ВАШМУТЛАНЫМАШ

«Эр шошо келша мылам,                  а шыже пурта шонымашым…»

 

Икана ачаж деке йолташыже толын, а пеленже – кугу фотоаппарат. Лач кум «йолан» тиде наста тудым, изи рвезым, ӱмырешлан сымыстарен да туге, эсогыл омешыже кончен… Таче тиде уста фотографым – кугу капан, моторын кудыргалше ӱпан, эреак сай кумылан айдемым – республикыштына палыдыме еҥжат уке, очыни. 66 ий гыч 40 утла ийыштыже тудын кидше миллион наре кадрым ыштен, ала-мыняр тӱжем метр фотоплёнкым чапле фоткартычкыш савырен, а тыглай да чапланыше еҥ-влак дене вашлиймашыже мыняр – шотлен пытараш ок лий! Кажныжым ужын веле огыл, шижын моштыман.  Шоналташ гын, кажне тыгай вашлиймаш, кажне снимке – историй, айдемын веле огыл, уло кундемнан. Снимкылажым шергалаш гын, тушто ончыктымо еҥ-шамыч кокла гыч шагалынже огыл вес тӱняште улыт, а фотошт кодын… Тачысе «Арсланыштына» У Торъял район Шавыксола ялын эргыже, Марий Эл культурын сулло пашаеҥже, «За заслуги перед Марий Эл» орденын медальже дене палемдалтше,  «Ямде лий» газетын икымше штатный фотокорреспондентше, ныл ийым «Сельская новь» газет редакцийыште, 13 ийым — «Марий Элыште» (тунам «Марий коммуна»), а кызыт «Кугарня» газет редакцийыште пашам ыштыше Иван Речкин (снимкыште).

 

– Иван Никандрович, кӧ тыгай фотограф?  

Кажне еҥ фотограф лийын огеш керт: шӱдӧ гычат огыл, тӱжем гыч икте гына. Ты пашалан айдеме чонжо денак пижшаш. Кызытсым, эртышым иктешлымаш гайым ышташ гын… Могай школышто тунемынам гын, эре фотокружокыш коштынам. Кажныштыже ик сӱрет лийын: шукын возалтыт, а икмыняр жап гыч шкетын гына кодам. Кандашияш школышто фотопашалан йӧн чапле ыле: школ директор – чӱчӱм – шкежат фотопашам пеш йӧратен, садлан йоча-влакланат кружоклан фотолабораторийым почын. Лач тудын деч мый декем тиде куснен манын шонем. Немда школыштат шкетынак гына фотокружокыш коштынам. Кызытат тыгак: шукын возалтыт, а кодытшо моткоч шагалын. Тидыже теве мом ойла: айдемын интересше лийшаш, чынжымак тиде паша дене «йӱлен» илышаш.

– Марий кугыжаныш университетыштат Те фотокружокыш коштында.

–  Туге. Тунам тушто общественный профессий-влак факультет лийын, икымше курсыштак тушко возалтынам. Мемнам уста кинооператор Валерий Семеновых туныктен. Тунам гына мый фотом ыштыме техникым умыленам, профессионал ончалтыш могай лийшашым пален налынам. Тудо кунамже «Вуетше дене мом шонет? Шотет уке!» манын. пеш пеҥгыдын ойлен, вурсен. Лектынат кайыме шуын, но чын ойла гын, от ӧпкелалтыс.

– Ача-авада «Тиде тылат молан кӱлеш» манын огыл?

– Ой, эше кузе! «Молан оксам пытарет? Шӱет гыч пуаш!..» – мом гына колалтын огыл! Мыйже вет школышто урок деч вара кодам да поктен лукмешкышт шинчем ыле…

– Фотом ыштыме годым мом шонеда?

–  Эре сӧраллыкым кычалат, шукыж годым стоп-кадрым эскерем. Тудыжым ыштен моштышо айдеме улам манын ом керт, тыгайже Россий мучкат пеш шагал. Тӱнямбал кӱкшытан выставкым ончетат, ӧрат – кузе тыге мошташ лиеш? Тиде фотограф шовыр денак шочын манаш гына кодеш, молан манаш гын стоп-кадрым ыштен моштышо чечас ала-мо лийшашым ончылгоч чын ужеш, ямдак шога да куча. Тидым пеш неле ышташ.

  – Фотокорреспондент семын икымше ошкылым Марий кугыжаныш университетын филологий факультетыштыже тунемме годымак «Ямде лий» газетыште ыштенда. Тудо жап нерген могай шарнымаш ила? Икымше фотосъёмко мондалтын огыл?

