С.Г.Чавайнын шочмыжлан 135 ий теммым Йошкар-Олаште кумдан палемденыт
Шыжа тылзын визымше кечыже. Изарня. 9 шагат. Чавайн бульварышке калык койын погына, чыланат пеледышым кученыт. Республикысе калыкле сымыктыш гимназийыште тунемше ӱдыр-влак Мария Горинова олыкмарла, Мария Ибулаева курыкмарла да Анна Мамасова рушла Сергей Чавайнын «Ото» почеламутшым лудыныт.
Марий сылнымутым негызлыше писатель-классикын лӱмгечыжлан пӧлеклалтше пайремле ужашым В.М.Васильев лӱмеш Йылмым, литературым да историйым шымлыше марий институтын директоржо Л.Я.Григорьева почын. Погынышо-влакым Марий Эл правительстве вуйлатышын икымше алмаштышыже М.З.Васютин, тӱвыра министрын алмаштышыже И.Г.Садовин, Марий Эл писатель ушемым вуйлатыше С.Д.Архипова, Марий Мер Каҥаш вуйлатыше Э.В.Александров саламленыт.
5 октябрь – Туныктышын кечыже. Республикысе туныктышо ветеран-влак лӱм дене ойлымыж годым Р.Г.Катаева палемден: «Тӱвыра да туныктымо пашаште, поснак ялыште илыше калык коклаште, марла ойлышо-влак коклаште Сергей Григорьевич Чавайн – тачысе кечын эн тӱҥ геройжо, эн кугу туныктышо».
Марий сылнымутын «ачажлан» вуйым савен, чапкӱ ончылан пеледышым пыштеныт.
Умбакыже МарНИИЯЛИ-ште «Сергей Чавайн. Айдеме. Сылнымут паша. Курым» Россий кӱкшытан II шанче-практике конференций тӱҥалын. Палемдыман: ты теме дене икымше шанче форум 2018 ий 8 октябрьыште лийын, да тудым кажне вич ий гыч эртараш пунчалме. Теве теният тиде йӱлам шуктымо. Марий Эл кугыжаныш архивыште аралалтше «Жизнь и судьба: к 120-летиюсо дня рождения Сергея Чавайна» фильмым ончышыла, залыште улшо-шамыч сылнымутчын илыш корныжым да творчествыжын вияҥмыжым шергалыныт.
Институтын директоржо Людмила Григорьева 1905 ийыште сералтше «Ото» икымше почеламут гоч марий еҥын, финн-угор да Российыште илыше моло калык-влакын чон тӱняштым почын пуышо серызын усталык наследийжым, тудын возымо произведенийже-влакым тӱнямбал сылнымут да тӱвыра поянлык семын аклен ойлен. Икмыняр оҥай фактым каласен. Мутлан, С.Чавайнын 1915-1918 ийлаште Аральск кундемыште пашам ыштен коштмо жапшым Казахстан гыч руш йылмым туныктышо ден тунемшыже шымленыт, доклад дене икымше конференцийыште выступатленыт. «Мыланна тиде кылым йомдарыман огыл. Сергей Григорьевичын илышыж гыч ала эше йӧршеш палыдыме рашемын кертеш», – каласен Людмила Яковлевна.
Марий Эл правительстве вуйлатышын икымше алмаштышыже Михаил Васютин конференцийлан лектышым тыланен да палемден: Чавайнын почеламутшым 45 йылмыш кусарыме дене тудын лӱмжӧ тӱнямбалсе чыла луклашке шарлен, тудын сылнымутшо дек литеартор, шанчызе, театр артист-влак угыч да угыч пӧртылыт, у шӱлышым пуртат. Чынжымак, 6 октябрьыште, писательын шочмо кечынже, М.Шкетан лӱмеш Марий драмтеатр шке сценышкыже С.Чавайнын «Мӱкш отар» премьержым луктын.
