Калык календарьым лышташлен…

(«Сурт-пече» газетын 18 январьыште лекше 2-шо номеран газетыштыже лудаш темлена.)

19, 20 январьыште Кушшо тылзе чапле лектышан Презе шӱдыр палыште лиеш.

Кушкылым ончен куштымо чыла пашамат тылзе календарьым эскерен да шуктен ышташ гын, нине кечылаште шокшемдыме теплицыште, окна ончылан вераҥдыме йоҥгытысо мландыш росотам кушташ нӧшмым ӱдаш, тылечат ончыч ӱдымӧ деч нӧлталт шуктышо озымым шындаш, кусарен шындаш ик эн йӧнан кече.

Пакчасаскам куштымо йоҥгытым ешартыш лампым вераҥдыме дене волгалтараш келшыше йӧн уло гын, эр шушо сорт шере пурыс, томат, кияр, кресс-салат, ош вуйым чумырышо, пекин, брокколи, савойский ковышта нӧшмым ӱдаш шотлан толшаш. Ужаргынек кочкаш батун, шнитт да тыглай шоганым шындаш да озымым ышташ эр шушо сорт редисым ӱдаш лиеш.

Ешартыш волгыдым вераҥдыме шокшемдыме теплицыште кушшо кушкыллан минеральный ешартыш кочкышым пуаш жап толын шуын.

Пеледышым ончышылан – шукияш кушкыл нӧшмым ӱдаш, тыгак вожсаска да шоган дене шукемын шарлыше, шуйналтше, кечалтын кушшын нӧшмыштым мландыш ураш йӧнан кече.

Тылзе календарь почеш, кӧршӧкысӧ кушкылым кусарен шындаш эн йӧнан кече-влак: 18, 19, 20 январь. 20 январь – ковыштам шинчалташ ик эн келшыше кече.

Садыште – игече леве гын, кушкыл йытырым ошемдаш, телым да шошым прививкым ышташ таза, виян вургым ямдылаш тӱҥалаш вараш кодман огыл. Нине кечылаште пакчасаска вож турасе рокым пушкыдемдаш, икте гыч вес кӧршӧкыш кусарен шындаш ок темлалт.

Православий йӱлам жаплен илыше-влак 19 январьыште Иисус Христосын Тынеш пурымо да Юмо Кончымо, 20 январьыште Христосым Тынеш пуртышо Иоанн Пророкын погынжо, 22 январьыште Святитель Филиппын, Москвасе митрополитын, 23 январьыште Вышенскысе святитель Феофан Затворникын кечыштым палемдат.

Идалык тӱҥалтыште Крешене ожно ик эн жаплыме пайремлан шотлалтын. Шорыкйол эртыме деч вара вес тӱня дене «кыл кучымаш» кӱрлеш манын шоненыт. Тидлан кӧра Тынеш пуртымо дене кылдалтше тӱҥ йӱла-влак осал деч эрныме шӱлышан лийыныт. Ӱстелтӧрыш ешге шинчын, шнуй шӱлышым пуртымо вӱдым кугыеҥланат, икшывыланат подылтеныт. Пӧрт ден суртым эрыктыме йӱлам эртареныт. Пожар, тӱрлӧ чер деч аралыме шот дене сурт-оралте, вольык, сурткайык ӱмбак шнуй вӱдым шыжыктеныт, кодшыжым янда атыш опталын, тӱрлӧ кӱлешлан идалык мучко араленыт.

Тиде вӱдын шӧным паремден, вуй савырнымым чарен, йол пуаҥмым шӧрен кертмыжлан ӱшаненыт. Имне, ушкал ынышт черлане манын, пукшымо шудо ӱмбак Тынеш пуртымо кечын лумым шавалтеныт, шолдыра муным эр шошымак мунчаш тӱҥалышт манын, чывылан пуэныт.

19 январь гыч тӱҥалын, арня пытымешке, мушмо тувыр-йолашым эҥерыште, ерыште, памашыште ӱдырамаш-влак шӱалтен огытыл.

Калык календарь почеш, ожно Иван Бражникын, теле сӱаным тарватыме пагыт тӱҥалме кечым палемденыт. «Оръеҥым ойырымаш» йӱлам эртареныт.

У ийыште ешым чумыраш шонышо, капеш шушо ӱдыр-рвезе-шамыч шинчаш перныше эн чапле вургемым чияш тыршеныт. Рвезе-влак эше вӱдлан шнуй шӱлышым пуртымо йӱлам эртарыме годымак оръеҥлан суртыш пурташ шонымо ӱдырым йышт эскереныт. Ватылан налшаш ӱдырын мотор да чатка улмыжым веле огыл, вынерым куэн, кӱнчылам шӱдырен, тӱрлен, кружвам пидын, вургемым урген моштымыжым, тазалыкшым шотыш налыныт.

19 январь дене кылдалтше моло калык пале-влак:

Тынеш пуртымо кечын пургыж тарвана гын, апрель мучаште пораным вучыман.
Игече ояр да йӱштӧ – кукшо кеҥежлан, луман да пылан – шыжым чапле пакчасаска лектышлан.
Вичкыж покшым да йогышо лум лектышан ийым шижтара.
Кече ояр – шурно сайын шочшаш.
Кечывал лишан кава канде тӱсым налеш гын, чапле пакчасаска, кинде лектышым вучыман.
Тынеш пуртымо кечылан виян лум тӱтан, поран ӱштеш – мӱкшиге лектыш сай лиеш.
Пий-влак иканаште да кужун оптат гын, чодыра, пасу кайыквусо (дичь) ситышын лийшашым ончылгоч мужедыт.
Кас кава шӱдыран – пурса ден чодыра емыж-саска чаплын шочшаш.
19 январьыште тылзе тичмаш – шошым кугу вӱдшор трук тарвана.
Лум орам мардеж савар воктек чак ӱштын шынден гын, йӱран, пылан кеҥежым вучыман.