(«Сурт-пече» газетын 26 октябрьыште лекше 40-ше №-ан газетыштыже лудаш темлена)
Калык календарьым лышташлен…
27 октябрьыште Кушшо тылзе шагал лектышан Шорык шӱдыр палыш кусна. Пакчаште, парникыште ончен куштымо, пытартышлан погымо чыла пакчасаскам кужу жаплан аралаш пышташ, эше кеҥежымак сидератым ӱдыман йыраҥым кӱнчен кодаш, теплицысе рокым вашталташ, тӱрлӧ шукш-копшаҥгым йоктарыше, черым таратыше поҥго деч аяран обработкым ышташ йӧнан кече.
Нине кок кечыште (27, 28 октябрьыште) кушкыл нӧшмым ӱдаш да шындаш, пушеҥге ден вондылан чын формым пуэн шуэмдаш, кӱчыкемдаш, тазаҥден пӱчкедаш, ик вер гыч весыш кусарен шындаш, вожаҥдаш, вӱдым шаваш, ешартыш кочкышым пуаш шотлан ок тол.
Садыште кушкылым куклен лукташ, олмапун кошкышо, катлалтше, кӱрышталтше, пуаҥше укшыжым кораҥдаш йӧрышӧ кече.
Пакчаште сомылым шуктымо коклаштак погымо емыж-саска, вожсаска дене сокым, компотым, вареньым шолташ, эмлык шудо саскам погаш йӧнан жап.
28 октябрь – Тичмаш тылзе шочмо пагыт, а тыгай жапыште чыла кушкыл путырак лушкыдо, садлан ты кечын пакчасаскам шындаш, кусарен шындаш веле огыл, тӱкалашат ок темлалт.
Православий йӱлам эскерен илыше-шамыч 26 октябрьыште Святитель Иоанн Златоустын (тиде кечылан чыла пасу пустаҥеш, маныныт), 27 октябрьыште Апостол Филиппын (пушеҥгеш пӧрш налеш – шушаш ийын шӱльӧ сайын шочеш, а йӱр йӱреш – шыдаҥ сай лиеш), 28 октябрьыште Преподобный Паисий Величковскийын, Гурийын (лум возеш гын, тудо шошо вӱдшор марте кия) кечыштым палемдат. Иисус Христос Шочмо лӱмеш пӱтӧ тӱҥалтыш.
Калык календарь почеш, 27 октябрь лавыра игечым кондышо Проскан (Прасковьян) кечыже. Ожно ӱдырамаш-шамыч тудым теле кидпашалан кумылаҥдыше шнуй семын онченыт. Лачшымак тиде кечылаште шыже мучашлалтеш, а теле эше толын огыл. Ты пагытын ик тӱҥ йӧндымылыкшӧ – чӱчкыдын йӱршӧ йӱр да вашке шулышо лум йӧре варналтше лавыра да ночко игече. Корно локтылалтмылан кӧра ожно кресаньык-шамыч кӱлеш деч посна вес села марте огыл, пошкудо дек уто гана коштын огытыл.
Ты кече деч вара шыжым тӱредме шорык межым эрыктеныт, йытыным туржаш да почкаш тӱҥалыныт. Йоҥыштымо у шыдаҥ пырче дене Проскан кечын пучымышым шолтеныт, свежа йытын ӱй дене тамлештареныт. Тыгак ты кечын пелаш деч посна кодшо тулык вате ден шоҥго ӱдыр-влак (калыкыште нуным урымашлык кува-шамыч маныныт) шкан илыш пелашым верешташ Шнуй семын сӧрвален кумалыныт.
Кугарнялан толшо Проскан кечын ожно ӱдырамаш-влак кӱнчылам шӱдырен огытыл. Тыгай кечын кӧ кӱнчылавондым кучен шинчеш, шинчаже самырыкнекак ужмым чарна маныныт. Ожно кугезына-влак шӱдырен веле огыл, куэн, вургемым мушкын да йочам йӱштылтен огытыл.
Тиде кече дене кылдалтше моло калык пале:
- Ты кечын корно лавыран, ночко гын, ныл арня гыч теле толын шушаш.
- Проскалан ночко, лавыран игече – тылеч вара вочшо лум теле велыш корным палемда.
- Каваште шӱдыр-шамыч чеверын йӱлат – ончыкылык поян шурно лектышлан.
- Корак-шамыч карат – лавыртыш толшаш.
- Йӱр йӱреш гын, вес ийын шыдаҥ сайын шочшаш. Кукшо да мардежан игече шога гын, начар лектышан шыжылан ямдылалтман.
- Пылан, лум лумеш – лавыртышан май мучаш лийшашым шижтара.
- Чодыра пӧршаҥын – вес ийын шӱльӧ чаплын шочеш.
- Пызлыгичке шуко гын, шушаш кеҥеж йӱран да лавыран лиеш.
- Шоҥшын пыжашыже чодыра тӱрыштӧ верланен гын, леве телым вучыман. Илышаш вержым чодыра покшелан ыштен – йӱштӧ телылан ончылгоч ямдылалтеш.
Р.Чепакова ямдылен
