28 июльышто Марий Эл Республикын сулло артисткыже, тӱвыран сулло пашаеҥже, радиожурналист, мурызо, ятыр концертым вӱдышӧ, чолга меръеҥ Раисия ДАНИЛОВАН шочмыжлан 70 ий темеш
Туге чучеш, уремыш лектын, кеч-кӧм чарен шогалтен, «Кӧ тугай Данилова?» манын йодат гын, палыдымыже укеат чай. Лӱмнержым огыл гын, кеч мурыжым шарналтат. Ош тӱняш толмыж годым ала шочынава вуйжым ниялтен, ала Юлсер пӱртӱс тыгай куатле вийым пуэн, ала шолын пӧрдшӧ илыш тыге шуарен – Раисия Михайловна кумдан палыме айдемыш савырнен.
Р.Данилова Волжский район Чодраялыште шочын. 1975 ийыште И.С.Палантай лӱмеш Йошкар-Оласе музыкальный училищым, а 1987 ийыште Н.К.Крупская лӱмеш Марий пединститутын филологий пӧлкажым заочно тунем пытарен. 1975–1980 ийлаште Маргосфилармонийын «Марий Эл» ансамбльыште мурен. 1980–2014 ийлаште «Марий Эл» ГТРК-н редакторжо лийын. 2018 ий гыч Марий Эл Радиошто (МЭТР) тыршен. Журналистике пашалан 37 ийым пуэн.
Марий тӱняште чолга ӱдырамаш. Марий калык погынын делегатшылан ятыр гана сайлалтын.
Кум ий ончыч Р.Данилован ӱмыржӧ лугыч кӱрылтын. Лӱмжӧ тачат марий калыкын шӱмыштыжӧ ила. Лӱмгечыже вашеш тыланда шарнымашым лудаш темлена.
Зоя БЕРНИКОВА, Марий Элын калык, Марий АССР-ын да Российын сулло артисткыже:
– Мый ом пале, Раян изи годсо жапше кузе эртен, но илыш корныштем тудын дене вашлияш пиал логалын. Тиде лийын 1973 ийыште. Мемнан ял гыч йолташ ӱдырем Юля Смолина, 8-ше классым тунем пытарымекем, мыйым Москва воктенысе Куровской олаш наҥгайыш. Тушто пешак кугу меланжевый фабрике объединений ыле, Рабоче-Молодежный Школын 9–11-ше классшым тунем лектым, прядильщице профессийым нальым. Мый Раисия Михайловнан Валя шӱжарже дене тӱшкагушто пырля иленна, ик кугу пӧлемыште – 10 еҥ. Икана Рая унала толын. Нарашта, изишак топкатарак капкылан, кӱчык каре причёскан мотор ӱдырамаш пурен шогале. Кастене паша деч вара ӱстелым погышна, мый муралтен колтышым. Раисия Михайловна ойла:
– Ой, тыйже молан тыште шинчет? Кай, манеш, Йошкар-Олашке, «Марий Эл» ансамбльыш. Мурашыже кушто тунемынат?
Мый художественный самодеятельностьыш коштам ыле, Моско консерваторий гыч преподаватель туныкташ толеден. А Раисия Михайловна тунам «Марий Эл» ансамбльыште вӱдышылан ыштен, хорышто мурен, кокымшо альтыште шоген.
Ныл ий гыч мый шочмо кундемышкем тольым, ик жап заводышто ыштышым, но завод ыш келше, тунемаш пурышым культпросветучилищыш. Куштызылан кайынем ыле, но йӱкемым колын, вик хоровой отделенийыш каяш темлышт, вараже туштак вокалым пытарышым.
1979 ийыште Ленин лӱмеш ДК-ште эртаралтше ик фестивальыште мурымем дене гран-прим нальым. Михаил Петрович Мурашко вик пашашке ӱжӧ. Чумыр ансамбль колышт шинчен пашаш налме годым мурымемым. Раисия Михайловна тунам «Тиде ӱдырым налза, тудо тыланда пеш келшыше солистке лиеш» манын каласен.
