Газетнан унаже-влак – ече дене СССР-ын спорт мастерже, физический культурын да спортын отличникше, ече дене тренер Сергей Анатольевич Кугергин ден пелашыже Юбилейный кыдалаш школышто физкультурым туныктышо, иймаш да куштылго атлетике дене тренер, РФ физический культур да спортын отличникше Надежда Виссарионовна. Нуно коктынат Медведево районысо Юбилейный посёлкышто илат.
Коктынат эреак йоча-влак коклаште улыт. Сергей Анатольевич чатлама йӱштыштӧ ечыгорнышто, кеҥежым ече-роллер дене сборышто гын, Надежда Виссарионовнам чӱчкыдынак школ бассейныште ужаш лиеш.
– Ятыр ий бассейным петырыме ыле, а олмыктымо деч вара тудо шукыштлан капкылым лывыртыме, тазалыкым шуарыме, кугурак-влаклан каныме верыш савырнен. Такшым бассейным 2012 ийыште почыныт. Тудын кужытшо – 12,5 метр, лопкытшо – 6 метр. Изи гынат, ӱдыр-рвезе-влаклан келша. Нуно икмыняр урок почелат ияш кумылан улыт.
Тунемше-шамыч физкультур урокышто ияш йӧратат. Ме ик классым кокытлан шелына. Пелыж дене спортзалыште занятий эртаралтеш гын, вес тӱшкаже бассейныште йӱштылеш. Тыште ме чын ияш, вӱдыштӧ шкем кузе кучаш туныктена, кӱлеш технике дене палдарена. Секцият пашам ышта, аквагимнастике, аквааэробике, куштылго атлетике денат занятий-влак эртаралтыт. Бассейныште тӱрлӧ упражненийым тренажёрышто ыштыме семынак келыштарена, синхрон иймаш гычат элементым пуртена. Сылне сем почеш вