2024 ий – Еш идалык. Кугезына-влакын тӱвырашт ден йӱлаштым, ыштыш-кучышыштым аралыше да нуным кушкын толшо тукымлан палдарыше еш-влак республикыштына ятыр. Нуно калыкнан ойыртемжым, шӱм-чон поянлыкшым муро, куштымаш да тӱрлӧ семӱзгарын семже гоч почын ончыктат.
Лаштыкнан тачысе унаже – Петровмыт ден Русановмыт еш ансамбль.
Ты коллективым чумыраш Морко район Ӱшӱттӱр ялыште илыше чолга ӱдырамаш, вуйлатыше, мер пашаеҥ, поэт да журналист Юрий Русановын Ираида акажын шонымашыже лийын. Ираида Петровнан изинекак мураш йӧратыше улмыжым Морко тӱвыра пӧртын методистше Дина Павлова ужын, шижын шуктен да еш ансамбльым чумыраш темлен. Ты шонымаш «Ӱшӱт сем» ансамбльын участницыжлан келшен да икымше гана Весшӱргӧ тӱвыра пӧртын сценыштыже Оля уныкаж дене такмак-влакым муреныт.
– 2017 ийыште Морко тӱвыра пӧртыштӧ Морко районлан 95 ий темме лӱмеш эртарыме концертыште еш ансамбль семын калык ончыко лектынна. Тӱмырым пералтен, Наташа ӱдырем да Оля уныкам дене муренна, Володя веҥым гармоньым, а Юля уныкам домр дене шоктеныт, – шарналта Ираида Петровна. – Тунам районысо чыла ял шотан илем посна программым ямдылен. Меат Волаксола ял шотан илемын эртарыме концертыштыже мастарлыкым ончыктенна.
Вес ийынже еш ансамбль М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрын сценышкыже лектын. Тушто Юрий Петрович Русановын шочмыжлан 50 ий теммылан пӧлеклалтше шарнымаш кас эртен. Туштат тӱмырым пералтен, гармонь сем почеш такмакым йоҥгалтареныт. Варажым ты коллектив сценыш пешыжак лектын огыл гынат, репертуарым пойдарашак тыршен.
– Шольымын шочмыжлан 55 ий темме лӱмеш мероприятий ӱмаште Морко тӱвыра пӧртыштӧ эртыш. Тудым порын шарнен, меат сценыш лекде ышна керт. Тунам Наташа ӱдырем уло ешыжге лийын: Оля, Вера уныкам-шамычат мемнан дене пырля муреныт, а Юля домрым шоктен. Олян Юрий Петровичын «Кава шортеш» почеламутшылан возымо мурым муралтымыжым зал калык шокшын вашлийын. Шольым тидым колеш гын, мутат уке, чот куана ыле, – кумылжо тодылалтме гай лие Ираида Владимирован.
Варажым ты коллективлан Морко районын делегацийже дене пырля Йошкар-Олаште эртаралтше регион-влак кокласе Пеледыш пайремышкат ушнаш ӱжмаш лийын. Поро кумылан, пашаче койышан да мураш-кушташ йӧратыше-влак туштат районын чапшым кӱшнӧ кучаш полшеныт.
– Ӱмаште идалык тӱрлӧ мероприятийлан поян лийын. Пеледыш пайрем деч вара «Ӱшӱт сем» да еш ансамбль дене У Торъялыште эртыше «Творцы и хранители» фестивальыште мастарлыкым ончыктенна, тӱрлӧ кочкышым ямдылен намиенна. «Эн сай национальный кухньо» номинацийыште кумшо степенян лауреат лийынна. Тыгай сеҥымаш, мутат уке, ончыкшым эшеат тыршаш кумылаҥда да кушкын толшо тукымым калык ончыко лукташ кӱлмым пеҥгыдемда, – палемдыш Наташа.
Н.Петрова Йошкар-Оласе 15-ше номеран «Ёлочка» йочасадыште воспитательлан тырша, тыгак кумылан-влакым кушташ туныкта. Тидлан тудо лӱмынак ешартыш шинчымашым налын. Паша деч вара ярсымеке, жапше лийме семын атлас, капрон тасма дене панном «тӱрла». Южгунамже Морко район Изнур тӱвыра пӧрт пеленысе «Ӱшӱт сем» ансамбльын репетицийышкыжат кудалеш. Тидланак кӧра икмыняр ий ончыч автомашинам виктараш тунемын.
Ираида Петровнан Наташа ӱдыржын ешыштыже чыланат усталык шӱлышан улыт. Садлан ансамбльым чумыраш нимо неле лийын огыл.
Наталья Петрова аваж семынак мураш-кушташ изинекак йӧратен. Йочасадыште ма школышто артист койышан улмыжым чылан паленыт, садлан верысе клуб пеленысе йоча ансамбльын ик эн чолга участницыже лийын.
– Икана марий йылме ден литературым туныктышо Зинаида Сергеевна Галкина ойлымаш почеш сценкым модын ончыкташ темлен. Йолташ-влак дене уло кумылын модынна, костюмымат шкеак ямдыленна. Тудым вес школышто ончыктышаш улына ыле, но трукышто черланымемлан кӧра каен кертын огынал, – ойла Наташа.
