Марий самырык тукым слёт
16 гыч 20 июль марте Курыкмарий район Микрӓк кыдалаш школышто XVI Марий самырык тукым слёт пашам ышта. Слётыш Удмуртий, Татарстан, Киров, Свердловск кундемла да Марий Эл гыч 80 утла ӱдыр-рвезе погынен.
Самырык пагыт – мемнан.
Самырык ме улына! Ме марий улына! –
поэтессе Раисия Сунгурован мутшылан семмастар Геннадий Григорьевын возымо муро – Марий самырык тукым слётын гимнже – Козьмодемьянск олаште верланыше В.И.Романов лӱмеш кава йымалысе этнографий тоштер кумдыкеш йоҥгалтеш. Кушкыжмын тыште слёт торжественно почылтын. Ӱдыр-рвезе-влакым Марий Элын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Игорь Садовин, Козьмодемьянск олан мэрже Михаил Козлов, ола округын вуйлатышыже Игорь Волков, Марий мер каҥаш вуйлатыше, Оньыжа Эдуард Александров саламленыт.
Кодшо ийын слёт Кужэҥер район Руш Шой школышто лийын. Поро йӱла почеш эстафетым кучыктеныт: Йӱледӱр школын тунемшыже Кристина Шапкина слётчик-влакым порын вашлийше Микрӓк школлан, чынракше, Константин Чеботаевлан, шахматым кучыктен. А Никита Козловын (Оршанке район) шоктымо семже чылаштым тӱшка куштымашке ушен.
Курыкмарий мланде – марий калыкын историйже дене чот кылдалтын. Кава йымалысе этнографий тоштерын пашаеҥже-влак ӱдыр-рвезе-влаклан экскурсийым эртареныт, кидмастар-шамыч: Марина Дёгтева кумыж гыч тӱрлӧ арверым ыштыме, Софья Лобанова тӱрлымӧ, а Николай Леденейкин шун гыч ненчыме мастер-классым эртареныт.
Вара… Ныл автобусыш вераҥын, Микрӓк кыдалаш школыш шуйналтше корнышко тарваненыт.
Курыкмарий кундем Юл тӱр Марий самырык тукым слётым кокымшо гана вашлийын. 2011 ийыште Эмӓнсола школышто эртаралтын, чолга меръеҥ Александр Гурьянов кугу надырым пыштен, шкежат пагалыме уна семын толын. Молан тений Микрӓкым ойырен налме? Тиде йодышлан Оньыжа Эдуард Александров вашештен:
– Слётым кушто эртарышашым ме Мер Каҥашын президумыштыжо погынен каҥашена. Верым кажне гана вашталташ тыршена. Тидын годым районышто мыняр марий калык илымым, тыште шочын-кушшо лӱмлӧ еҥ-влакым шотыш налына. Мутлан, Микрӓк кундем гыч Михаил Зиновьевич Васютин, Сергей Константинович Свечников да шуко молат лектыныт. Адакшым вершӧрын историй да марий тӱвыра дене кылдалтмыже, пӱртӱс поянлыкше шотыш налалтыт. Тыге слётын программыже чумыралтеш. Теве Юрино тора огыл, тусо Шереметев замокышкат миен толына.
… Теве Микрӓк! Умбакыже слёт тушко куснен, уна да участник-влакым В.Куприянов лӱмеш Микрӓк йоча школ пеленысе кӱслезе-влак ансамбль вашлийын. Верысе тӱвыра пӧртыштӧ «йыргешке ӱстелым» эртарыме годым Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже, ты кундемынак эргыже Михаил Васютин, Курыкмарий район администраций вуйлатыше Наталья Арганякова республикын да районын тачысе социально-экономике илышышт дене палдареныт. 2009 ийыште тиде проектлан тӱҥалтышым пыштыше, слётын «кресаваже» – Марий Эл Кугыжаныш Погын вуйлатышын алмаштышыже, Российысе финн-угор ассоциаций президиумын еҥже (Марий Эл гыч АФУН-ын членжылан тыгак Михаил Васютин, Эдуард Александров, Светлана Пехметова шотлалтыт), «Российсе марий-влак» ФНКА вуйлатыше Лариса Яковлева – молгунамсе семын самырык-влак коклашке ушнен кертын огыл, но шокшо саламым колтен.
Слёт вич кече шуйна. Тудын рӱдыжӧ – тунеммаште. Самырык ӱдыр-рвезе-влаклан тиде моткоч кӱлешан. У, школ программысе деч ойыртемалтше шинчымашым пуышо лӱмлӧ шанчызе-влакым лӱмын ӱжыт.
