АФУН-ын советшын президиумжо йылме-шамычым арален кодымо шотышто пӱсӧ йодышлам лончылен.
Челябинскыште «Россий Федерацийысе финн-угор калык-влакын ассоциацийышт» Общероссийский мер толкынын советшын президиумжын заседанийже эртен.
Тидын деч ончыч Челябинск областьын губернаторжо Алексей Текслер ден АФУН-ын председательже, Россий Федерацийын сенаторжо Петр Тултаев вашлиймышт годым Кечывалвел Уралыште финн-угор йылме-влак ден культурым арален кодымо да вияҥдыме, тыгак наций-шамыч кокласе паша кылым пеҥгыдемдыме нерген мутланеныт.
Алексей Текслер АФУН-ын советшын президиумжын заседанийжым Челябинскыште эртарымым сай велым палемден да кундемысе калык-влакын йӱлаштым арален кодымо паша дене палдарен: «Челябинск областьын правительствыже регионышто илыше чыла калыкын йӱлажым арален кодымылан да тудын дене кумдан палдарымылан посна тӱткышым ойыра. Мемнан дене граждан обществын институтшым вияҥдыме. Областьын Мер палатыже пашам ышта, тудын составыштыже – Мордва калыкле тӱвыра рӱдерын вуйлатышыже Ольга Александровна Лысенко. Челябинск областьыште тыгак Калык-влакын келшымаш пӧртышт уло, а Челябинскыште – Калыкын икоян улмо рӱдерже. Мемнан регион эреак шуко нациян улмыжо да, йылме ден культур ойыртемым ончыде, икте-весе дене келшен илымыж дене ойыртемалтын».
Петр Тултаев шкеж велым губернаторлан калык-влак кокласе паша кыллан тӱткышым ойырымыжлан тауштен да палемден: «Челябинск область – экономике да промышленный куат шотышто веле огыл ойыртемалтше регион, мыланна тудын наций-влак коклаште келшымаш кылым ыштыме сай опытшо шергакан».
Заседанийыште АФУН-ын советшын президиумжын йыжыҥъеҥже-влак, Марий Эл гыч Михаил Васютин, Лариса Яковлева да Эдуард Александров лийыныт.
Палемдыме еҥ-влак Челябинскыште илыше финн-угор калык-шамычлан этнокультур велым полшымо, «Иненармунь» мордва калыкле театрын пашаж дене кылдалтше йодышлам каҥашеныт. Удмурт Республикын примерже негызеш тӱшка увер йӧнын калыкле тӱвырам арален кодымаште верже нерген ойленыт. Коми Республик гыч коллеге-влак шочмо йылмышт шотышто образовательный да молодёжный проект-шамыч дене палдареныт.
Марий Эл Кугыжаныш Погынын председательже, АФУН-ын советшын президиумжын председательжын алмаштышыже Михаил Васютин коллегыже-шамычлан республикнан марий йылмым цифраҥдыме опытшо нерген каласкален.
«Регионыштына шочмо йылмым тунемме, туныктымо да тудын дене мутланыме йодышлан кучем орган-влак велымат, науко, тӱвыра, шинчымашым пуышо сообществе, мер объединений да организаций-шамыч велымат кугу тӱткыш ойыралтеш», – манын марий парламентын спикерже.
Михаил Зиновьевич пытартыш кум ийыште шумо сеҥымаш-влак кокла гыч тӱҥ семын марий йылме да марий литератур дене олимпиаде-шамычым Россий Просвещений министерствын олимпиаде-влакын федерал переченьышкышт пуртымым, шочмо йылмым туныктышо-влаклан педагогике шинчымашым чарныде пуымо регионысо кластерым учредитлымым, марий йылме дене у учебник-влакым савыктен лукмым, «Марий Эл Республикын кугыжаныш (марий) йылмыже», «Шочмо (марий) йылме» да «Шочмо (марий) литератур» туныктымо предметла дене федерал образовательный программын проектше-влакым ямдылымым, урал йылмым тунемме научнын шымлыме рӱдерын да МарГУ пеленысе калыкле цифр лингвистике лабораторийын пашам ыштымыштым да тулеч молым палемден.
Увер кумдыкышто калык йылмым кучылтмо шот дене МарНИИЯЛИ-ште кугыжаныш заданий кышкарыште «Филологий шымлымашлаште увер технологий-влак» темым почмо.
Республикыште Windows, Мас OS, Linux, Android, iOS системе-влакын клавиатурыштлан марий раскладкым, марий йылмым чын возымым тергаш модульым ямдылыме да шыҥдарыме. FU-Lad электрон базыште 42 мутерын онлайн-версийыштым вераҥдыме. «РУВИКИ» Россий цифр энциклопедийыш марий йылмын олыкмарий-эрвелмарий литератур нормыж дене 15 тӱжем статьям пуртымо, курыкмарий версий дене – 11 тӱжем статьям.
Машинный манме марий кусарышым Яндекс.Переводчикыш шындыме, руш-марий кусарышын тергыме версийжым нейросеть технологийын негызыштыже ыштыме. Цифраҥдыме чыла марий савыктыш (книга, газет, журнал) марий электрон библиотекым пойдараш кучылталтеш.
МарНИИЯЛИ-ште йӱкым возымо профессионал студий уло. Тушто ойлымо образец-шамычан аудиокорпус – ойлымым рашемдыме системым чумыраш кучылтмо марла возымо да марий йылмыш кусарыме произведений-шамычым йӱкаҥдыме коллекций – ышталтеш. Кызыт «iВика» ушан колонко» проект дене кылдалтше паша умбакыже шукталтеш.
Михаил Васютин 20 мартыште Йошкар-Олаште эртыше «Российысе калык-влакын йылмыштым цифраҥдымаш: опыт ден ончыкылык пашам кумдаҥдымаш» VI Тӱнямбал науко-практике конференцийын лектышыж денат палдарен. Ончыкылык задаче-влак нерген ойлымыж годым марий йылмым цифраҥдымаште технологий стандартым ышташ, Марий йылмын калыкле корпусшым да марий ой образец-шамычан аудиокорпусым чумырымо шотышто пашам чолгаҥдаш шонымым палемден.
«Цифр технологий – тиде мемнан йылмынан, изи калык-шамычын йылмыштын ончыкылыкышт», – коллегыж дене келшен, Петр Тултаев манын. Тудын шонымыж почеш, Марий Элын тиде направлений, ты шотыштак шочмо йылме дене ойлышо ушан колонкым ыштыме, шотышто опытшым моло регионыштат кумдаҥдаш кӱлеш.
Заседанийын участникше-шамыч «Россий Федерацийысе финн-угор калык-влакын ассоциацийышт» Общероссийский мер толкынын 2025 ийлан паша радамжым пеҥгыдемденыт, тыгак АФУН-ын VIII съездшым да Финн-угор калык-влакын III Всероссийский форумыштым эртарен колтымо йодышлам онченыт. Мут толмашеш, нине кугу мероприятий-шамыч тений сентябрьыште Йошкар-Олаште эртат.
Челябинск областьыште паша дене лийме кышкарыште АФУН-ын советшын президиумжын йыжыҥъеҥже-влак Кечывалвел Уралын Кугыжаныш историй тоштерышкыже да «Колибри» рӱдерышке миеныт, Челябинск областьысе универсальный науко библиотекын фондышкыжо книгам пуэныт.
Марий парламентын спикерже Михаил Васютин Челябинск областьысе правительстве ден Законодательный погынымашлан, Челябинск оласе Думо ден администрацийлан уна-влакым поро кумылын вашлиймыштлан, регион дене палдарымыштлан уло шӱм-чонжо дене тауштен да палемден: «Тыште калык-влакын йылмыштым, культурыштым да йӱлаштым арален кодымо, калыкле-тӱвыра рӱдер-шамычлан полшымо шотышто кугу паша ышталтеш».
Маргарита ИВАНОВА
Марий Эл Кугыжаныш Погынын пресс-службыжын фотожо.
