Ялысе школышто
Тау тыланда, ӱшанле туныктышо-влак!
Нунылан таче лач тыге тауштен каласыме шуэш. А нуныжо – тиде Морко район Эҥерсола тӱҥ общеобразовательный школын уста туныктышыжо-влак, вет чылан гаяк сулен налме канышыште улыт, туге гынат йӧратыме пашаштым кӱлеш семын шуктат. Кумылыштым нӧлталаш манын, санденак ты тунемме верын кажне классышкыжак пурен лектым…
«Туныктышо тунемшылан – йолташ»
Эн ончычак 6-шо классын омсажым почым. Руш йылме урок кая. Туныктышо Ольга Васильевна Степанова шке предметшым йӧратен эртара. Тидыже ойлымыжо, шкем кучымыжо, парт коклаште шинчыше йоча-влакым ончал колтымыж гыч сайын шижалтеш.
– Мый Пошкырт кундемысе Мишкан район Нерге ял гыч улам. Ӱдыр фамилием – Захарова, – ойла Ольга Васильевна. – Тышке вуз деч вара направлений почеш туныкташ толынам, тыге 1985 ий гыч тиде школышто пашам ыштем.
Кугу опытан туныктышын ойлымыж почеш, ты профессийлан тудлан «направленийым» акаже пуэн, лач тудын ойжо почеш Йошкар-Олаш тунемаш толын.
– Тиде профессийым ойырымемлан нимат ом чамане: йоча-влак дене пашам ышташ мыланем моткочак келша, – умбакыже мутшым шуя Ольга Васильевна. – Нуно тыршенак тунемышт манын шонем. Туныктышо тунемшылан эреак йолташ лийшаш: умылен моштышо, шинчымашым пуышо, пырля лийше. Кызыт икшыве-шамычлан руш йылмым туныкташ куштылгырак, молан манаш гын нуно изинек рушла ойлат. Мый стаж шот дене сулен налме канышыш шукертак лектынам, а ийгот дене – вич ий лиеш. Туге гынат кӱрылтде туныктем: иленажат школ пеленак, пелашем дене коктын гына улына – теле мучко мом ыштем манын шоналтем да адакат тышке толам.
«Шӱдӧ ий, наверне, ыштем»
Кудымшо класс дене чеверласымеке, вес классын омсажым почым. Тыштыже кугурак ийготан йоча-влак шинчымашым погат: школышто информатикым, технологийым туныктышо Борис Ананьевич Гавриловын вуйлатымыже почеш, 9-ше классыш коштшо-шамыч компьютер ончыко погынен шинчыныт – нуно Сеҥымаш кече вашеш презентацийым ямдылат.
– Кугурак класслаште тунемше-влаклан компьютер оборудований уке, манаш лиеш да улшыжат тошто, чылалан ок сите, – ойла опытан педагог. – «Образований» национальный проект почеш ноутбукым пуэныт, но нунын дене тӱҥалтыш класс-шамыч пайдаланат. Интернетын куатше шотышто ойлаш гын, тудо таче кечылан изи. Проблеме шуко…
Олег Ананьевич шкеже Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутым 1983 ийыште тунем пытарен да эре тиде школышто пашам тырша.
– Шӱдӧ ий, наверне, ыштем, – мыскара йӧре тудо каласыш.
«Йоча-влакым моткоч йӧратем»
Ынде 5-ше классын омсажым почым. Тыштыже йоча-влакым марий йылме ден литературлан Эльвира Васильевна Александрова кумылаҥда. Шкеже тудо Морко районысо Овдасола ялыште шочын. Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутым тунем лекмеке, 1989 ийыште тышке туныкташ толын да кызыт марте тырша.
– Арын школыш коштмем годым марий йылмым да литературым туныктышо Любовь Ивановна Александрова туныктен. Тудын уроклашкыже куанен коштынам, лудаш, возаш йӧратенам, предложенийлам чын чоҥаш тунемынам. Адакшым мый изинек йоча-влакым моткоч йӧратем, сандене туныктышын профессийжым ойыренам. Ынде кумло кум ийым пашам ыштем. Сулен налме канышыш лектынам гынат, школ гыч каен омыл, – каласыш уста туныктышо.
Школын тӱҥ оралтыж гыч тӱжваке лектым да ындыжым тӱҥалтыш класслаш тарванышым, а нуныжо тыгаяк вес пу оралтыште верланеныт, а коклаштышт кумшо – столовый. Каласыман, тунемме верым тышке шке жапыштыже Вончӱмбал гыч кусареныт, школжат тиде ялын лӱмжым нумалын. Вара гына, 1988 ийыште, тудо Эҥерсола школыш савырнен. Чоҥышо-влакын бригадышт эше кок тунемме оралтым, мастерскойым, столовыйым, интернатым да котельныйым чоҥеныт. Туныктышо-влак садым шынденыт, аллейым ыштеныт, а 1988 ийыште школ ончылно «Нигӧ ок мондалт, нимо ок мондалт» Чап монумент шочын. 1989 ий 1994 ий август марте тунемме вер кыдалаш лийын гын, 1994 ий сентябрь гыч – тӱҥ. Кызыт школышто витле куд икшыве шинчымашым пога, лу туныктышо пашам ышта – нунын кокла индешынже сулен налме канышыште улыт!
«Тиде – чон корштышем, сандене каласем»
– Иканаште кокымшо ден кумшо класс-влакым пырля ушен пашам ыштен йӧсланена, – тӱҥалтыш школын ик классышкыже пурымекем, тушто туныктышо Таисия Юрьевна Викторова (ӱдыр фамилийже – Кудрявцева) ойлаш тӱҥале. – Тиде – чон корштышем, сандене каласемак. Чыным ойлаш гын тиде – изи комплектанлан шотлалтше школын проблемыже, ялысе тунемме вер тыге чот орлана. Кок классым пырля шынден, ик урокым эртарыме годым йоча-влак ала-можым налын огыт шукто. А вет урокышто тынар ышташ лиеш ыле! Мый шкеже биологийым да химийым туныктышо улам,но шагат шагалемын, сандене тений икымше ий тӱҥалтыш класслаште «Окружающий мир» предметым туныктем. Иканаште кок класслан шинчымашым пуыман гынат, мылам моткоч оҥай, йоча-влакат тыршат.
Педагог шкеже Оршанке районысо Кугунур школ деч вара Марий кугыжаныш университетыште шинчымашым поген. Тудын деч вара кок ийым Моркысо школышто пашам ыштен, а вара, тиде велыш марлан лекмеке, верысыш куснен. Чылаже туныктымо пашаште 34 ий тырша.
– Тачысе туныктышо творческий шӱлышан лийшаш, но эн тӱҥжӧ – йочам йӧратышаш. Тунам вара уло кумылын туныктет, а кунам тунемше-шамыч тыршат – эшеат кумыл лектеш, – каласыш Таисия Юрьевна.
Эн изи ийготан-влакым туныкта
Ындыжым тӱҥалтыш школыш пурымеке, пурлаште верланыше классын омсажым тӱкалташ гына кодо. Содыки, латкок туныктышо гыч иктыже – самырык педагог. Тиде – Елена Анатольевна Федорова, туныктымо пашаште индешымше ий тырша, эн изи ийготан-влаклан шинчымашым пуа.
Школым директор Надежда Васильевна Анисимова ты тунемме верым ынде вич вуйлата, 32 тиде школышто пашам ышта. Мийымына кечын тудо лачак паша дене районыш кудалын ыле, сандене общеобразовательный организацийын тачысе ик эн пӱсӧ йодышыжо шотышто тудын алмаштышыже Мариана Александровна Бутенина деч йодна.
– Тӱҥ шотышто нелылыкна – материально-технический могырым. Спортзална уке, компьютер-влак огыт сите. Тачысе илыш компьютер дене пашам ыштымым йодеш, сандене ме жап дене тӧр лияш тыршена, – каласыш тудо.
Мариана Александровнат таче тыште ик эн опытан туныктышылан шотлалтеш. Сулен налме канышыште гынат, йоча-влакым умбакыже туныкта, нунылан историй, географий да обществозаний дене шинчымашым пуа.
«Курчак театр»
Пытартыш жапыште школ да театр коклаште кылым пеҥгыдемдыме кӱлешлык нерген ойла. Йывансола школышто тудо уло: туныктымо пашаште чылаже коло кандаш ийым тыршыше, тунемме верыште тӱҥалтыш класслам туныктышо Любовь Викторовна Павлован вуйлатымыже почеш «Курчак театр» пашам ышта. Йоча-влак курчак-шамыч полшымо дене тӱрлӧ йомакым – рушлат, марлат – ямдылат да ончыктат.
– Кызыт ме «Рукавичка», «Битый небитого везёт» йомаклам ямдылена, – ойла туныктышо.
Каласыман, курчак-шамычым тудын Анастасия ӱдыржӧ ыштен, тудыжо кызыт Санкт-Петербургысо калык искусствын кӱшыл школыштыжо тунемеш.
– Курчак-шамычлан вургемым мый ургаш полшенам. Икымше гана ме У ийлан модын ончыктенна. Гастрольышкат коштына: Кугечылан Арын черкыш, Илалше-влакын кечыштлан ялсоветыште, тоштерыште. Школ директор-влакын республик кӱкшытан семинарыште «Мераҥын шочмо кечыже» йомакым модын ончыктенна. Ончыкыжымат кошташ тӱҥалына, мемнам вучат, – каласыш уста педагог.
Изи комплектан школ-влакын радамыште гынат, Эҥерсола тӱҥ общеобразовательный организацийыште илыш шолеш. Тудо жап дене тӧр ошкылаш тырша да, мутат уке, кажне тунемшыжын да выпускникшын сеҥымашыжлан куанен ила. Кеч лу, коло, кумло ий эртыже – кугу опытан, мастар туныктышо-влак эреак туныктышак лийын кодыт: кажне тунемме ийым чон вургыж вучат да ончычсо семынак йӧратыме пашаштлан кыртмен пижыт – сулен налме канышым шукертак суленыт гынат…
Г.Кожевникова
Снимкыште: марий йылмым да литературым туныктышо Э.Александрова.
Авторын фотожо.