Марий Эл тӱвыра министрын алмаштышыже Игорь Садовин чапкӱ ончылно каласыме мутшым тыгерак шуйыш:
– Конференцийым тукым-влак кокласе диалог манаш лиеш, вет тудын пашашкыже магистратурышто шинчымашыштым нӧлтышӧ 9 студент ушнен. Тиде пеш сай. Ме Чавайным да моло талешкына-влакым шарнен илаш тӱҥалына гын, тӱвырана тӱвыргӧ, а калыкна пеҥгыде лийыт».
Писатель-классикын лӱмжӧ дене кылдалтше форумыш шанче, образований да тӱвыра сообщество-влак ушненыт. «Нунын дене пырля тачысе лӱмгечым мер пашаеҥ-влакат пайремлат. Сергей Чавайн кӱчык ӱмырыштыжӧ тыгай кугу пашам ыштен коден, ме тудым, шарнен да пагален, оҥ пеленна нумалына. 125 ий теммыжлан лукмо «Служение народу» медаль дене Россий мучко илыше ятыр чолга меръеҥ палемдалтын», – оҥеш пижыктыме чап таныкшым ончыктен, кугешнен ойлен Оньыжа Эдуард Александров.
Пленарный заседанийыште кум докладым колыштыныт. Тиде:
1.В.М.Васильев лӱмеш МарНИИЯЛИ-н вӱдышӧ шанче пашаеҥже, филологий науко кандидат Н.А.Федосеева, «Личность и творчество С.Чавайна в общественном сознании эпохи».
- 2. Удмуртий кугыжаныш университетын удмурт литератур да Российысе калык-влакын литературышт кафедржын вуйлатышыже, филологий науко доктор Т.И.Зайцева «Тенденции традиционного и экспериментального в удмуртском романе рубежа XX—XXI веков». Тудо шке докладшым видеоконференц йӧн дене лудын.
- Татарстан Республикын науко академийын Г.Ибрагимов лӱмеш Йылме, литератур да искусство институтшын сопоставительный татароведений лабораторийжын вуйлатышыже, филологий науко кандидат М.И.Ибрагимов, «Сопоставительная поэтика в изучении наиональных литератур Поволжья».
Конференцийын кокымшо ужашыже С.Г.Чавайн лӱмеш калыкле книгагудышто шуйнен. Кум секцийыште 50 наре докладым колыштыныт. Татарстан, Коми, Мордва, Удмурт республикла гыч учёный-шанчызе-влак онлайн йӧн дене выступатленыт. Тӱҥ шотышто С.Чавайнын творчествыже, национальный сылнымутын верже, тӱрлӧ регионласе писатель-влакын усталык пашашт нерген мутланеныт. Я.Майоров-Шкетанын шочмыжлан 125 ий темме лӱмеш посна «йыргешке ӱстел» чумырген.
Конференцийым почмаште икмыняр шанчызым чапкагаз дене палемденыт. Марий Эр правительствын Почётан грамотыжым филологий науко кандидат, МарНИИЯЛИ-н вӱдышӧ шанче пашаеҥже Надежда Федосеевалан, Марий Эл тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствын Чапкагазшым филологий науко кандидат, МарНИИЯЛИ-н директоржо Людмила Григорьевалан, В.М.Васильев лӱмеш Йылмым, литературым, историйым шымлыше Марий институтын Таумутшым филологий науко кандидат, МарГУ-н доцентше-влак Валерий Максимов ден Галина Бояриновалан кучыктеныт.
Иктешлыме семын мом каласыман? Тау, Чавайн! Лӱмет калык шӱмыштӧ илана, сылнымут произведениет-влак илаш туныктат, ме тыйым эреак шарнена. Марий Элын калык поэтше Анатолий Тимиркаевын почеламут корнылажым налын, эше ик гана ойлена: «Тыйын моктымо отет гаяк улына ме, марий-влак».
Л.СЕМЕНОВА
М.СКОБЕЛЕВЫН фотожо
