28 май – Пограничникын кечыже
Порысем шуктенам, службо дене кугешнем!
Марий Эл гыч шагалын огыл погранвойскаште служитленыт. Таче нунын кокла гыч иктыж дене палдарена. Тиде Волжский район Чодыраялын эргыже Валериан Николаев. Марий патыр порысшым Китай дене Совет Союз чекыште шуктен. Службым эртымыжлан тений – 50 ий.
– 1971 ийыште Челябинск ола гыч повестке почеш армийыш налыныт. Челябинскышкыже кандаш класс деч вара тунемаш каенам. Электрослесарь специальностьлан тунем лекме деч вара идалык наре пашамат ыштен шуктенам. Армийыш куанен каенам, вет ончыч армий деч шылаш шонымашыжат лийын огыл. Забайкальский пограничный округыш, Маньчжурий (Китай) кундемыш, логалынам.
Мӱндыр кундемыш поезд дене кайымем шарнем. А погранвойскаш логалмемлан пеш куаненам, кугешнымаш кумылат лектын, элитный манмылан шотлалтыныс, – эртышым шарналтен каласкала Валериан Михайлович. – Тушко ӱшанле-влакым гына налыныт, ончыч тергымашым эртенна. Палемдыме верыш миен шумеке, салтак вургемым чиен, чыланат икгай лийынна. Тыге службо тӱҥалын. Вес войскаласе семынак кажне кече расписаний, режим почеш эртен: подьём, физзарядке, политинформаций, наряд… Кочкаш строй дене мурым мурен каенна.
Чыланат – иза-шольо семын
Служитлыме вер-шӧр кеҥежым моткоч мотор улмыж дене ойыртемалтын. Степь мучко чыла вере ужар тӱс… А телым ты кундемыште моткоч йӱштӧ лийын. Пусӧ мардежшат пуйто воштет лектеш, шонет.
– Икте ӧрыктарен: Даурия кундемыште телым чот йӱштӧ, но лум уке. Лум лумеш гынат, тыманмеш мардеж дене ӱштылалтеш. Сандене ме шокшо бушлатым, ваткан йолашым, портышкемым да упшым чиен коштынна, – адакат Валериан Николаевын шинчаончылныжо эртыше сӱрет почылто. – Тактический занятийышкат тыгак лекме. Эше кидыште – саркурал. Ме вет эреак кеч-молан да кеч-могай татлан ямде лийынна. Мутлан, чӱчкыдынак боевой тревого почеш йӱдымат кынелынна, лӱйкалашат логалын. Мемнан увольнений лийын огыл: нигушко каяш. Лач Даурия станцийыш серышым колташ але посылкым налаш почтыш миен толынна, да чыла.
Лӱмлӧ еҥ-шамыч дене вашлийме, а дежурный лиймеке, южгунам генерал-шамычат толыныт, нунылан честьым пуаш логалын. Кугу Отечественный сарын ветеранже-шамыч дене пырлят лийынна. Шарнем, командирнам, сарын ветеранжым, Федор Филимонович Мешковым. Тудо чылажымат шке примерже дене пеҥгыдемда ыле, мемнам шукылан туныктен. Такшым мый пий дене инструктор лияш шоненам. Ялыштат эреак пий почеш куржталынам. Но йолем сусыртымылан кӧра тиде шонымаш шукталтын огыл. Мыйым сержант школыш тунемаш колтеныт. Тушто Борис Сергеевич Миронов дене пырля тунемынна. Варажым тудым Забайкальский погранокругын штабышкыже «Пограничник Забайкалья» газетын кореспондентшылан налыныт. 53 Хинганский Краснознамённый пограничный отрядышке толеден, пырля служитленна. Тудо мер пашаеҥ, политический деятель, журналист, публицист. «Российская газеталан» тӱҥалтышым ыштыше-влак кокла гыч иктыже. Такшым ме чыланат иза-шольо, ик еш семын келшен иленна. Отрядыштына тӱрлӧ кундем гыч да тӱрлӧ национальностян лийынна: бурят, якут, чуваш, удмурт…
Марш бросок – Долина Смерти кундемыш
Валериан Михайловичлан салтак илыш ӱмыр мучкыжлан моткоч кугу кышам коден. Вес семынже огеш лий. «Илышлан, дисциплинылан, ответственностьым шижаш, кугуракым пагалаш туныктен. Сандене самырык тукымланат армий деч лӱдаш огеш кӱл. Тек мемнан гаяк патриот лийын кушкыт», – ойла шкеже.
