Морко районлан – 100 ий
«Передовик» СХА
Эреак район дене тӧр ошкылын,
тудын ончыл ужашыже лийын
Морко районлан – 100 ий гын, «Передовик» СХА-лан – 90 ий. Тиде тыглай таҥастарымаш огыл. Ты озанлык эреак район дене тӧр ошкылын, тудын ончыл ужашыже лийын. А кузе тудо таче ила, могай кумыл дене пашам ышта? Тидын нерген «Передовик» ялозанлык артельын председательже Ю.А.ИГНАТЬЕВ (снимкыште) дене кутырена.
– Юрий Арсентьевич, «Передовик» озанлык мо негызеш кушкын толын?
– Тудо тӱҥалтыштак йыр улшо кум изи озанлыкым ушымо негызеш ышталтын да Унчо ял шотан илем кумдыкым айлен. А вара у пагытыште, пошкудо Шеҥше ял шотан илемыште озанлык петырналтмек, тусо мланде кӱшеш курал-ӱдымӧ кумдыкшо кок пачаш – 5300 гектар марте – кугемын. Илышак кызыт тыгай: изи озанлык дене илаш пайдале огыл. Ты кумдык гыч 700 гектарыштыже кокияшым, 3000 гектарыштыже икияшым ӱдымӧ, молыштыжо – шудылык. Ӱмаште гектар еда 25 центнер пырчым налме. Тений йӱр шагалрак толын гынат, лектыш уда огыл лийшаш. Ӱмаште шӧр лӱштыш ик вуйлан шотлымаште 9300 литрыш шуын. Теният иземшаш огыл. Кормамат кажне ийын шапаш дене ямдылена.
– Но вет курал-ӱдымӧ кумдык кугеммылан кӧра веле огыл тыгай лектышыш шумо?
– Тыште ышташ тӱҥалмекемак, уэмдыме корнылан пижна. А кумдык кугеммеке, куатле техникылан тӱҥ ӱшаным ыштышна. Оборудованийымат тудлан келшышым налына. Тыгодымак минерал ӱяҥдышым кучылтмым иземдышна. Тидын олмеш мландым кандарен, тушто седератым (горчицым) куштен да пушкыдемден, тудын шочыктен кертше вийжым кугемден толына. Ты корно ончен куштымо пырчын шке акшым иземдаш полша. Ончыч тӱрлӧ культурым ӱдаш тӧчена ыле, ынде – озанлыклан кӱлшым да налшын йодмым гына.
– Манмыла, пайдалык верч тыршыме корным ойырен налында?
– Ожно, совет жапыште, парымым списатленат кертыныт. А кызыт ме парыш дене ыштыме нерген шонышаш улына. Ончыч ага пашаш шуко техникым кычкыме. Кызыт курал-ӱдымӧ сомылым тӱҥ шотышто кок кугу трактор – РСМ-2375 – дене ыштена. Нунын агрегатыштат лопка, куатыштат кугу. Иктыжак ныл тракторым алмашта манаш лиеш. Кормам ямдылыме да шурным погымо техникынат пашам писын ыштен колташ келшыше улыт. Туштат шагалрак вий дене кугурак пашам шуктена. Ончыч, кодшо курымысо 70-ше ден 80-шо ийлаште, озанлыкыште 500-600 еҥ пашам ыштен, кызыт 100 наре еҥ дене кок пачаш кугурак кумдыкышто чыла сомылым шуктена.
– Тидын годым тӱҥ тӱткыш вольык озанлыклан ойыралтеш, векат?
– Да, тудо – мемнан тӱҥ пукшышына. Тӱкан шолдыра вольыкна 1400 вуй наре уло гын, лӱштымӧ ушкалнаже – 500 наре. Лӱштышым палынак нӧлталме, а ушкалым шагалрак ешарыме. Корма базына кумдаҥын гын, ынде фермым кугемдыме пашалан пижман.
– Те вет имньым ашныме дечат йӧршынжак кораҥын огыдал?
– Ондак мемнан озанлыкыште имне шуко лийын, но кызыт тудым лӱмын кучаш пайдаже уке. Тиде пашам посна виктарен колтыман. Мутлан, ме спорт кӱлешлыклан тудым ашнена да тренироватлена. Ты сомылым шуктышо посна еҥна-влак улыт. Теве тений Медведево районысо Руэм ипподромышто федерал Сабантуй годым имне дене шым кудалыштмаш лие. Тушто кок икымше да кок кумшо верым налынна. Тыгак Казань ипподромыш коштына. Туштат Россий кӱкшытан таҥасымаш-влак эртат, да чӱчкыдынак ончыл верыш лектына. Тидыже кугешнымашым луктеш. Тыге ме озанлыкын веле огыл, тыгак районын да республикын чапыштым аралена.
– А ме манын кертына: «Передовик» ялозанлык артель озанлык пашаште веле огыл, спорт денат ончылно кая да Морко районын 100 ияш лӱмгечыжым моло дене пырля кӱлеш кӱкшытыштӧ вашлиеш.
Вуйышто – пырче, пырчыште – вий
Тӱҥ агроном Юрий Иванов дене пасуш кудалына.
– Чыла ага паша жапыштыже шукталтын. Мландым пушкыдемден ямдылымаштат, ӱдымаштат кок смене дене ыштыме. Кокияш сайын атыланен. Ик пасушто гына варарак, шыже тӱҥалтыште, ӱдымылан да кукшо шогымылан кӧра озым удан лектын ыле, сандене шошым олмешыже кукурузым вераҥдышна, – каласыш Юрий Витальевич да ешарыш: – Но ме тушко вара каена.
Вике ден уржам йӧре ӱдымӧ пасуш миен лекна.
– Викым пырчылан йӧре ӱдыде ок лий, уке гын поген налын от керт. Теве тыгежат тӱред шияш йӧсӧ, сандене ончыч солен опташ перна, – умылтарыш тӱҥ агроном.
Тиде пашам шке кудалыштше да солышо виян MacDon косилкылан ӱшаныме. Тыгай техникыже озанлыкын икте веле, сандене тудлан паша шуко логалеш. Сенажым ямдылыме годым эрдене вич шагатат пелыланак пасуш лектеш да индеш шагат кас марте сола. А корма деч вара пырчан культурым поген налаш нелырак але коштен шийшаш верыште лачак тудым кычкат. Эше пурсам солымаш тудым вуча. Сандене кок смене дене ышташыже перна. Икымше сменыште тудым механизатор Олег Слесарев виктара ыле. Тудо армий деч вара ты озанлыкыштак ыштен. Шым ий кӱрылтыш деч вара угыч пӧртылын да ынде индешымше ий тыште тырша.
– А кормажым чыла поген налме? – йодыш лекте.
– Икымше ганаже солен налме, а кокымшо ганаже тӱҥалме огыл. Эше кормалан йӧре ӱдымӧ икияшым – шӱльӧ, вике да пурса вартышым – сенажлан солыман, – вашештыш Ю.Иванов.
А вес пасушто РСМ-2375 куатле трактор кандарыме мландеш ӱяҥдыме шотеш куштымо горчицым дискатор дене тӱен ура да кокияшым ӱдаш ямдыла ыле. Тыгай дискаторжым арня ончыч гына налыныт улмаш. Тудо 8 метр лопкытан, сандене пеш йӧнан – икнаште кугу лопкытым тырмала.
– Ондак озанлыкын техникыже тоштырак ыле. Кызыт илыш вашталтме да озанлык вияҥме семын тудат уэмдалтеш. Тыгай трактор дене пашам ыштымет веле шуэш, – каласыш механизатор Анатолий Петров, тудо вет тыште коло кудымшо ий тырша. – Эсогыл К-700 дене таҥастарымаштат РСМ-2375 палынак пайдале: лектышыжат коеш, виктарашат куштылгырак.
– Нине пасушто ужмо кок техникыжат виян да йӧнан, эсогыл кондиционеран улыт, – пеҥгыдемдыш тӱҥ агроном.
Воктенак ужаргын да кӱкшын кушкын шогалше кукуруз пасум ужна.
– Тиде мемнан огыл, а пошкудо «Тан» татар озанлыкын. Ужыда, тыштыла йӱр лиймылан кӧра лышташыже да вургыжо кузе кушкын каен, – каласыш Юрий Витальевич, но вигак рашемдыш: – А вуйжо (початкыже) шагал. Очыни, сортшымак ужар кургылан, силослан, йӧршым ойырен налыныт. А мыланна тӱҥжӧ – кукурузышто вуйжо лийже да икте веле огыл. Вуйышто – пырче, а пырчыште – вий. Тӱкан шолдыра вольыклан пукшымаште тидым ме тӱҥлан шотлена да тудын дене сенажым ямдылена.
Мутланен, озанлыкын Шлань воктенысе кукуруз пасуж декат миен шуна. Тыштыла йӱр лийдыме вигак шижалтеш. Но кукуруз удан огыл атыланен, вуйжат кажне вургышто икте веле огыл палдырна. Шуэнрак ӱдымат тидлан полша. Сортшак вес тӱрлӧ, мане тӱҥ агроном. Адакше минерал ӱяҥдышымат пошкудо татар озанлыкысе деч пелыжлан шагалрак кучылтыт. Шонен ыштыме сай качестван кормам кушташ полша.
Ситышын да сай качестваным
А фермыште мемнам тӱҥ зоотехник да ферме вуйлатыше Олег Семёнов вучен. Тудат ты ойнам пеҥгыдемдыме семын мане:
– Шӧр лӱштыш кугу лийже манын, кормам ситышын да сай качестваным ямдылыман. Сенажым теве кызытак 8 тӱжем тонным шапашлыме, шудым – 800 тонным. Эше кокымшо гана солен ешарена. Но шкенан корма дене гына кугу лектышыш от шу. Шуко белокан протеин ешартышым (жмыхым, премиксым) да эсогыл кукуруз пырчым налаш логалеш. Кукуруз пырчыже мемнан дене ок шу, сандене ӱден куштымыжым лач сенажлан кучылтына.
Олег Петрович вольыкым чараште шогыктымо верыш наҥгайыш. Тыште ынде лу ий наре тудым кӱтӱш огыт лук, ужар кормамат огыт пукшо. Уке гын вольыкын пагарже кормам вашталтылмылан писын тунем ок шу, шӧр лӱштышыжат иземеш. Сандене идалык мучко ик семын – ончыч ямдылыме чыла тӱрлӧ кормам, фуражым да ешартышым смеситель дене варен – пукшат. Тидлан тунем шуын, ушкал шӧрым ик семын пуэн шога, самырык вольыкат нелытым ик семын пога.
Кеҥежым вольык утларакше чараште лийме дене пайдаланен, вӱталам тыште эрыктен, олмыктен да кӧргӧ гыч ошемден шындат. Тыге тудо гигиене могырым утларак ару лиеш, ончалашат волгыдын коеш. Такшымат тыште вольыкын тазалыкшылан да арулыкшылан кугу тӱткыш ойыралтеш. Вет шӧрын качествыже тидын денат кылдалтын…
– Да мутат уке, вольык урлык сай лийшаш. Тидлан ме икмыняр ий почела Нижегордский область гыч голштин урлык туна-влакым конденна. Кызыт вольыкым шкенан вий дене вашталташ тыршена. Ушкаллан тугак сай урлык ӱшкыжын нӧшмыжым налына. А шкенан вольык деч шочшо ӱшкыжаш презым южо озанлыкысе семын ужалаш огына вашке, 400 килограмм марте ӧрдыктарен сдатлена. Да чын ыштена, шонем, – каласыш тӱҥ зоотехник.
Ушкалым, тунам да ушкалаш презым Унчо фермыште ашнат, ӱшкыжаш презым Шеҥше фермыште ӧрдыктарат. Вольык озанлыкым тыге кок тӱрлӧ корно дене виктарен колтышыжо кызыт шагал кодын. Тидын денат «Передовик» ялозанлык артель моло деч ойыртемалтеш.
Вольык ончышыштат шке кундемышт гычак улыт, нуным моло верысе семын ӧрдыж гыч огыт шупшыкто. Тысе калык вольыкым мӧҥгыштыжӧ ашнен тунемше. Тидыжак ончыкылан ӱшаным пуа.
Мланде пашам ужын кушкын
Ӱшаным пуа озанлыкыш самырык специалист толмат. Ик тыгай еҥже дене машинавечыште вашлийна.
– Пошкудо Шеҥше села гыч улам. Юл кундем кугыжаныш технологий университетыште инженер-механиклан тунем пытарымеке, армийыш миен тольым да пашаш пурышым. Вет эше студент годымак тыште практикым эртенам, тыглаят кеҥеж каныш жапыште полышкаленам. Ынде кудымшо ий официально пашам ыштем, – каласыш тӱҥ инженер Семён Петухов.
Ялысе эрге, шке манмыжла, изинек мланде пашам ужын кушкын. Тунамсе ден кызытсым таҥастарен ончалын, Семён Сергеевич палемдыде ыш керт:
– Илыш ончыко кайыме дене ялозанлык технике палынак саемын, куатаҥын. Шагал технике денак шуко пашам ышташ лиеш. Механизаторат ончычсо семын шуко ок кӱл, паша условият саемын. Сандене ага пашалан ямдылалтмаште нелылык пешыжак ыш шижалт. Уржа-сорлаланат ямде улына. Механизатор-влак ситат.
Самырык специалистын тыге ойлымыжо куандарыде ыш керт. Тудо ончыко ӱшан дене ончаш тунемын. Тугеже озанлыкын пашаже ончыкыжат ушнен толшаш.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: артель вуйлатыше Ю.Игнатьев; О.Слесарев – пасушто; А.Петров – пасу тӱрыштӧ; смесительыш сенажым оптымо годым; тӱҥ инженер Ю.Иванов – кукуруз пасушто; тӱҥ зоотехник, ферме вуйлатыше О.Семёнов; тӱҥ инженер С.Петухов – машинавечыште; туна ончышо-влак Е.Митрофанова, С.Афанасьева да Т.Максимова; презе ончышо Л.Кириллова; вӱта кӧргым тӧрлен ошемдыме.
Авторын фотожо