Иктыже – Югра кугыжаныш университетын североведений гуманитарный институтын доцентше, психологий науко кандидат Нина Айварова. Тудын дене мутым вашталтенна.
– Мый Марий самырык тукым слётыш икымше гана огыл уло кумылын толам. Вес вере илем гын, марий калыклан порым ыштымем шуэш. Слётыш виянракше-влак толыт, мыланем келша нунын дене пашам ышташ. Молан? Нуно тыште вий-куатым, шӱлышым налын каят да шке шочмо верыштышт шуят, шарат. Ужам, кузе нуно марий культурым арален кодынешт. Марла чияш, марла мутланаш да мураш-кушташ йӧратат. Марла ойлен колтымышт куандара. Ме пыртак вес пагытыште иленна, марла мутланаш вожылынна, тидлан шылталенытат. А кызытсе молодёжьын пуйто шулдырышт шаралтын! – куанен мане Нина Геннадьевна
Йылмым, литературым, историйым шымлыше В.М.Васильев лӱмеш марий институтын вӱдышӧ шанчызыже, историй науко кандидат Сергей Свечников марий калык историйым радамлен, Историй да культур памятник-влакым аралыме да кучылтмо шотышто научно-производственный рӱдерын тӱҥ специалистше Наталья Конышева тукымвожым кушеч шымлаш тӱҥалме, могай источниклан эҥерташ кӱлмӧ нерген умылтарен.
2024 ий – Еш идалык. Тидым шотыш налде кодымо огыл. Теве икымше кечынак пагалыме онаеҥ Александр Таныгинын (тудо слётыш чумыргышо-влаклан шокшо саламым колтен) шым тукым нерген возымо статьяжым Марий юмыйӱла ушемын еҥже Галина Ласточкина лудын.
Н.Айварован ямдылыме кок лекцийжат еш дене кылдалтше лийын. Сеҥымаш да пиал дек кондышо ныл ошкыллан учёный ончык кайымым, пеҥгыде тазалыкым да тунеммашым, кӧргывийым вияҥдымашым да чыла вере: пашаште, ешыште, еҥ-влак коклаште – вашкылым «чоҥен» моштымашым шотла. Самырык-влаклан тидын нерген ойлыманак!
Адакшым, кӧ пала, ала слётышто у мужыр шочеш? Вет латкуд ий жапыште слётчик-влак коклаште икмыняр еш чумыргеныс…
Кечыгут манме гай ӱдыр-рвезе-влак коклаште лийме годым шижалтын: южышт (ятырракак) марла мутланен огыт мошто. Ала икымше кечын ӧрмалгат, вара семын йылмышт лывырга. Ончыч эртаралтше слётлаштат тыге лиеден. Сандене марий йылмым туныктымо занятий программе гыч ок кораҥдалт. Тений тудым Марий Эл радион вӱдышыжӧ, икмыняр слётын участникше да организаторжо Ирина Петрова (олыкмарла) да Козьмодемьянск оласе 3-шо №-ан кыдалаш школын туныктышыжо, «Акпарс» радион вӱдышыжӧ Татьяна Вилюкова (курыкмарла) вӱденыт.
Родион НЕБОГАТИКОВ (У Торъял), Дарья СЕМЕНОВА (Волжский), Дарья ЮРЬЕВА (Морко) да Елена ТРОФИМОВА (Параньга):
– Ме ӱмаштат слётышто пырля лийынна. Уэш вашлиймылан моткоч куаненна. Тений у йолташ-влакым муына манын шонена. Жал, Эрвин Морозов ден Артур Ерусланов толын огытыл, эх, гармоньым шоктат ыле. Курыкмарий район пеш келшен. Толмына годымак Акпарсын чапкӱж воктене лийынна, шукынжо тудым тымарте учебниклаште да фотографийлаште веле ужынна.
А могай слёт куштымаш-мурымаш, модмаш, таҥасымаш футбол-волейбол деч посна? Акпарсын мландышкыже толмеке, кӱсле йӱкын ныжыл йӱкшӧ деч посна? Чыла тиде лийын! Лужавуй-влак: Элеонора Александрова, Максим Алгайкин, Лиана Федорова да Мария Капитонова – чот тыршеныт.
… Кумда Юл гоч паром дене вончен, Йошкар-Олашке пӧртылмына годым, кас кечыйол дене шийын-тойын волгалтше вӱд толкынеш лӱҥгалтшыла, самырык тукымын у вашлиймашыжын татше-влак уэш-пачаш сӱретлалтыныт. А пылышыште тугак йоҥген:
«Самырык пагыт – мемнан.
Самырык ме улына. Ме марий у-лы-на!
Лидия СЕМЕНОВА
С.ПЕХМЕТОВАН фотожо
