Лийын тугай жап, кунам тудын ончылныжо омсам петыреныт, корныштыжо чаракым ыштеныт, мутланаш тореш лийын кораҥыныт. Тиде веле огыл – нигӧн полышыж деч посна шке пӱжвӱд дене курыкыш кӱзышӧ айдемым, тетла ынже кынел маншыла, волтен шуэн тошкен каеныт… Но тудо кынелын, эшеат виян лийын, а тений 1 январьыште 60 ийым темен. Тачысе унана – Советский район Кӧрдемтӱр ялын эргыже, «Плёс» фирмын «ачаже», бизнесъеҥ, меценат, Марий Эл Кугыжаныш Погынын кумшо (2000-2004 ийла) да нылымше (2004-2009 ийла) созывшо-влакын депутатше, Мер Каҥашын еҥже, а таче тудо эше Йошкар-Олаште верланыше «Онар» ресторанын озаже Вячеслав Воронцов (снимкыште).
– Илыш Тендам кузе гына терген огыл, туге гынат вуйым сакен огыдал да кызытат, ындыжым ийготда уло гынат, нелылык деч огыда лӱд. Вийже кушеч?
– Чынжым гын, тыгай кугу ийготыш шумемлан омат ӱшане. Витле ийлан иктешлымаш гайым ыштенам ыле, но лу ийыште илышыштем шуко вашталтыш лийын. А эртышым савырнен ончалаш гын… «Плёс» фирмым 28 ияшак ыштенам. Кугу бизнесмен, кок созывын депутатше, пагалыме еҥ лийым, а вара… тиде кӱкшыт гыч пуртен колтен тошкал кайышт, нимо деч посна кодышт. Но, чыным ойледа, шке ӱмбаке кидым пыштен омыл, мӧҥгешла, 2015 ийыште уэш «Плёслан» у шӱлышым пуышна, кокымшо гана шочыктышна, да тудо эшеат кугу куатан лие. Мыйын шонымаште, тиде эн ончычак илыш опытемлан кӧра. Кокымшо. Ты пашаш уло еш, родо-тукым ушненна да фирмым вияҥденна, тудым у кӱкшытыш нӧлталынна.
– Можыч, вийже койыш-шоктыш, ача-аван надырже дене кылдалтын?
– Чын, ача-аван надырже кугу. Ачам партком секретарь лийын, эре пашам ыштен, шкеж нерген шагал шонен. Шуко мутланен огыл, но тудым шинчаончалтышыж гычак умыленна. Шотан, моткоч ушан, мыйын тудын гай ушем лиеш гын… Ачай шке примерже дене мемнам чын корныш шогалтен – моткоч кугу тау тудлан. Койышыштем улшо тӱҥжӧ лач тудын деч, шонем.
– Музыкальный училищыштак тунем онченда, полиций пашаеҥат лийында, туге гынат молан бизнес пашам ойыренда?
– Лидер изинек лийынам, эше – пашам йӧратыше. Авам фермыште дояркылан ыштен. Тудын дене пырля кум шагат эрдене ушкалым лӱшташ каем ыле. Пашаче лийынам, но книгам шагал лудынам, санденак мутвундо поянлыкем кызытат чӱдӧ. А коммерцийыш вич ияш улмем годымак ушненам манаш лиеш: кугезе кочамын ныллыштыже гармоньым шоктымем дене латкум теҥгем ыштен налынам. Варажым ялысе йоча-шамычым янда кленчам, калай атым погаш таратенам – яллан велосипедым налынна. Изи годсек эре оксам ыштен налаш шоненам.
– Молан? Окса ситен огыл да але…
– Ситен, но мый эре, рушла каласаш гын, «самостоятельный, независимый» лийнем ыле. Кеҥеж каныш жапыште кум сутка дене малыде пырчым коштымо токышто да моло вере пашам ыштенам. 12-шо №-ан ГПТУ-што налме икымше профессием – каменщик, монтажник, сварщик, стропальщик. Но тушко стипендийлан кӧра тунемаш пуренам, а тудыжо 75 теҥге лийын. Оксам эше шукырак лийже манын, подъезд-влакым мушкынам, тыге чылаже тылзылан 225 теҥгем ыштен налам ыле. Икманаш, ала-молан эре тыгай манмыла, «меркантильный» шонымашан лийынам. Но тидлан кӧра 15-16 ияш гыч эре оксан улам ыле. А эше – калыкым тарватыше. Ик случайже тыгай. Кӧрдемтӱрна гыч Кодам школ марте каяш шым меҥгым эртыман. Йошкар-Ола гыч автобус эреж годым шке жапыштыже толын ок шу, сандене корнышто вучен шогыман, а телым моткоч йӱштӧ. Мом ыштенна? Яра шинчыше пӧрт гыч оҥам конденна, ныл меҥгым шогалтенна, остановкым ыштенна да тушко изи коҥгам шынденна. Тиде телым, январьыште, тунам ача-ава-влак йочаштым йомдареныт ыле, вет ме тушто пелйӱд марте шогылтынна… Ой, мом гына ыштыктен омыл! Служитленамжат 100-шӧ Таманский дивизийын 1-ше гвардейский полкшын 1-ше батальонжын 1-ше взводыштыжо. Шочынамжат 1-ше январьыште. Сандене тиде пеш чапле цифр, шонем. Эре икымше лияш шоненам. Йодыш лиеш але уке, ом пале, но ончылгоч каласынем. Илышыштем йоҥылышымат шуко ыштенам, ты шотышто опыт кугу. Санденак самырык-влаклан тыге ойлем: нелылыкыш логалында, умбакыже мом ышташ огыда пале гын, ида ӧр, мый декем толза — каҥашым яра пуэм, шонымашем да шинчаончалтышем дене палдарем. Тольык вуйым гына ида саке!
– Пытартыш жапыште бизнес пашаште кӧ але мо дене «кучедалаш» логалеш?
– Кызыт тыгай кугу «кучедалмашыже» уке. Конешне, уло федеральный сеть, но нунын дене ме кызыт ӱчашена. Куштылго огыл гынат, ме пашам ыштена, таче шкенан чурийна уло.
– Политике. Тушко «пураш» тачысе кумылда шотышто палыме шуэш.
– Кумыл ыле, ялым тӱзатен вияҥдыме дене кылдалтше шке программат ямде лийын. Но… «кучедалме» ок шу. Мый националист омыл, но, туге гынже, рушын манмыжла, «в хорошем смысле этого слова». Шке калыкем веле огыл, чыла калыкым йӧратем. Вет чодыраште ик куэ гына лийын ок керт, кожат лийшаш, пызлат… Шонем, Россий тунам виян, кунам тудын изи калыкше-шамыч виян улыт. Марий йылмым вияҥдыме нерген ойлем – уда мо? Тудо вет мыйын шочмо йылмем, кугыжаныш полыш деч посна йомын кертеш. Мый йӧратем Российым тунам, кунам пагалат мыйым, изи мландем, калыкем, йылмем. Тунам каласем: россиянин улам, но национальностем – марий. Мый патриотизм верч улам, шочмо Марий кундемем тӱзланыже манын тыршем.
– Илышым уэш илен лекташ пуат гын…
– Фермыш кум шагат эрдене коштмо олмеш шукырак книгам лудам ыле. Тунам, марий калыклан эшеат шуко пайдам ыштен кертам ыле. Вет могай поян да виян улына! Илыш-йӱлана, тӱвырана, йылмынаже могай! Мыланна шкан акым палаш да поянлыкнам арален вияҥдаш кӱлеш.
– Могай койышан еҥым огыда пагале?
– Ондалышым, чылалан йӧраш тӧчышым, кудын шкенжын рӱдыжӧ, «мый»-же уке.Тыгай айдеме мылам пуста. «Кӧ дене мылам мутланаш, кӧ дене малаш — шке решатлем» — тыгай позицияным, шинчашкем чыным ойлышым пагалем.
– Шкан шке кунам сыреда?
– Пеш вашке «ылыжын» каем, эсогыл кырча-марчаланат. Но тыгак писын лыпланем. Южгунам кычкырал колтем, а вара шонем: молан кычкыремже?
– Тиде пашалан мешая, очыни.–
– Туге. Чыным ойлаш гын, ийготат шкенжым палдара. Кажне кечын лу-латвич километрым коштам гынат, вий ситыдымаш шижалтеш. Адакшым ок сите образований, кызыт тудо йӧршеш вес кӱкшытан. Сандене корным йочам-влаклан пуэм, уке гын чаракым гына ышташ тӱҥалам.
– Пелашда дене ӱмыр мучко пырля ошкылыда, кок икшывым ончен куштенда. Пелашдан койыш-шоктышыштыжо мом эн кӱкшын акледа?
– Эн тӱҥжӧ – нигуш ок шӱшкылт, кунамже йоҥылыш улам гынат, эре мыйын верч, нигунам ваштарешем огыл, пытартыш жапыште гына изишак…
– Тазалыкда верч ойгыра, очыни.
– Туге. Но тиде – чарак огыл, а чаманымаш. Пелашем моткоч ушан, шотан, шуко лудеш – кажне эрдене да кастене. Мый шуко увержым интернетыште налам, шагал лудам. Жап шыгыр, шукырак ыштыме шуэш. Но музыкальный. сылнымут передаче-шамычым йӧратем.
– Гармонист, поян да чапле марий улыда. Ӱдырамаш-влакын чоныштым йӱлалтарыше маннем. Илышыште тӱрлыжат лийын чай?
– Еш – тиде еш, тудым Юмо пуэн. Илышыште чыла лиялтын, суксо гай улам манын ом ойло, но вуй эреак шке верыштыже лийын. Адакшым пелашемлан мылам кӧра шуко мом чыташыже логалын, туге гынат тудо эреак сай пелаш да тыгаяк ава – мый тудым предатлен ом керт, шке верем эре паленам.
– Тугеже илышыште мо эн тӱҥ?
– Кеч-кушто кеч-кунамат айдеме лийын кодаш.
Галина Кожевникова мутланен
Михаил Скобелевын фотожо