– Эше теве мо шарналтын. Салтак-влак марш-бросокым «Долина Смерти» велыш ыштенна. Даурия кундемыште под форман «Долина Смерти» уло. Ожно тушто чапкӱ шоген, вет Граждан сар годым ты кундемыште Совет власть верч шогышо кум тӱжем наре еҥым лӱен пуштыныт. Иза-шольо шӱгар уло. Адакшым кок сериян «Даурия» художественный фльмым ончен, ты кундем нерген шуко пален налаш лиеш. Лач служитлыме кундемыште эртыше историй дене кылдалтше, – мыйым палдара ветеран-пограничник. – А марш-бросокым, рушлаже, «по последнему» ыштыме. Тидыже эн мучаште куржын толшым вучаш, а южгунамже тудым шкенжымат шӱдырен каяш, уто нелытшым молылан нумалаш логалын. Сандене спорт дене кылым кучышылан куштылгырак лийын.
Янлыкат пижын, еҥат логалын…
Погранвойскаште служитлаш – кугу ответственность. Тыланет чекым оролаш ӱшаненыт. А оролышаш чекше кужу, «Шахалинор» 12 погранзаставыже кум эл дене кылдалтын: Монголий, Китай, СССР. Адакшым токан кӱртньывоштыр, сигнализаций шуйналтыныт… Мутат уке, чек пудыртышымат кученыт, но Валериан Михайлович тыгайыш логалын огыл. Тӱҥ налмаште пий дене улшо инструктор-шамыч кученыт.
А кайык, янлык, поснак мераҥ монь логалыныт, шурмаҥше пеш шуко лийын… ЗИЛ-130 машина гыч прожектор дене шинчашт йымыктаралтын. Тыгодым тревого чӱкталтеш. Тыгай годым дежурный группо ончаш кая. Дозорыш икмыняр еҥ дене коштыныт. Шудо дене маскироватлме верыш логалыт гын, тушеч утлаш шоныманат огыл.
Самырык марий рвезе пеҥгыде командирский йӱкшӧ дене ойыртемалтын. Сандене тудлан чӱчкыдынак заставе гыч толшо-шамычланат показной занятийым эртараш логалын.
Лӱддымӧ, патыр лийза!
Чоткар кундемын эргыже, ял пашаш шуаралтын кушшо рвезе порысшым лийже манынак шуктен. Нимо деч лӱдын, ӧрын, вожыл шоген огыл, отделенийын командирже лийын. Валериан Николаев – Марий Элын сулло журналистше, палыме мурызо да концертым вӱдышӧ Раисия Данилован шочмо изаже. Индеш икшыван (6 эрге, 3 ӱдыр) ешеш шочын кушкын. Кызыт – кечылан сулен налме канышыште. Пелашыж дене коктын ӱдыр ден эргым ончен куштеныт, йол ӱмбаке шогалтеныт. Кызыт коча ден ковам уныкашт куандарат.
– Приказ, наряд, дозор… шарнымашеш веле кодыныт. Забайкальский пограничный округышто службым эртымылан витле ий. Ме элнан патриотшо лийынна. Мый ты войскаште служитлымем дене кугешнем. Лӱйкалашат шуко логалын, нарядыштат ятыр пашалан тунемме. Чыла тидлан таум веле ыштем, вет салтак йолташ-шамыч дене таче кечын интернет гоч кылым кучена. Чылалан пеҥгыде тазалыкым, а службым эрташ ямдылалтше-влаклан, лӱддымылыкым тыланем. Тек мландымбалне тыныс лиеш.
Йӧн дене пайдаланен, погранвойскалаште служитлыше ветеран-влакым Пограничникын кечыж дене саламлена. Пеҥгыде тазалыкым, пиалым, вуй ӱмбалне канде кавам, тыныс илышым тыланена, а Валериан Михайловичлан – ласка илышым.
Е.Эшкинина.