– «Ямде лий» газетыш мыйым тудын тӱҥ редакторжо Алексей Юзыкайн кид гыч кучен конден манаш лиеш. Тунам редакций Волков уремыште верланен ыле, туштак – «Марий коммуна» лийын. Мыйым пӧртйымаке волтыш, «Тыште паша верет лиеш» мане. Фотобачокым, фотокюветым, фотоувеличительым да моло кӱлешым – чыла пуышт, пашам гына ыште. Тунам тиде пӧртыш кумдан палыме еҥ-влак коштыныт… Икымше фотосъёмко, конешне, мондалтын огыл. Писатель Александр Юзыкайн ойла: «Книгам ямде, а комышто фото уке. Мый тушко шкемын фотом шындынем. Айда, мыйым сниматле». Ме тудын дене садыш лектынна, сниматлышым, тудлан пеш келшен.

– Тӱҥ шотышто газет редакций-влакын заданийыштым шуктенда да кызытат тыгак. Туге гынат содыки мом але, можыч, кӧм поснак йӧратен сниматледа?

– Йоча-влак дене пашам ышташ куштылгырак. Эре ойлем: объективыш ида ончо, но садак иктаж нылыт гыч иктыже садак ончал колта. Тыге «фальш» манмет шочеш веле. Адакшым айдеме дене кылдалтын: икте артист койышан, весе – уке. Кугу газетлаште кӧ кокымшо тӱшкаш пура, тудым огытат сниматле, «вес еҥым пуыза» гына маныт. А мемнан тыге огеш лий. Пеш неле ыле «Марий коммунышто» ыштыме годым. Фермылаш миет, сниматлалташ огыт келше, «Мом мешайкален коштыда?» маныт. А эше тыгеат ойленыт: «Мом мыйым сниматледа? Тудым сниматлыза. Тудо – передовик!» Чылажат вуйлатыше дене кылдалтын, тудо авторитетан лийын гын, ик каласымыжат ситен – чылан шогалыныт, а уке – шылыныт веле.

– Тыгай годым мом ыштенда? Вет заданийжым шуктыман.

 «Совестьда уло-уке? Мый лӱмын толынам, а те…» – уло чон йӧсӧ дене ойлет, ойлет, ойлет… Вара шоналтат да «Йӧра, айда ыштена» малдат. Икана ик уста доярке деке мӧҥгышкыжак миенам. Ну низаштат сниматлалташ ок келше! Пӧртышкыжӧ пуренам да «Нигушкат ом кай, чайжым кеч темыза але тудыжат жал?» манын, ботинкем кудаш шинчым. «Пукшем, йӱктем, но ом сниматлалт», – ойла адакат. Шуко шинченам, тидым-тудым мутланенна, вара гына чонжо лушкыш…

– Пашаштыда айдемым савырен моштымо мастарлык деч посна ок лий тугеже.

– Конешне, артист лийман. Фотокорреспондент – шкеак оператор, режиссёр да сценарист…

– Эше психолог.

– Ну тидыже обязательно!

– Лийын тыгай, кунам заданий шукталтын огыл?

 Лийын, но технический экшыклан кӧра. Мутлан, фотоплёнкын качествыже начар да. А чиян плёнко лекмеке, икана чияным шем-ошыш чыкенам.

– Ӱмырешлан мондалтдыме фотосъёмко. Тыгай уло мо?

– Уло. Икана Кужэҥер район Йӱледӱр школыш лӱмынак каенам. Тушто комбайнёр ача ден эргыже кеҥеж мучко сайын тыршеныт, пеш тале улыт, сандене нуным сниматлаш кӱлын. Школыш пурышым, эргет мӧҥгышкыжо, Эҥыжсолаш, каен шуктен. Тиде ялыш йолын каяш логале. А уремыште – шыже, кече кӱчык. Пӧртышт марте миен шуым, а тушеч рвезе лектын кайыш. «Тидак огыл чай?» шонымем чын лие. Ачаж дене тудым пӱяш кычал кайышна, а эрге вӱд покшелне плотышто шога – низаштат ок лек. Мом ыштет, мӧҥгеш тарванышым: вик корно дене Тошто Йӱледӱрыш ошкыльым. Корнышто мыйым участковый поктен шуын да Кужэҥер марте мотоцикл дене шынден наҥгаен.

– Иван Никандрович, илыш корныштыда моткоч шуко еҥ вашлиялтын да кызытат тыгак. Икымше гана айдемым ужмеке, эн ончычак молан тӱткышым ойыреда?