Школым тунем лекмекыже тудо И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыш хореографлан тунемаш пураш шонен. Но тӱрлӧ амаллан кӧра шонымашке шуын кертын огыл да ужалышылан тунемын лектын. Варажым Моркышто пашам ышташ тӱҥалын.
Тунамат Н.Петрова сценыш лекде чытен огыл да «Рвезылык ансамбльын коллективышкыже ушнен.
– Мемнан «Дружба» колхоз гыч тушто ик рвезе куштен. Тудак мыйым тиде ансамбльыш кушташ ӱжын. Туштак кужурак капан, шемалгырак ӱпан каче шинчашкем пернен. Володя – Кӧкрем гыч, тунам Морко РТП-ште (ремонтно-тракторный предприятий – авт.) пашам ыштен,– чонжым почо Наташа. – Ик жап гыч келшаш тӱҥалынна.
Самырык ӱдыр-каче ятыр куштымашым пырля куштеныт. Пел ий наре келшымеке, кок йӧратыше еҥ сӱаным ыштеныт. Варажымат нуно икмыняр жап ансамбльыште пырля куштеныт.
– Марлан мийымеке, мӧҥгыштышт икмыняр гармоньым, баяным ужынам да моткоч йывыртенам. Ачаже, кок изаже да шольыжо семӱзгарым шокташ тале лийыныт. Кажне пайремлан уло еш дене чумыргеныт, гармонь, баян почеш тӱрлӧ мурым муреныт, – сылне пагытшым шарналта Наталья.
– Вич ияшем годым ачамын гармоньым шоктымыжым ужынам да тудын гай мастар лияш шоненам. Воштончыш ваштареш шинчын, паҥгалам темдыштын, мурен-мурен шинченам: «Изи мечым чумена…», – мутланымашке ушныш гармоньчо Владимир Иванович. – Кок изамат гармоньым шокташ чот кертыт. Нунымак ончен, мыят тунемынам. Шольымат тидлан пеш кертеш.
Усталык шӱлышан самырык мужырым марий сӱаныш шуко гана ужыныт. Пӧръеҥ гармоньым шоктен гын, пелашыже сӱан вате лийын. Тиде сомыл Н.Петровалан моткоч келшен толеш – сӱан такмакым нимучашдымын пала, йӱкшат яндар, виян.
– Гармоньым шокташ, мурен-кушташ пеш йӧратем, садлан самырыкем годым пелашемат тыгаяк лийже ыле манын шоненам, – воштылеш Володя. – Наташан муралтымыж почеш семымат келыштараш куштылго.
Наталья ден Владимирын Юля ӱдырышт икымше классыш тунемаш кайыме жаплан ешге Йошкар-Олаш илаш кусненыт. Мураш йӧратыше ӱдыр Национальный президент школышто домрым шокташ тунемын. Варажым И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште шинчымашым налын, тунамак «Марий кундем» семӱзгар оркестрыште домрым шоктен. Кызыт тудо Озаҥ оласе Н.Г.Жиганов лӱмеш консерваторийыште тунемеш.
Оля ӱдырышт мурашат, кушташат йӧрата. Йошкар-Оласе 14-ше №-ан гимназийыште тунеммыж годым «Изи памаш» ансамбльыш коштын. Кызыт тудо И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын «калык вокал» пӧлкаштыже тунемеш, мастарлыкшым мыняр гынат шуараш «Эрвел марий» ансамбльыш коштмыжат полша. А ме палена, ты коллективын участникше-влак шукерте огыл Моско ВДНХ-ште «Россий» выставке-форумышто лийыныт да Марий кундемнан чапшым араленыт. Нунын коклаште Оля лийын да тиде татым ик эн ушеш кодшылан шотла.
– Оля чыла вере мура, кушта. Чодыраш мийымекат, саскам поген, ведрамат эн ончыч тема, ты жапыштак куштенат, муренат, йыр куржталын савырненат шукта. Тудлан ӧраш веле кодеш, – ӱдыржын чолга улмыжым куанен каласкала ава. – Олян йӱкшӧ шуэн вашлиялтше, калык мурымат, эстраде мурымат мурен кертеш, маныт туныктышыжо-влак. Кызыт эше кӱслем шокташ тунемеш
Вера оласе 10-шо №-ан школышто тунемеш, мураш моткоч йӧрата. Профессонал семын кушкаш манын, тӱвыра да сымыктыш колледж пеленысе Йоча сымыктыш школышто тунемеш.
Теве тыгай тудо, Морко кундемын тале ӱдыр-эргыже-влакым чумырышо еш ансамбль – тӱрлӧ пайремыште ма фестивальыште але конкурсышто калык ончыко лектын, еш йӱлан ойыртемже дене палдара, тукымын мастарлыкшым ончыкта да лишыл еҥым йомдарымым порын шарна.
Мурымо такмакышт-влак кокла гыч икмынярже:
Ончаза-ян вуйышкем, ончалза-ян вуйышкем
Пеледышан шовычым пидынам.
Ончаза-ян тӧрышкем, ончалза-ян тӧрышкем
Поро родо-тукымем толыныт.
Икте ойла ик семын,
Весе ойла вес семын.
Еҥ шомакым она колышт,
Илена шкенан семын.
Алевтина БАЙКОВА
