23 январьыште М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрын художественный вуйлатышыже, режиссёр Василий Пектеевлан – 70 ий.
Марий театр искусствым вияҥдымаште Василий Александровичын надырже моткоч кугу. Марий сценыште гына 50 утла спектакльым луктын, тыгак Российысе да тудын деч ӧрдыжтӧ улшо театрлаште тӱрлӧ жанран постановкым шынден. Финн-угор тӱнясе театр-влак дене пеҥгыде кылым ыштен. Родо-тукым калык-шамычын театрыштым иквереш ушышо «Майатул» фестивальым эртараш тӱҥалше-влак кокла гыч иктыже. Эсогыл тудлан лӱмым тудак шонен муын.
Театр верч чон йӱлен пашам ыштыше В.Пектеев лӱмгече идалыкыштыже ончышо-влаклан пӧлекым ямдылен – пытартыш ийлаште шындыме спектакльже-влакым, фестиваль кышкарыш ушен, сценыш луктеш. Шочмо кечыж вашеш юбиляр дене усталык паша, еш илыш да моло нерген кумданрак мутланышна.
– Василий Александрович, лӱмгечыланда фестивальым эртараш шонымаш кузе шочын?
– Вич ий ончыч юбилейлан мыйын муро-влак негызеш концертым эртарышна. А ты гана фестивальымак эртараш шонен пыштыме. 1987 ий гыч 2002 да 2018 ий гыч тачысе кече марте театрыште ыштыме пашамым, сценыш лукмо спектакль-влакым уэш калыклан ончаш темлем. Тиде жапыште ятырым шындыме. Мутлан, 16 ий деч вара 2018 ий февральыште театрыш пӧртылмеке, почела кум кугу спектакльым («Югорно», «Элнет», «Кӧ кечым пӧртылта» — авт.) сценыш лукна. Варажымат паша шолын, «Тергыше», «Салика», «Мӱкш отар», «Йӧратымашын акше» спектакль-влакым, тыгак рушла «Золушка» ден «Три сестрички» йомак-влакым темлышна. Чаманаш кодеш, марла шындыме йомакыш («Кум ака-шӱжар») йоча-влакым чумыраш неле, садлан рушла веле модына.
Муро аланыште мый Санян Вачи лӱм дене палыме улам. Марий Эл радиошто «Канде ӱжара», «Олор ялем», «Омо» мурем-влак веле йоҥгалтыт. А чылаже латвизыт наре мурем уло. Садлан фестивальлык спектакль тӱҥалме деч ончыч воштончышан залыште артист-влак мыйын почеламутлан возымо муро-влакым йоҥгалтараш тӱҥалыт. Фестиваль мучашлан чылажымат кугу концертыште уэш ик гана колышташ лиеш.
– Сарра Степановна Кириллова деч вара Марий театрыште тӱҥ режиссёрлан тыршаш тӱҥалмекыда Те тудын пашажым умбакыже ӱшанлын шуктеда.
– Пытартыш ийлаште Шкетан театрна Российысе кумда фестивальлашке ушнаш тӱҥалын. Кок гана Грозныйыш Национальный театр-влакын фестивальышкышт миен толынна, 2020 ийыште Москошто «Артмиграция» фестивальыште «Йыван Кырла. Путёвка в жизнь» спектакльым ончыктенна. Кодшо ийын гына чылаже куд фестивальыш ушненна. «Гамлет. Машина. Цемент» спектакль-кином Екатеринбургышто, Озаҥыште, Москошто ончыктышна, тудо 2022-2023 ийласе тургымышто «Шӧртньӧ маске» национальный театр премий верч таҥасыше-влак радамыш вич номинаций дене пурталтын. Ты шотышто иктешлымашым вучена.
– Шкетан лӱмеш театрыште ынде ятыр ий «Майатул» фестиваль эртаралтеш. Тугеже мемнан театрнам финн-угор тӱняште ик эн виянлан шотлаш лиеш…
– Туге, тидым «Майатул» фестивальыш толшо критик, жюрин еҥже-влакат пеҥгыдемдат. Театрыштына ныл режиссёр пашам ышта, артист-влак чыланат шочмо марий йылмына дене мутланат, куштышо да мурышо, Российысе тӱрлӧ вузышто кӱшыл шинчымашым налше улыт.
