28 май – пограничник-влакын кечышт
Тидым палаш оҥай
Кызытсе пограничник да погран войскан ветеранже-влак тиде кечылан чот ямдылалтыт.
Йӱлаш пурышо пайрем мероприятийым, акцийым (мутлан, «Пограничный тасмам») эртарыме деч посна элнан шуко олаштыже пограничник-влаклан шарнымаш оҥа ден чапкўм вераҥденыт. Йошкар-Олаштат (ӱмаште 2018 ий 28 майыште Российыште погран войска-влакын 100 ияш лӱмгечыжым палемденыт) чапкӱ уло.
«Марий Эл» газетнан черетан унаже-влак пограничник-ветеран-шамыч улыт. Иктыже – Медведево районысо Марий Ушем ял гыч В.Кельбедин, а весыже – У Торъял районысо Савлич почиҥга ял гыч Э.Булыгин.
Пӧлемыш кугурак, пеҥгыде капкылан кок пӧръеҥ пурен шогале. Палыме лийын, мутланымашна жаплан 1974-1978 ийлашке кусныш.
– Кызыт погран войскаш посна призыв уке, а жапше годым тудат элитный радамыш пурен. Тунам шуко рвезе космонавт лияш шонен. Мыят. Медведево районысо Шойбулак кыдалаш школышто лу классым тунем пытарымеш, эре тиде нергенак веле шоненам. Вара… Тушко вет чыла шотыштат пеҥгыде айдемым налыныт, – ойла Вячеслав Кельбедин. – Школ деч вара вигак армийыш каенам. Моло рвезе семын ВДВ-ш каяш кумылем лийын, но тыге лектын, погранвойскаш, логалынам. Службым Китай границыште эртенам. Мўндыр Эрвел марте иктаж шым кече поезд дене каенна. Корнышто пӱртӱсым эскеренна, курыкан, чодыран вершєрым онченна, икте-весе дене лишкырак палыме лийынна. Службо тӱҥалтыште чӱчкыдынак «кушко логальым, кунам чыла тиде эрта, кунам мӧҥгыш пєртылам» манынат шоненам. Варажым салтак илыш: строевой ямдылалтмаш, наряд, политинформаций, спорт мероприятий… Кузе чекым эрташ шонышым кучаш, авыраш, тудын дене мом ышташ… туныктеныт.
Танкым, комбайным оролаш огыл…
Эрик Булыгин Кужэҥер районышто Кужэҥер посёлкысо кыдалаш школышто спорт дене пеҥгыде кылым кучен, куштылго атлетикыште тале семын ойыртемалтын, тура лӱйкален. Порысым шукташ жап шумеке, морфлотыш служитлаш каяш шонен. Сборный пунктышто «Молан лач тушко?» манын йодмекышт, оҥай вашмут лийын. «Мый теҥызым ик ганат ужын омыл, вӱд воктеке кайынем», – манын тудо. 23 августышто погранчасть гыч представитель-влак толыныт, Эриклан тушко темленыт. «Тушто танкым, комбайным оролаш огыл вет, пўтынь элым. Моткоч ответственный паша», – вашештен ялысе рвезе.
– Тыге шонен моштет гын, тыланет лач тушко кайыман, – маньыч мыланем. Теве тыге. Мыят «Кӱлеш гын, кайыман», – манын шоналтышымат, тушко возалтым, – шарналтен ойла Э.Булыгин. – Меат арня утла каенна. Миен шумеке, карантинжат икмыняр кече-монь огыл, кок тылзе шуйнен. Кузежым-можым чыла сайын туныктымекышт гына заставыш колтеныт. Мыланна, ял пашаш шуаралтын кушшо рвезе-влаклан, чыла шотыштат куштылгырак лийын. Шудымат соленна, мешакымат нумалынна, пуымат ямдыленна, чыла чаракым сеҥаш тунемынна».
Йӱштӧ вуян, шокшо шӱман, яндар кидан лийман
Шуко вере «дедовщине» палдырнен, маныт. Тыгай мемнан дене лийын огыл, маныт пограничник-ветеран-влак. Китай-Советский чекым оролаш, таче икте, эрла вес салтак дене 8-12 километр ӧрдыжкӧ заставыш кок магазинан боевой оружий дене каеныт. Икте-весе дене, шыдешкен, шургымо деч вара, «дедовщинет» уло гын, кеч-могай жапыште лӱен кертынытыс?..
– Южгунам, каныш кечым пуымекышт, Амурыш колым кучаш коштынна. Туштат могай участкыште лият, тудо йырым эскеренна, автомат эреак пелен лийын. Марий Эл гыч кум рвезе служитленна: Александр Ковальчук, Александр Евдокимов да мый, варарак Василий Шестаков, Вячеслав Мартьянов миеныт, – Эрик Ивановичын шинчаончылныжо сӱрет почылто. – Мый системщик лийынам. Ик жап чынжымак йєсє ыле. Туныктеныт – тиде икте, а заставыште – йӧршеш весе. «Клён» – тошто системе. Тудыжо, йўр йӱрын гынат, мӱгыралта ыле. Ик йўдыштӧ иктаж кандаш гана але утларак кынелаш логалын. А южгунам янлык (рывыж, ирказа, мераҥ) логалеш, я кайык тӱкна… Ик участке гыч весыш куржталынна. Писырак улмемлан шке коклаште мыйым «Дозорный волк» маныныт. 16 километрым кум шагатыште тергыме. Ик жап автомат, боеприпас кўпчык йымалнак лийын, тыге маленна.
– Чынак, заставыште кечеш иктаж лу вызовшо эреак лийын, – ушна Вячеслав Леонидович. – Мутлан, маска миен керылтеш. Икана кок метр кужытышто чыла системникым кӱрыштын, пӱтырен лектын. Воштыреш межше пижын кодын. Ирсӧсна логалын, пӱчӧ тўкыж дене миен керылтын. Єраш веле кодеш: нунышт 2 метр 20 сантиметр кўкшытым тєрштен лектыныт. Тыге ик фланг (12 км) гыч весыш куржталынна. Калыкыште манме семын «Йӱштӧ вуян, шокшо шӱман, яндар кидан лийман». Кызытат тудо пагыт чӱчкыдын омеш конча.
Чыла эрта, но шарнымаш кодеш
Жап моткоч писын эрта. – «Кунам мален темына, шоненна», – ойла Э.Булыгин. – Варажым тусо койыш ӱмырешлан кодын, манашат лиеш. Заставе тӱткылыклан, писылыклан туныктен. Урем денат моткоч чулымын ошкеденам, малыме режимат кодын, векат, ик але кок шагат гыч кынелаш кўлын гын, тудо жаплан тыманмеш салтак семынак помыжалтме. Лийын тўрлыжат: оҥайжат, изиш кумыл волтышыжат. Но ме икте-весе дене келшен, иза-шольо семын иленна, умыленна, полшенна. Южгунам, теле йӱштӧ годым, иктеш чумырген, анекдотым каласкаленна. Миша Быков весела рвезе ыле. Южыштлан Юмак тыгай усталыкым пуа докан, каласкалымыж дене чылаштым воштылтен кертын, а мыйын тыгай мастарлык уке. Верысе калык денат кыл сай лийын. Кундемышкышт йот еҥ логалын гын, тыманмеш увертареныт.
Шочмо кундемым йєраташ, аралаш
В.Кельбедин элнам тореш-кутынь (дальнобойщик) кудалыштын гын, Э.Булыгин, сулен налме канышыш лекмешкыже, икмыняр пашаште тыршен. Но слесарь, сантехник сомыл чонжылан лишыл лийын. Пелашыж дене кок эргым йолымбак шогалтеныт, коктынат кўшыл образованийым налыныт. Кок пограничникымат уныкашт-влак куандарат. «Тек эреак вуй ӱмбалне канде кава, тыныс лиеш. Чыла пограничник-влакым шокшын саламлена, еш пиалым, тазалыкым тыланена», – лие уна-влакын чон гыч лекше поро мутышт.
Пограничник-ветеран-влак коктынат мер пашаш кумылын ушненыт. Школлаште вашлиймашым, жапын-жапын автопробегым эртарат, историй дене палымым ыштат, салтак илыш, службо нерген каласкалат. Чыла мероприятийым Марий Элысе пограничник-влакын мер организацийыштын вуйлатышыже М.Суслов дене кутырен келшен ыштат, тудлан таум каласат. Тыге самырык тукымым военно-патриотический шўлышеш куштымаште нунынат надырыштым палемдыман.
Е.Эшкинина.
Автор ден М.Скобелевын фотошт.
