Шернур районысо Шӱдымарий ялыште шочын-кушшо, Марисола школым тунем лекше Лилия Рычкова (снимкыште) республикыштына палыдыме айдемыжак огыл. Тудо «Эр лупсан памаш» почеламут аршашын да «Исай тукым» шарнымаш книган авторжо, уста медик да журналист.
Тазалыкым аралыме аланыште 35 ий пашам ыштымыж деч вара медик семын сулен налме канышыш лектын. Яра кияш чонжо чытен огылат, вес пашам кычалаш тӱҥалын, да тений майыште Йошкар-Оласе медицине колледжыш тунемме заведенийын тоштержым вуйлаташ, студент-шамычым туныкташ ӱжыныт.
– Мыланна колледжлан 95 ий темме вашеш чапле музейым ыштен шукташ кӱлеш. Тый кертат, маньыч, – пашаш толмо жапшым шарналтыш Лилия Ивановна. – Шкеже тыште кок гана тунемынам: школ деч вара – медшӱжарлан, вара – кӱкшырак шинчымашым налме курсышто, сандене чыла гаяк преподаватель дене кылым кученам.
Л.Рычкован кӱкшырак шинчымашым налме курсышто (тыгодымак Марий кугыжаныш университетыште историй-филологий факультетын журналистике пӧлкаштыже заочно) тунеммыж годым медколледжын тоштер вуйлатышыжлан Людмила Ивановна Черезова ыштен. Тудо «Марий кундемыште медшӱжар пашан вияҥын толмо корныжо» («Медсестра профессий») теме дене диплом пашам, тыгодымак «Исай тукым» книгам возышо студенткылан тунемме заведенийын илыш корныж дене кылдалтше чыла гаяк материалым ончыктен. Музейым полковник, Кугу Отечественный сарын ветеранже, НВП-ым туныктышо Алексей Иванович Кузнецов 60-шо ийлаште чумыраш тӱҥалын. Фондышко эсогыл шкенжын погонжо ден кӱзанӱштыжым, сар гыч кондымо пулям ешарен. Тоштерын кокымшо вуйлатышыже Л.Черезоват шуко оҥай материал ден арверым поген, но тудын паша гыч кайымекыже, чылажымат колледжын кумшо пачашыште верланыше изирак кабинетше гыч подвалысе складыш волтеныт. Тылеч вара музейым вияҥдыме паша мыняр-гынат лушкен. Тидлан ынде 10 ият эртен.
Лилия Ивановна, подвалысе ик омсам почын, складыш ӱжын пуртыш.
– Ида лӱд, эртыза. Эше чылажымак шот-ратыш пуртен шуктен омыл. Тыште чылажат ӱмбала манме гай киен. Тымарте погымо материалым теме дене келшышын ойырен опташ тӧченам. Теве тыште колледжын директоржо ден преподавательже-влак нерген чумырымо папке-шамыч улыт, тыште – кугу должность марте кушшо выпускник-шамыч нерген, тыште – Республикысе клинический больницын кушкын толмо корныж нерген, а тыште – Российыште эмлык кушкылым погымо шотышто улыжат ик специализироватлыме «Адонис» студент отрядын, кумдан чапланыше «Волонтёр-медик-влак» толкынын, тӱнямбал фестиваль-конкурслаште ик гана веле огыл сеҥышыш лекше театр студийын, «Кураж» куштышо ансамбльын, Марий Элыште 16 гана чемпион лӱм дене палемдалтше волейбол командын пашашт да сеҥымашышт нерген… – пу артанала оптымо тӱрлӧ кӱжгытан папке-влакым кидше дене пералтенак ончыктыш Л. Рычкова. – Нине кагаз мешакышке выпускник-влакын серышыштым погымо, коклаштышт фронт гыч возымат улыт – чылажым эше лудын шуктен омыл. Кидышкем Сталинград кредалмаште геройла колышо землякна Алексей Дымковын серышыже логалын. Тудын нерген Ким Васин «Дымковын подвигше» книгам возен. Повестьын авторжат, тӱҥ геройжат Йошкар-Оласе медколледжын выпускникше-влак улыт, сандене нунын нерген посна лукым келыштараш шонем. Теве нине медицине чемодан-влак дене 60-70-ше ийлаште фельдер-шамыч яллашке лектын коштыныт. Кӧргыштыжӧ кийыше шпателят, тӱрлӧ кугытан да форман йоҥгыт-влакат, градусникат эртыше курым гыч улыт. Но уэмдыме тоштерыште тичмаш экспонат семын ончыкташлан тушко эше шуко мом ешараш кӱлеш. Тидым сандружинын сумкаж нергенат ойлаш лиеш.
Шинчамлан йошкар футлярыште кийыше моткоч кугу сравоч перныш. Тудым медколледжлан 1982 ий ноябрьыште тунемме у корпусым торжественно почмо годым «Маригражданстрой» чоҥымо организаций пӧлеклен. Пеш неле, латунь гыч ыштыме, очыни. Тудат уэмдыме тоштерын экспонатше лиеш.
Л.Рычкова складыш волтен оптымо музейлык материал ден арвер-влакым шергымыж годым нимом, эсогыл студент-шамычын курсовой пашаштым, утыш луктын огыл. Ончыкыжым нуным оцифроватлаш да документальный фильмым ямдылаш кучылташ шона.
Тоштерлан медколледжын нылымше пачашыштыже верланыше изижак огыл помещенийым ойырымо. Тунемме заведенийын лӱмгечыж вашеш, а тудыжо 2025 ий ноябрьыште лиеш, тыште окнам вашталтен, ремонтым ыштен, витрине шотан мебельым шынден да тушко тунемме заведенийын илыш корныж дене кылдалтше тӱрлӧ арверым, альбомым, фотом вераҥден, тыгак 20 ий ончыч ямдылыме стенд-влакым уэмден шуктыман.
– Стенд-влакым ончалам, да чонем ишалтеш, – кумылжо тодылтын манеш Л.Рычкова. – Тушто ончыктымо чыла еҥ медколледж дене моткоч чак кылдалтын: икте тунемын гын, весе ӱмыржӧ мучко туныктен. Кугу Отечественный сарыште участвоватлыше преподаватель ден выпускник-влак нерген стендым пеш уэмдаш кӱлеш ыле, да ынде материалым поген огына керт гаяк – жап шуко эртен. Туге гынат мо улыжым арален кодашак тыршена. Кызыт Афганистан да Чечня сарлаште участвоватлыше выпускникна-шамыч нерген лийме семын шукырак уверым погаш кӱлеш. Тидым кызыт ышташ огыл гын, вара пеш неле лиеш. Улшо «Боль моя – Афганистан» стендыште латкок участникын лӱмжым возымо, но вич еҥын фотожым гына вераҥдыме, ӱлныракше – Чечня сарыште лийше кок сарзе. Тиде пеш шагал. Сандене 1979-1989 ийласе Афган да 1994-1996, 1999-2009 ийласе Чечня сарлаште лийше выпускникна-влак, нунын родо-тукымышт, лишыл еҥышт, пошкудышт деч йӱкым пуаш йодам. Палемдыме еҥ-шамыч нерген чыла уверым 424037, Йошкар-Ола, Пролетарский урем, 68-ше пӧрт адрес дене але тунемме заведенийын m-imk@yandex.ru электрон почтышкыжо колташ, тыгак мыланем 8 987 734 43 51 телефон номер дене йыҥгыртен шижтараш лиеш. Эше ик гана ушештарем, тидым кызыт ышташ кӱлеш!
Лилия Ивановнан мутшо гыч, директор ден преподаватель-влаклан пӧлеклалтше стендымат уэмдыман: южышт илыш гыч каеныт, да ынде нунын илыме жапыштым, тыгак регалийыштым кумданрак ончыкташ кӱлеш. «Мемнан кугешнымашна» стендышкат медицине аланыште кугу кӱкшытыш шушо чылажак огыл еҥым пуртымо. Нунын денат кылым ыштыман але уэмдыман.
– Медколледжым тунем лекме деч вара выпускникна-влак ала йӧршын вес аланыште, мутлан, спортышто, культурышто, моло вере ойыртемалтыныт, а ме тидын нерген огына пале. Нунымат ӧрдыжеш кодыман огыл, нунымат «Мемнан чапна» але вес стендыш пуртыман, – ешара Лилия Ивановна. – Палем, южо преподаватель шке выпускникше-влак дене ӱмыржӧ мучко гаяк кылым куча, тыгак ий еда эртарыме мероприятийже-шамыч нерген материалым пога… Нуным иквереш погаш да музейлан кӱлешанжым рашемдаш шонем.
Улшо материалым ончалын, эше мом да мыняре ышташ кӱлмым умылен, Л.Рычкова южгунамже, очыни, ом керт, ом шукто манын, лӱдынат колта, но вара шкенжым кидыш налеш да чыла кертам, чыла шуктем манын лыпландара. Шке шотшо дене мом да кузе ышташ кӱлмым уже пала. Таче тудо паша верыштыже огеш шинче гаяк: я Кугыжаныш архивыш йодмашым пуаш але вашмутым налаш куржеш, я С.Г.Чавайн лӱмеш книгагудышто тӱрысрак да ӱшандарышырак факт-шамычым кычалеш, я боевой действий-влакын ветеранышт дене вашлиеш, я савыкталт лекше тӱрлӧ СМИ дене кылым ышта… Иктаж-мом сайым да кӱлешаным кӱсынлаш манын, Марий Элысе Правосудийын тоштерышкыже лӱмынак миен коштын. Тудыжо суд сферыште почмо икымше музейлан да республикыштына веле огыл, Российыштыжат показательныйлан шотлалтеш. Тушто, Интернетыште мом ужмым, шкенжын мыняр палымыжым, тыштыже журналистын ончалтышыжат мыняр-гынат полша, медколледжын музейжым уэмдымаште тӱрыснек кучылташ шона.
– Келге содержаниян музей экспозицийым ышташ калык деч медколледж да тудын дене кылдалтше еҥ-влак нерген уверымат, тӱрлӧ арверымат изин-кугун вучаш тӱҥалам. Возыза, йыҥгыртыза, – чеверласыме годым ешарыш Лилия Ивановна.
Маргарита ИВАНОВА
М.Иванован фотожо/ «Марий Эл» увер агентстве