Данилова дене пырля шуко ыштен ышна шукто, 1980 ийыште тудо Марий радио ГТРК-ш кайыш. Но икмыняр йот элыш пырля лектын шуктышна. Вара мый олмешыже вӱдышылан шогальым, солист семынат муренам. Росконцерт, Москонцерт дене чумыр Российым шерын лекме. Тунам йӧсырак ыле, автобусшат кызытсе гай лийын огыл, районла еда кылменат кошталтын
1979 ий гыч кызыт мартеат Яков Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармонийыште ыштем.
Раисия Михайловна мыланем шке акам гае. Авам ойла ыле:
– Ой, Рая, Зоямжын олаште большо нигӧжат уке, тыяк полшен шого. Вӱдыш луктын ит шу, – манеш.
Чынак, илыш корнына эртак ваш кылдалтын. Эре полшен шоген: еҥ осал мут дечат пыдал налын, уто-сите дечат арален шоген, ешем шотыштат эре азапланен. Тудак мыйым марлан пуэн колтыш (воштылеш – Л.С.), свидетелем лие, сӱанымат шкежак вӱдыш.
– Тыҥге-туҥге ачывий ӱдыр ит лий, марлан кайыше лий, – манеш ыле. Вара ойла: – Зоя, вич ийлан гына марлан кай, большыжо ок кӱл.
Тудо вич ийым пуэн, а мый марием дене коло ийым илышым.
1990-шо ийла тудынат йӧсырак пагыт ыле. Марий радиошто музыкальный редакторлан ыштен. Мый денем эре кылым кучен. Ӱжеш:
– Айда тол, Зоя, интервьюм ыштена. Тол-тол мый декем, ато мондат да вара огытат шарналте, – эре тыге ойла ыле.
Мыланем мутшо полыш семын лийын: умбакыже кузе илаш, могай корно дене каяш, кӧ дне кутыраш лиеш, а кӧ дене огеш лий. Кызыт, мый палем, пеш шукын шеҥгчын ойлен коштыт. Раисия Михайловна тыгай койышым чо-от ок йӧрате ыле. Тудо тура ойлен кертын, тидлан кӧра изиш йӧратенат огытыл. Калык артист лӱмымат сулен ыле . Мый пеш шуко пашам ыштенам, 12 элыш миенам, руш муро денат эртак лектынам. Марий калыкын лӱмжым кӱшнӧ кученам.
Ош висвислан пӱрен огыл
Йӱштӧ телым пеледаш.
Мыланнаже пӱрен огыл
Курымеш пырля лияш.
Раисия Михайловнан тиде мурыжо моткоч келша. Но мый тиде мурым садикте ом муро. Молан? Тиде Раисия Михайловнан мурыжо. Тыге тудо гына мурен кертеш. Тудын семын мураш мыйын правам уке.
Теве Майя Романова сугыньым пуэн: «Зоя, манын, – тылат келша гын, мыйын мурымемым муро». Самырык-влак сайын мурат, но чоным пыштен мурымо нерген мондыман огыл. Раисия Михайловнат лач тыгакак кутыра ыле.
Пытартыш гана концертыш Раисия Михайловна дене уке лиймыж деч ик арня ончыч мийышна. Тудо манеш: «Жап пеш вашке эрта. 70 ийлан сольный концертым чот ыштынем, полшет вет?» Шке лӱмгечыжым да кугу концертым ышташ шонымашыжым пеленжак наҥгайыш.
Раисия Данилован йоҥгалтарыме мурыжо-влак ушыш пурат: «Кава шортеш» – мемнан коклаште таче уке улметлан кӧра; «Пеш мӱндӱр кайыкла» – прозаик В.Осипов-Ярчан «Эх, Рая, Раисаж-а-ат…» повестьыштыже возымо ош йӱксыш савырнен, ала мемнан вуй ӱмбалнына чоҥештылат; «Пӱрымаш» – корнысо туткар уло тӱням сургалтарыш; «Илаш кӱлеш» – родо-шочшетлан, уныкатлан йӧным ыштен шого, «Корамас кундем» – тыйым таче «Умбалне Элнет ӱмбал канде» фестивальыш вуча…
Снимкыште: «Йоҥго, муро, йоҥго!» концерт годым. Раисия Данилова пытартыш гана вӱден. 2021 ий 8 апрель.