– Василий Александрович, Те изида годым артист лияш шоненда? Ялыште кушшо рвезын тыгай шонымашыже кушеч лектын?
– Изи ялыштына Шорыкйол пайремлан ончылгоч ямдылалтыт ыле, мӧчӧр лийын кошташ куэ кумыж але картон гыч карам ямдыленна. Ял мучко сурт еда кошташ манын, лӱмынак сюжетым шоненна, йӱкым вашталтен мутланенна.
Усола Вончӱмбал ялысе клубыш (шкеже Морко район Уилем ялеш шочын-кушкын – авт.) кеҥежым Курчак театр але Шкетан лӱмеш театр ик-кок гана спектакльым кондат ыле. Артист-влакын модмыштым шуле-ен онченам. «Ава шӱм» спектакльыште Мария Михайловна Михайлован модмыжо, «Кӱрылтшӧ сем» постановкышто Иван Сергеевич Матвеевын скрипка дене шоктымыжо волгыдо шарнымашым коденыт.
– Василий Александрович, школ пагыт гыч мо эн чот шарналт кодын?
– Вич ий Вончӱмбал школышто тунемынам, чыла предметым марла туныктеныт. А кудымшо классыш мый Октябрьский посёлкысо руш школыш кусненам. Молан? Рушла сайын мутланаш тунеммем шуын. Тусо туныктышем-влакым кызытат порын шарнем. Класс вуйлатыше, Михаил Ахметзьянович, кажне йочан моштымашыжым шижын моштен. Мылам ятыр книгам лудаш конда ыле. А икана ялысе клубысо концертыште йолташем дене Бим да Бом нерген интермедийым ямдыленна. Тунамак икымше гана сценыште рольым модынам. Варажым тудо лӱмынак «Бронепоезд 1469» пьесым лудаш конден. Очыни, театрлан шӱман улмем шижын да полшаш шонен.
– Садлан школым пытарымеке, Те вигак театрыш пашам ышташ толында?
– Ялысе рвезе олашке, марий театрыш толмеке, кок ий монтировщиклан пашам ыштенам. Артист-влакын тале, виян, ушан-шотан улмышт мыйым чот куандарен. Вара Марий пединститутыш руш филологлан тунемаш пуренам. Кок ий гыч Сарра Степановна Санкт-Петербургыш режиссёрлан тунемаш каяш темлен. Тыге кумда искусство тӱняш корно почылтын.
Тунемын пытарымеке, Шкетан лӱмеш театрыште режиссёрлан тыршаш тӱҥальым. Икмыняр жап гыч Моссовет лӱмеш театрыште кок ий стажировкым эртышым. Тӱҥ режиссёрлан ыштышым, а вара театрын художественный вуйлатышыже лийым. Руш, марий, финн пьесе-влак негызеш тӱрлӧ спектакльым сценыш лукмо. Финн режиссёрын шындыме «Четвертая Сибелиуса» спектакльыштыже тӱҥ рольымат модаш логале.
– Йоча годсо шонымашдам тӱрыс шуктенда да кызытат тудым уло кумылын шуктеда…
– Туге, «Саликаште» – Ози Кузим модынам, «Аксар да Юлавийыште» – Ялантай кугызам, «Кресӱдырыштӧ» – профессорым…
– Тыланда киноштат модаш пиал шыргыжалын…
– 2002 ийыште театр гыч кораҥмеке, Санкт-Петербургысо театр искусство академийысе марий курсышто ӱдыр-рвезе-влакым туныктенам. Варажым Карелийыште ик ий пашам ыштенам, кум ий чоло Москошто кинорежиссёр Андрей Андреевич Эшпайын ассистентше лийынам. Тунамак «Иван Грозный» киношто карт кугызан рольжым модынам.
– Поэзий кумыл утларакше самырык годым ылыжеш. Тенданат тыге, очыни?
– Студент жапыште Шекспирын сонетше-влакым тунемам ыле, африкан поэзий оҥайын чучын, «Песнь песней Соломона» книга гыч поэзий моткоч келшен. Тунамак мыйынат сылнымут корныла-влак шочаш тӱҥалыныт. Марлат, рушлат серенам. Но, чаманаш кодеш, тунемын толмеке, тиде кӱжгӧ тетрадьым ала-куш йомдаренам.
