кимуш манын лӱмденыт.
* 15 ияш «Акпай» повестьым возен. Баса кугезе тукым гыч.
* 1946 ийыште, «сын врага» манын, комсомол гыч луктыныт. Тунам самырык Ким пикталташат тӧчен.
* 700 утла шанче пашам возен, тышеч 15ше литературно-критический да краеведений сынан улыт.
* Лӱмжым Шернур рӱдӧ книгагудо (2015), Йошкар-Оласе ик урем (Звёздный микрорайон) нумалыт.