– Шинчаончалтышлан. Тудо чыла ончыкта: уш-акылым, моторлыкым, кумылым. Шукыж годым келшен толеш, но улыт, кудышт сай кумылыштым шылтен моштат: огыт шыргыж гынат, моткочак поро айдеме.

– Могай койышым эн кӱкшын акледа?

– Шотан улмым.

– Шке койышышто Тыланда мо ок келше? Шкан шке кунам сырен кертыда?

– Мый кутыраш йӧратыше улам. Утыжденыже тиде сай огыл. Шуко ойлымем шижамат, вара шканем «стоп, стоп» манам.

 – Ик интервьюшто каласенда: йӧратыме пӱртӱс пагыт – шыже. Молан?

– Шыже – шонымашым, шарнымашым пуртымо пагыт. Тудын лавыраштыжат шкешотан моторлык. Йӱран годымат окнаш йӧратен ончет. Теве мардеж пуалеш, кече лектеш. Тыгай годым илышыште лийше тӱрлӧ случай шарналтеш: первый йӧратымаш, йоча жап…

– Тыгай годым тӱжваке лектыда але…

– Садем уло, воктеныжак – чодыра. Мончаш тулым пыштемат, тыш-туш коштедем. Чодыраште шыҥа ок пурл, пудий уке, йӱр шыжа, поҥго сӧралын коеш… Тыгак мылам эр шошо келша: кунам лум шула, леве, шӱлаш сай – фото-шамычат чапле шочыт.

 

– Кугу капкылан, кудыр ӱпан, канде шинчан чапле марий улыда, шинчалан вигак пернеда, поснак – ӱдырамаш-влакын. Нунын коклаште Тендам савыраш тӧчышӧ-влак вашлиялтын огыл манмылан ом ӱшане….

Лийыныт, но мый шукыж годым мыскараш савырем. Да тыгай татыште вигак шоналтет: еш гыч кузе кает? Южо тидым куштылгын ышта, но мый тыге ом керт.

– Ешым чумырымылан – нылле кум ий. Ончыкылык пелашым кушто вашлийында? Тудо Тендам мо дене савырен?

 Йошкар-Оласе Эшпай уремысе тӱшкагудыштӧ эртыше танцыште. Тудо мыйым кушташ лукто – да чыла… Ала-мо лийын кайышым. Кутырымо ӱдыр-влакат лийыныт, савыраш тӧченыт, вӱденат наҥгаеныт (воштылеш).

– Кызытат пелашдан койышыштыжо мом эн чот акледа?

– Кызытат тудо честный, шонен да шкем кучен моштышо. Мыйын нигунамат ӧрмашке огеш пурто. Кеч тидыжым кунамже ышташ неле.

– Очыни, умылышо, вет Те чӱчкыдын командировкыш каеда.

– Ой-ой, эрдене лектын кает да эр велеш пӧртылат. Но пелашем эреак умылаш тыршен, кунамже тидым ышташ куштылго лийын огыл гынат.

– Тудын дене пырля кок шочшым ончен куштенда, уныка-влак кушкыт. Ача-коча семын нунылан мом эн чӱчкыдын ойледа?

– Шкендам туге кучыза, эрлашым вожылаш ынже лий.

– Фотоискусствым йӧратымаш Тендан тугай виян, эсогыл тиде эргыланда, Денислан, куснен. Кызыт тудым республикыштына сайын палат. Кугешнеда?

– Конешне! Съёмкышто вашлийына. Торжественный мероприятий годым кунамже сцене воктене коктын гына шоген кодына – ача ден эрге. Конешне сайын чучеш!

– Илышым уэш илен лекташ лиеш ыле гын…

– Школыш коштмо годым шуко книгам лудам ыле. Марий сылнымутышто мо савыкталтын, эре лудынам, а руш классикым, мутлан, Иван Тургеневым, Антон Чеховым да молым шагал. Сандене уныкам-влаклан «шукырак лудса» манам.

– Кызыт могай шонымаш дене иледа?  

– Пенсионер улам вет. Паледа, мом ыштыме шуэш? Лев Толстой гай кресаньык пашам: кидыш товарым кучынем – пӧртем уло, мончам уке. Чапле левашым ыштынем. Но жап шагал: «Кугарня» газетыште ыштыме деч посна Республикысе самырык театрыште, Йошкар-Оласе 31-ше номеран школышто пашам ыштем. Чыла вере жапыштыже шуктыман.

– Мо тыгай пиал?

– Пиал – йӧратыме еш, йӧратыме паша да сай тазалык.

Г.Кожевникова

Фотом еш альбом гыч налме

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий