Кодшо шуматкечын Татарстанысе Кукмарий Уялыште марий-влакын Семык пайремышт гӱжлен.
«Татар-информ» агентствын увертарымыж почеш, тушко 5 тӱжем утла еҥ миен. Таклан огыл 2009 ийыште пайремлан республиканский статусым пуэныт. Калык шуко погынен. Меат, марий журналист-влак, тушто лийынна, чылажымат шке шинча дене ужынна: кузе тушто йӱланам аралат, могай шонымаш дене илат да могай чес дене унам сийлат.
Татарстаныште тӱшкан илыше чыла марий районла гыч пайремыш толыныт. Тыгак Пошкырт, Одо, Виче кундемла гыч усталык коллектив-влак лийыныт. Татарастаныштыже 19,5 тӱжем марий ила, Уял кундемысе вич марий ялыште (Уял, Сеҥер, Йӱле, Тошто Кна, Курыкӱмбал) – 700 наре. Тыште Кна эҥер йоген эрта. «Кна» манмыже ал тӱсым ончыкта. Кна дене тыште шуко мо кылдалтын. Усталык шӱлышан 40 утла еҥым ушышо, ныл составан «Кна вел» ансамбльышт шке районыштышт веле огыл чаплана. Ик пайремат тудын деч посна ок эрте.
Ойлат, марий-влак тышке Акпатырын илыме Виче кундемын Кетек велже гыч эҥер дене толыныт. Ялым Мултан ден Кучук негызленыт. Варажым тукымышт Кна эҥерын пурла серышкыже куснен. А шке илемжым Уял манын лӱмденыт. 1967 ий марте тыште чылт марий-влак гына иленыт, вара татар-влак толыныт.
Ял мотор. Пӱртӱсшат кумылым налеш. Пашаче калык илыме шижалтеш. Регион кӱкшытан Семык икымше гана огыл тыште эрта. Пайремлан олык лапыште лӱмын верым тӱзатеныт. Тайылыште изи да кугу сценым лӱмын ыштеныт. Ваштареш верланыше курык гыч, ужар шудышто шинчышыла чылажат ончаш лийын.
Пайрем радамже Пеледыш пайрем гаяк эрта. Но Семык ага пашам мучашлыме дене пырля эше тоштыеҥ-влакым уштымо дене кылдалтын. Тудым торжественно почмо годым онаеҥ-влак уло марий калыкна верч мутым пелештеныт. Районла гыч толшо-влакын марий кудышт ятыр лийын, кидмастар-влак ыштыш-кучыштым ужаленыт, кидпашалан туныктеныт. Марий сӧрастарышым, курчак-аралтышым ыштен, тӱрлаш, вӱдуа гыч арверым тодын ончаш йӧн лийын. Тӱмыр, шӱвыр, кӱсле, варган дене шоктымо технике денат палдареныт, тывырдыкымат кушташ туныктеныт.
Сценыште торжественный ужаш эртымек, артист да усталык коллектив-влак шке мастарлыкыштым ончыктеныт. Марий Эл гыч «Марий Эл» мурышо да куштышо кугыжаныш ансамбль марий тукымын вияҥмыж нерген композицийым ончыктен. «Тулпеледыш» фольклор коллектив куандарен. Кастене марий эстраде мурызо-влак этнодискотекыште калыкым куштыктеныт.
Но ончыч пайремыш толшо делегаций-влак урем дене мурен-куштен эртеныт. Нуным лӱмын ыштыме Семык капка дене мелна кышыл, пура корка, пӧлек дене «Кна вел» ансамбльын участникше-влак вашлийыныт. Семык эртыме нерген шке Телеграмм-каналыштыже Татарстанын Раисше Рустам Миннихановат серен: «…Кӧ эше поро пошкудына-шамычын тӱвыраж дене палыме огыл, тидым Татарстан гыч лекде, марий Семык пайремыште ыштен кертыда».
Уна-влак коклаште Татарстанын премьер-министржын алмаштышыже Лейла Фазлеева, Российысе марий-влакын федерал калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше, Марий Эл Кугыжаныш Погын председательын икымше алмаштышыже Лариса Яковлева, Оньыжа Эдуард Александров да молат лийыныт. Парем оза-влак Лейла Фазлеевалан да Кукмарий район вуйлатыше Сергей Дмитриевлан марий тувырым чиктеныт, молылан солыкым пӧлекленыт. Тидын деч вара уна-влак марий кудылам ончал савырненыт, озаштын ямдылыме чесыштым авызленыт.
Торжественный ужашыште марий тӱвырам, йӱлам арален да вияҥден толмаште ойыртемалтше марий-влакым тӱрлӧ награде дене палемденыт. Мутлан, Оньыжана «Кна вел» ансамбльын ончычсо вуйлатышыже Леонид Исхаковлан Мер Каҥашын «Калык верч тыршымаш» шарнымаш палыжым кучыктен. Сцене гыч Сергей Дмитриев куан уверымат каласен: вес ийын верысе тӱвыра пӧртым олмыктат. Тиде – Татарстанын Раисше деч пӧлек, мане. Татарстанысе Калык-влакын ассамблейыштын еҥже «Кна вел» ансамбльлан 50 тӱжем теҥгелан сертификатым кучыктен.
Пайремлан кумдыкым кыртменак ямдылыме вигак шинчаш логалын. Кудо, тӱрлӧ пу скульптур-влакым ончылгоч вераҥденыт, сатум ужалыме аланым тӱзатеныт. Семык годым Кукмарий районышто чапланыше предприятий-влакын: меж кырыме комбинатын, ургымо, кардолетный фабрике-влакын, кӱртньӧ атышӧр заводын – сатуштым налаш йӧн лийын.
Кече пеш шокшо ыле, сандене ты кумдыкыштак верланыше памаш деке волышо-влак шукын лийыныт.
Татар калык коклаште илыше марий-влакын шке йӱлаштым арален да вияҥден толмыштлан таушташ гына кодеш. Наталья Кукушкинан вуйлатыме Татарстанысе марий-влакын калыкле-тӱвыра автономийштат ты шотышто шуко ышта, Семыкымат тудак эртара. Кажне ийын пайрем марий-влакын тӱшкан илыман вес районыш кусна. Шушаш идалыкыште марий калык Менделеевский районыш погына.
Снимкылаште: Семыкын тӱрлӧ тӱсшӧ.
Михаил Скобелевын фотожо.
