Килемар район Нежнур села гыч тиде ӱдырамаш, Наталья Семеновна Кропинова, товатат, Ава! Вет 2007 ий гыч але марте пелашыже Николай Иванович дене коктын чылаже 27 йочам ончен куштеныт! Тышеч нылытынже гына – шке икшывышт. Молышт ашнаш налме улыт! Арам огыл ӱмаште июльышто Кропиновмыт ешлан республик вуйлатыше Юрий Зайцев Марий Эл вуйлатышын «За достойное воспитание детей» почетный знакшым кучыктен.
Аван кечыже вашеш таче тиде чолга ӱдырамаш, пеҥгыдын йодшо, но тунамак моткочак поро кумылан ава денак мутым вашталтена.
– Наталья Семеновна, йочам ашнаш налаш шонымаш кузе шочын? Тиде кунам лийын?
– Телевизор дене йочапӧртлаште, приютлаште кушшо икшыве-шамычым ончыктат да нуным эре чаманем ыле. А вара икана родына унала тольо да ойлыш: «Мый кум икшывым ешышкем налынам. Тыйын налмет огеш шу?» «Ой, ала, лӱдмыла чучеш», – маньым. Икмыняр жап гыч тунамсе район образований отдел вуйлатыше, а кызыт район вуйлатыше Людмила Арсентьевна Толмачева темлыш: «Наталья, йоча-шамычым ашнаш нал. Тыйын шот лекшаш. Тый кертат». Тунам мый Нежнур школ пеленысе йочасадыште музыкальный вуйлатышылан ыштенам, сандене мыйым сайын пален. Адакшым тудо ончычшо мемнан дене школ директор лийын. Тылеч вара шонен коштым-коштым да икшывым налаш Йошкар-Олашке кайышым. Тунам 45 ияш улам ыле. Но икте олмеш иканаште ныл йочам кондышт: кум эргым да ик ӱдырым. Нуно ик еш гыч лийыныт, санденак, ойыраш огыл манын, чылаштым налаш темленыт. Тыге иза-шольо, шӱжар-шамычым мӧҥгышкӧ кондышым. Тунам шкенан ныл шочшына кокла гыч иктыжат ик тореш мутымат ойлен огыл. Мӧҥгешла, тидлан куаненыт гына.
Тылеч вара тетла ик икшывымат ом нал, сита, шоненам. Но кок ий гыч адакат ныл йочам ашнаш нальым.
– Тунамже тидым ышташ мо таратен?
– Ик кечын шкенан районысо газетыште йоча-шамычын фотографийыштым ужынам, нуным моткочак чаманенам да налде чытен омыл. Тунамат йоча-шамыч ик еш гычак кок ӱдыр ден кок эрге лийыныт. Икымше ныл икшыве семынак нунат тӱҥалтыш класслаште тунемше да садикыш коштшо ийготан-влак улыт ыле.
А тылеч вара йоча-шамычым налаш темлаш тӱҥалыныт. Мый чаманенам да ешышкына конденам. Тыге эше кумшо, нылымше, визымше, кудымшо ганат налынам: кок гана кок йочам, ик гана уэш нылытым, вара икте гыч. Кум ий ончыч шкенан села гычак кум икшывым ашнаш налынам. Нунын пӧртышт йӱлен. Туткар жапыште авашт тушто лийын да илен кодын огыл. Тудын аважат пеленыштак илен, сандене коваштымат шкенан деке конденна. Кугурак Богдан шочынак инвалид лийын да кызытат кия веле. Йӧра тудым коваже ончаш полша. Борис вич ияш, а Лена кум тылзаш гына ыле. Пытартышлан кок ий ончыч ик палыме ӱдырамашын йодмыж почеш эше ик ӱдырым конденна. Тачысе кечылан ешыштына Йошкар-Ола, Килемар район, Киров область гыч икшыве-влак улыт.
– Йоча-шамыч икте-весышт дене вигак ик ойыш шуыныт але кокланже умылыдымашат лектеден?
– Ой, тыгаят лиеден. Но кызыт чыланат икте-весышт дене келшат, пеҥгыде кылым кучат.
– Ешда дене те тӱрлӧ мероприятий ден конкурсыш ушнеда. Иктыштыже выступатлымыдам шкеат ужынам ыле.
