УВЕР ЙОГЫН

«…А спектакль? Шинчавÿд ок сите»

Кылме тылзын кудымшо кечынже Кужэҥер район Кугу Лаждÿр ялысе тÿвыра пöртыштӧ  Александр Петров дене вашлиймаш лие.

Амалжат уло. Шукерте огыл тудо витле вич ийым темыш. Уста почеламутчо, серызе, драматург, журналист, шанчызе, историк, Кугыжаныш Погынын пашаеҥже мемнан шочмо верын эргыже. Тыгодымак поро чонан, ныжыл, эре шыман гына мутланыше, кеч-кöланат полшаш ямде улшо еҥ. Лач тыгайымак мый шарнем Александрым изиэм годсек. Ме Саша дене, вуеш огеш нал, шонем, тыге манам гын, эн ончыч Кугу Лаждÿр кандаш ияш,  вара Йӱледӱр кыдалаш школышто, Марий кугыжаныш университетыште пырля тунемынна, лач факультетна тӱрлӧ лийын. Саша мый дечем ик ийлан кугурак гынат, школысо пагыт мемнам эре ушен шоген. Улыт вет тугай тунемше-влак, кудо чыла вереат – эн ончылно, эн тале, эн уста. Саша лач тыгаяк ыле. Тудын класс вуйлатышыже Елена Григорьевна Якимова, биологийым да химийым туныктышо лийын. Мемнан класс вуйлатышына – Елена Григорьевнан пелашыже, марий йылмым да литературым туныктышо Николай Петрович. Моткоч тале кок класс таҥасенна. Эре ÿчашымаш каен. Кузе вате-марий школ деч вара келшен илен моштеныт, огына пале, но школышто эре порын ваш шогенна. Лач тыгай ваш шогымаште Саша эн ончылно гына огыл, а шке почешыже моло пырля тунемме йолташыже-влакым кумылаҥден вÿден. Пайремлан пырыжгазетым сÿретлымашке, кеч-могай концертышке  але таҥасымашке Саша эре ушнен. Йӱледӱр школыштат Александр тыгаяк чолга ыле. Кунар километр корным ме пырля  ошкылынна! Лаждӱр гыч Йӱледӱр мартен куд меҥге, а Кожласола гыч эшеат тора, лу меҥгышкат шуэш. Шыже йÿрат нöртен, теле поранат кылмыктен. Туге гынат школысо йоча пагыт эн порын, эн лишылын чонеш кодын.

Вара университет корныш лекна, кугу илышыш тошкална. Кажныже шке пÿрымашыжлан апшат лие. Чолга эргын негызше, мутат уке, пеҥгыде лийын. Садланак тыматле Сашам ме кызыт Александр Алексеевич манына да сылне юбилейже дене вÿдшор тылзын саламлышна. Автор шкежат тиде кечым чонеш логалше тÿрлö почеламут-влак дене сöрастарен,  посна книгаж денат куандарен. Шым пьесыже кок марий театрын сценыштыже шындалтын. Нунын гыч иктыжым марий самырык театр Кугу Лаждÿр ялысе тÿвыра пöртыштӧ ончыктыш.

Спектакль деч ончыч Александр Алексеевич ял калыклан пьесын кузе шочмыж нерген каласкалыш. Тидыжат моткоч öрыктарыше, ю сынан, илыш гыч налме историй.  Икмыняр ий ончыч А.Петров  РСФСР-ын сулло, Марий АССР-ын калык артисткыже Галина Николаевна Иванова-Ямаева дене вашлийын. Тиде вашлиймаште Галина Николаевна шке аважын илышыжым каласкален да возен кодаш йодын. Аваже Кугу Ачамланде сарыш марийжым ужатен, кажне кечын шÿм вургыж Юмым сöрвален вучен. Лач пелашыже гына сар деч вара украин ватым ялышке пырля конден.

– Тиде пьесым вич ий возенам. Умбакыже Олег Геннадьевичлан пуэнам. Ончен лекмеке, театрыште пьесым сайын акленыт. 2020 ийыште спектакль Марий самырык театрыште шындалте.

Тиде историй мыланемат моткоч шергын чучеш, южо вереже шкемынат шинчавÿдем лектеш. Эше ешарынем, кеч-могай автор шке шочмо кундемже нерген ала-могай да штрихым, палым кодынеже. Мыят тыгай шонымаш дене  Лаждÿрым да Нольдӱрым пуртенам, – палдарыш автор.

Пьесын тÿҥжым, негызшым автор илыш гыч налын гынат, тиде художественный произведений, шке ойыртемже уло.

Артист-влак спектакльыште моткоч ÿшандарышын модыт. Шоҥго еҥын тарваныжымат, рвезе еҥын йол тошкалтышыжымат,  серыш почмо годым кид чытырымашымат моткоч келыштарен моштат. Сценыште тошто рекрут муро йоҥга, шинчавÿд шкежак йоген вола. Ончаш толшо уло калык спектакль мучко  шинчавÿдшым ÿштын шинчыш. Кажне шомакшат шÿмеш возеш, чонеш пижеш. Сценыште пуйто артист-влак огыл модыт, а мемнан коча-кована-влак  илат…

А кö тиде шучко серышым возен, пытартыш сцене марте вучаш логалеш.

Александр Алексеевичым да артист-влакым ял калык шерге деч шерге уналан шотлен, марий йÿлам шуктен, мелна кышыл да пура корка дене вашлие. Спекталь деч варат, сийлен колтыде, тÿвыра пöрт гыч ышт лук. Ял калыклан оласе артист-влак моткоч шерге, вучымо да пагалыме улыт.

Шарнем изи годсо жапем. Кузе тунам ял калык артист-влакым вашлиеш ыле. Кеч-могай  спекталь лийшаш годым колхоз илышат шеҥгекырак шӱкалалтын. Вольыкымат кÿтÿ гыч эррак пуртеныт, комплексыште, фермылаште ончычрак лÿшташ тÿҥалыныт. Тракторист, механизатор-влакат пашам ик-кок шагатлат шогалтен кертыныт. А мыланна, йоча-влаклан, туге чучын, пуйто кава помыш гыч суксо-влак мланде ÿмбаке воленыт.  Клубшат тунам моткоч кугула чучын. Калыкше кунар погына ыле! Йоча-влаклан шинчаш вер нигунамат ситен огыл. А ава-влак кум литран банкыш шöрым пыштен,  шÿрымӧ торыкым, лайым пуэн колтат ыле.

Шарнем, кузе мый Света шÿжарем дене банкым сеткыш шынден  куржынна,  пурен каяш гына огыл! Тунам колхозышто машинажат, тракторжат моткоч шуко лийын. Сандаль тич пурак, а ме клубыш ача-ава-влак деч ончыч миена. Вет шöран  банкыжым шукын намият, артист кидыш тудым эше кучыкташ кÿлеш.  Но тидын годымак ме моткоч тÿткын онченна: могай нуно, артист-влак, мландыш волышо суксо-влак, илышыште улыт

Эртен кайыше пагытым шарнен, кастене шольымын эргыже Володя дене меат тошто сеткыш кум литран банкым вераҥдарен, пöлекым ыштышна, пеледыш аршаш дене Александр Алексеевичым саламлышна.

Спекталь деч вара мелна кышыл дене шке веҥыжым пелашыжын аваже шокшын саламлыш. А ял калык эше шуко жап  тудланат, артист-влакланат поро тыланымашым,  тау мутым ойлыш. Шоҥго-влак öндальычат,  туп гычат вÿчкалтышт.  

А мый ончаш толшо-влакын спектакль деч вара чон шижмашыштым, кумылыштым видеош войзышым. Елизавета Петровна Мухина, Кугу Лаждÿр ял гыч, 76 ияш. Александр Алексеевичын марий  газетлаште, «Ончыко» журналыште савыкталтше чыла почеламутшым эреак лудын шога, южгунамже шортешат. «Саликан пиалжым» мый дечемат ончыч лудын лектын. Спектакльым моткоч куанен ончыш, вара шинчавÿд йöре каласкалыш:  «Артист-шамычым мый ынде кунар ий ужын омыл?! Ончаш вет моткоч сöрал! Молодец, Саша, пеш молодец!» Тудым шокшын öндалын, тыланыш: «Тыгаяк сай поро Айдеме лийза.  Тендан талантда эше шарлен шогыжо».  А вара шке семынже мане: «Тиде вет чыла – илыш гыч. Лач мучашыжым гына вашталташ кÿлеш ыле. Чын гынат,  Саша изишак ондалыже ыле. Шоҥго-влак вашлийышт, йыгыре шинчын кутырышт ыле. Мый тыгайым вучышым.  Вес тÿняште вашлийыныт ынде…»

Светлана Анатольевна Антропова: «Йоча жапем шарналтышым. Мыят вет Александр Алексеевич дене пырля тунемынна. Изи годым могай ушан, чолга ыле, кызытат тыгаяк. Уло Кожласолам, Лаждÿр кундемым гына огыл, пÿтынь финн-угор тÿняште  марий калыкым чапландарыше еҥ. Кугешнем да пагалем. А спектакль? Шинчавÿд ок сите».

Елизавета Николаевна Волкова: «Тиде спектакль тачысе илышлан келшен толеш. Кызыт теве сар кая,  садлан чылан шортынна. Тиде спектакль шÿм-чон вошт эртен. Пеш тау».

Валентин Васильевич Березин: «Спектакль нерген пешак чот неле кутыраш. Неле. Спектакль сай. Олег Геннадьевичын пашажым пеш чот йӧратем».

Людмила Романова: «Йӱледӱр гыч лÿмын ончаш толынна, вет кызыт спектакльым шагал ялыш кондат, оласе артист-шамыч шуэн толыт. Спектакль пеш чот келшен, шÿм-чоныш логалше. Кызытсе жапланат актуальный. Кугу тау».

Зоя Максимовна Соколова: «Тиде спектакль кажнын шÿм-чоныштыжо таче пеш кугу кышам коден. Артист-влак чот сылнын модыт, рольым чын почын пуэн моштат. Тау Александр Алексеевичлан тыгай келге шонымашан произведенийым возымыжлан».

Галина Захарова ялт ойлен ыш керт, тунар чот тургыжланыше ыле, лач шинчавÿд йöре, тудым öндалын, порын тыланыш: «Ӱмырет кужу лийже, таза лий, умбакыжат эше мемнан калыкым волгалтарен шого».

Вашеш  Александр Алексеевичын каласымыж деч посна огеш лий, шонем:  «Таче мемнан клубышто тыгай пайрем лиймылан моткоч куаненам. Тынар калык погынен. Уке гын мый еҥ шагал лиеш манын ойгыренам. Пагален толмыланда пеш кугу тау. Ончыкыжымат тыгак кинде-шинчал дене артист-шамычым вашлияш кумылда лектын шогыжо».

Чаманаш логалеш, касым шонымо семын шуйдараш ок лий. Жап шулдыран кайыкла вашка. Туге гынат  чонеш, ушеш мондаш лийдыме тат кодеш. Шоҥгыжланат, рвезыжланат шарнен илаш. Кугу тау, Александр Алексеевич, Саша, йоча годсо поро йолташем! Кугу тау чыла шкевелче-влак дечет! Кеч-могай аланыштат тыршыме пашат лектышан лийже!

Эльвира Монахова   

Авторын фотожо

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий