Ойлат иктым, а чынже весе

Финанс йодыш

Инфляций (окса ак шулдештме) кажным шонкалаш да чондай дене шижын налаш тарата. Тудын молан лиймыже, кузе шотлалтмыже, мемнан пайдаланымаште да оксам аралаш пыштымаште кузе палдырнымыж нерген палымаш кеч-могай финанс ошкылым ыштыме годымат кӱлешан. Адакше окса шулдештме дене шагал огыл шонен лукмаш да умылыдымаш кылдалтыныт. Россий Банкын Юл-Виче тӱҥ управленийжын Марий Элысе отделенийжым – Национальный Банкым вуйлатыше Александр ВОЛКОВ нине шонен лукмаш шотышто чыным почын ончыкташ полша.

1-ше шонен лукмаш

 Телевизор дене ойлат, пуйто инфляций иземеш – тугеже чылаланат ак иземшаш.

– Окса ак шулдештме дене кылдалтше тиде ик эн тӱҥ шонен лукмаш, векат. Кунам увер программыште инфляций иземме нерген ойлат, ме тидлан огына ӱшане, вет шке шинчана дене ужына: сату ден услуго шергештыт. Но тыште нимогай келшен толдымаш уке. Инфляций сату ден услугылан ак кузе писын кушмым ончыкта. Тудын иземмыже  теве мо нерген ойла: ак ончычсо семынак кушкеш, но эркынракын.

Пример дене ончалына. Мутлан, республикыштына идалыкаш инфляций ончыч 8 процент лийын, вара 4 процент марте иземын. Инфляций туртын, но ак садыгак кушкын, ончычсо семын 8 процентлан огыл, а 4 процентлан. Манмыла, ийготыш шудымо-влак семынак. Тӱҥалтыште нунат писын кугемыт, а вара – эркынракын. Но садыгак кушкыт.

2-шо шонен лукмаш

Инфляций кӱлдымӧ сату акым ончен шотлалтеш, маныт.

– Росстат 570 наре сату ден услугылан ак вашталтмым эскера. Тушко мемнан элыште  илыше-влакын мом налмышт да пайдаланымышт гыч шукыжо пура: пакчасаска, тӱрлӧ шыл, автомобиль, смартфон, парикмахер услуго да молат.

Тыгодым тӱҥжӧ «потребитель корзиныште» шотлалтеш да тудлан ак вашталтме шотыш налалтеш. Но тиде але вес сатулан йодмаш кажне регионышто икгай огыл, сандене тудын ужашыжат тиде тӱшкаште тӱрлӧ лийын кертеш. Мутлан, Марий Элыште шыл изделий тушто 9 процент наре лиеш гын, Приморьеште – 7 процент, Дагестаныште – 16 пероцент. Тидыже теве мом ончыкта: шыллан ак вашталтмаш Дагестанысе инфляцийыште Марий Эл ден Приморьесе деч чотрак палдырна.

Тылеч посна Росстат тӱҥ сату ден услуго вашталтмымат эскера. Граждан-влак иктаж-можым кучылтмым чарнат гын, тудым ты тӱшка гыч кораҥда. А весе шотышто йодмаш утларак кугем кая гын, тудым тушко пурта. Мутлан, пандемий годым медицине маске ден антисептикым шукын налаш тӱҥалыныт, да тыге ышташ логалын. Пытартыш ийлаште вес тӱрлӧ ешартышат лийын: онлайн-кинотеатрлан подписке, каршеринг (машинам жаплан пайдаланаш налме), йочалан автомобиль кресле.

3-шо шонен лукмаш

Пашадарым чылалан кугемдаш гын, инфляцийым иземдыдеак, еҥ-влакын илышыштым улаҥдараш лиеш.

– Ну тугеже чылалан иканаште пашадарым кугемдат лийже. Тидыже тунамак сату ден услугылан йодмашым кугемда. Но нуным темлымаш иканаште кушкын ок керт. У цехла ден заводлам чоҥаш икмыняр тылзе ден идалык эртат. Производитель йодмаш кушмым ужеш, но тудым шуктен ок керт, да шке продукцийжылан акым кугемда. Сандене пашадар кушмо дене пырляк чылажат шергештеш. Тыге доход кушметат шуко налаш йӧным ок пу.

Теве мо кӱлешан: пашадар паша лектыш кушмо дене келшен толшаш, а инфляций изи лийшаш. Тунам доход ден парыш акым огыт йомдаре, а нунын кушмышт еҥ-влаклан шукырак налаш йӧным пуа, а тунарак да шергын огыл.

4-ше шонен лукмаш

Тӱҥ ставкым кугемдымаш инфляцийым кугемда.

– Туге ойлат, пуйто тӱҥ ставкым кугемдыме дене предприятий-влаклан кредитым налаш шергынрак шуэш, да тидыже продукцийыштлан акым нӧлталаш тарата. Да, кредит шергештме роскотым мыняр-гынат кугемда. Но амалже тиде веле огыл. Сырьё да энергокуат шергештмат акым кушта. Адакше сатулан йодмаш кушмо тудым кугемдаш тарата.

Тӱҥ ставкым кугемден, Россий Банк йодмаш кушмым мыняр-гынат эркыштарен тӧремда. Вет йодмаш иктӧреммеке, сатум темлыше-влак роскотыштым потребитель-влак кӱшеш петырышашлан акым эреак кугемден огыт керт. Сандене тӱҥ ставкым кугемдымаш инфляцийым иземда веле, а ок кугемде.

5-ше шонен лукмаш

Банклаште кызыт вклад (оксам аралаш пыштыме) шотышто ставке кумылым савыра, но инфляций садыгак доходым «кочкеш».

– Августышто идалыкаш инфляций Российыште 9,1 процент лийын, Марий Элыште – 10,2 процент. Россий Банкын вучымыж почеш, 2025 ийыште элыштына инфляций 4-4,5 процент марте иземеш да умбакыжат 4 процент кӱкшытыштырак лиеш. Тугеже Марий Элыштат ак эркынрак кушкаш тӱҥалеш. Кызыт банк-влак кокла гыч шукышт оксам кужу жаплан аралаш пыштыме ставкым кугемденыт, идалыклан 18 утла процент дене темлат. Тугеже тиде процент оксам аралыме жапыште ак кушмым палынак эрта. Вклад деч чын доходым шотлышыла, ончычсым огыл, а ончыкылык инфляцийым шотыш налман.

Адакше оксам кужу жаплан аралаш пыштыме годым тиде кугу процент палемдыме жап мучкылан вашталтде кодеш. Тидыже аралаш пыштыме оксам инфляций деч аралаш веле огыл, тыгак ешарен налаш полша. Тыгодым банкысе 1,4 миллион теҥге марте кугыт вклад кугыжаныш велым страховатлалтеш.

Интервьюм Юрий ИСАКОВ ямдылен

Марий Эл Республик НБ-отделений деч налме фото

Лудшо-влаклан тыгак ФИЛВОРДЫМ шергалаш темлена.

Филворд – венгр кроссворд, тусо буква-влак коклаште мутлам кычал муман. Тыглай кроссворд дене таҥастарымаште тушто мут-влакшат возалтыныт (пурла гыч шолашке але кӱшыч ӱлык), кычал гына муман. Могай мутлам? Ты интервьюшто кучылталтше да ты темылан мутлам.