– Туге. Икымше ныл йочам налмеке, ме нунын дене уло ешна дене иктаж кум-ныл ий верысе школышто, клубышто концертым ончыктенна. Вараже мемнам Килемарышкат, Йошкар-Олашкат мероприятийлашке ӱжыныт. Еш дене кылдалтше конкурслашкат ушненна да ятыр Чап грамот, диплом, пӧлек дене палемдалтынна. Мыланна компьютерым, телевизорым, DVD-плеерым да шуко молым пӧлекленыт. Мутлан, республикын паша да социальный аралтыш министрже Марина Александровна Островская ик гана веле огыл мемнан дене лийын. Пытартыш гана толмыж годым йодын ыле: «Мо дене тыланда полшаш?» «Икшыве-шамычлан модашышт йоча площадке лиеш гын, сай ыле», – маньым тунам. Икмыняр жап гыч тудым кудывечышкына вераҥдыштат! Моткоч кугу тау тудлан! Кеҥежым ты площадке воктеке ме эше батутым да бассейным вераҥдена да икшыве-шамычлан чылажат моткоч келша.
Ешарен палемден кертам: концертлаште да мероприятийлаште мый шкетынат мурем. Теве лишыл кечылаште Аван кечыжлан пӧлеклалтше пайремыш мураш ӱжыныт.
– Аван кечыже нерген ойлаш гын, тиде пайрем годым тендан лӱмеш моткоч шуко саламлымаш ден поро мут йоҥгат, очыни?
– Тиде тыгак. Ешыште саламлыме деч посна икшыве-влак 8 Март пайрем да Аван кечыж дене мыйым ятыр жап кажне ийын районысо газетыштына саламлат. Тыгай годым, мутат уке, чонлан моткочак сайын чучеш.
– А Те ешышкыда эше йочам налаш огыда шоно?
– Пуат гын, налам. Молан ом нал? 63 ийым теменам да пенсийыште улам гынат, эше вием улмыла чучеш. Пӧртнат кугу – 160 квадрат метр кумдыкан, сандене вер чылаштлан сита. Адакшым икшыве-шамычат икте-весыштлан полшат, пашаланат вуйым огыт шупш. Ме вольыкым шагал огыл ашнена. Кок ушкал, икмыняр ӱшкыж, кӱрка, чыве, кролик улыт. Тиде эше шагал. Идалык утларак ончыч мемнан 50 вуй сӧсна лийын. Но ӱмаште чер шарлен ыле да пытараш логалын. Ончыкыжым уэш ашнаш тӱҥалаш шонена. Йоча-шамычат тидым вучат. Нуно чыла пашамат ышташ полшат. Ӱдыр-шамыч ӱдырамаш пашалан тунемыныт, кугурак рвезе-влак кеч-могай пӧръеҥ сомылым ыштен моштат. Эргына-влак нерген ойлаш гын, шымытынже армийыште служитленыт. Ашнаш налме икымше шочшына СВО-што ик ий да шым тылзе лийын. Кызыт ранитлалтын да пӧртылын. Туге гынат эше ик эргына алят тушто. Пытартыш жапыште тудын деч нимогай увер уке… Йоча-шамыч чылан мемнан улыт, но ашнаш налме огыл, а шкенан ыштыме кок эргына икмыняр жап коклаште коктынат 22 ияш улмышт годым ош тӱня дене чеверласеныт…
Кызытсе жаплан мемнан пелен 9 йочана илат. Но молыштат, ынде кугу лийыныт да южышт шкештат ешым чумыреныт, шочшан улыт гынат, мемнан деке толыт.
– Наталья Семеновна, пиал – тыланда тиде мо?
– Пиал – тиде йоча-влак. Тек нуно ушан-шотан кушкыт да илышыштышт чыла сай гына лиеш!
Мутланымына годым тиде тыгак улмо уэш-пачаш пеҥгыдемдалте. Тиде ава пӱтынек икшывышт-шамычыштын илышышт дене гына ила, нунылан чыла ышташ тырша! Теве, мутлан, ашнаш налме кугурак шочшышт-влаклан, кугыжанышын полышыжлан эҥертен, шке пачеран лияш полшен.
Весат ушеш кодо: Наталья Семеновна чылаштымат моктен гына ойлыш, иктыж нергенат ик уда мутым ыш каласе! Кеч, палдарымыж почеш, йоча-влак кажныже гаяк удан илыше ешла гыч улыт да шукынжо тӱрлӧ неле черан лийыныт. Адакшым рвезе-влак кокла гыч южышт тӱҥалтыште аватмут дене мутланеныт. А кызыт чылажат гаяк шеҥгелан кодын. Да кӧн тыршымыж дене? Мутат уке, аваштын йӱд омыжым коден, уло жапше ден вийжым пӧлеклен тыршымыж дене!
Тӱняште тыгай Ава-влакын улмыштлан тау! Нуно чон шокшыштым шке шочшыштлан веле огыл, утылан шотлен, кудалтен кодымо йоча-влакланат пӧлеклат!
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