Театр гыч кайымекат, Москошто шкетын лийме годым икте почеш вес почеламут возалтыч. А теве «Канде ӱжара» мурын эн ончычак семже шочын. Петрозаводскышто Татьяна Ямбердован скрипкым шоктымыж годым семсавыртышыже келшен да нотыш возен пуаш йодынам. А вара, мӧҥгӧ толмеке, пачерыштем пианино паҥгалам темдыштын, сем почеш мурын мутшо шочын.
– Те ик жап мӱкшым онченда. Тиде сомылым пӱртӱсым йӧратыше еҥ веле шуктен кертеш, маныт.
– Москошто куд ий илымеке, моткоч чот сагынышым: марла мутланыме, марий мурым мурымо шуын, садлан мӧҥгӧ пӧртыльым. Тыге ола воктенысе садыште мӱкшым ончаш тӱҥальым. Тиде сомыл мылам моткоч палыме лийын: кочамат, ачамат шке жапыштыже мӱкшым кученыт. Ачам тыгак колхозын отарыштыже пашам ыштен.
– Гармоньым шокташат мастар улыда. Кызыт тудым кидышкыда чӱчкыдын налыда?
– Гармоньым театрыште, паша деч ярсымеке, коклан-коклан шоктем. Скрипкамат шоктен моштем, тудым налын пуаш изиэм годым ачамым чот сӧрваленам. Чаманаш кодеш, Ленинградыште тунемме жапыште тудым изамын эргыже-шамыч шалатеныт.
Кызытат жап лийме, чон йодмо семын скрипкам шоктем. Кызытсе семӱзгарым 50 ияш лӱмгечемлан пелашем ден эргым-влак пӧлекленыт.
– Усталык пашаште ма мӧҥгыштӧ тӱҥ эҥертышда – пелашда. Тудын дене кушто да кузе палыме лийында?
– Студент жап – эн пиалан пагыт манын арам огыл ойлат. Ончыкылык пелашем дене кумшо курсышто тунемме годым Ленинградыште кафеште йӧршын вучыдымын палыме лийынна: кастене занятий деч вара тӱшкагудыш кайышыла араб йолташем дене кафеш пурышна. Тушкак Нина йолташ ӱдыржӧ дене миен. Кафеште вер ситен огылат, официант нуным мемнан ӱстелыш шынден. Нина Санкт-Петербург воктенысе Гатчина ола гыч, тунам тудо Ленинград вузышто математик лияш ямдылалтын. Тыге ме, самырык-влак, палыме лийынна. Электричкыш ужатен колтышым. Тиддеч вара келшаш тӱҥалынна. Ноябрь пайремлан Нинам шочмо ялышкем кондышым, 8 ноябрьыште авамын шочмо кечыже. Октябрьский посёлко марте автобус дене толын шумеке, мӧҥгӧ марте пич чодыра гоч кум меҥгым лумым келын ошкылынна. Ача-авам мемнам сайын вашлийыч, келшыме ӱдырем нунын дене палымым ыштымеке, марлан налаш шонымем нерген вик каласышым. Тидлан ача-авам куаненыт, эрлашыжымак Октябрьскийыш загсыш возалташ кайышна. Йӱштӧ ыле. Нина ынже кылме манын, шокшо вургемым чиктенна, шовычым пидыктенна, портышкемым чиктенна. Сӱаным еш дене пайремлышна. Ынде нылле утла ий пырля илена.
– Василий Александрович, Марий театрын ончыкылыкшым могайым ужыда?
– Ончыкылыкшо волгыдо, самырык режиссёр-влак вийым поген шогат, артист-влакат кушкыт. Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште актёр курсыш 14 ӱдыр-рвезым погышна. Кызытак мемнан спектакльыште модыт. Колледж деч вара нуным ГИТИС-ыш заочно тунемаш колташ шонена.
Марий улам, чоныштем – калыкнан йӱлаже, тӱвыраже. Спектакль гоч калыкын ушышкыжо сай шонымашым виктараш Юмо пӱрен гын, тиде мылам куанле. Марий коклаште илем, марла кутырен, марла мурен да куштен кертам. Тидымат шкешотан пиаллан шотлем.
– Василий Александрович, кугу тау. Таза лийза, усталык пашада тӱвыргӧ лектышан лийже!
– Тау. Тенданат чыла сай лийже.
Алевтина БАЙКОВА мутланен
В.Тумбаевын фотожо
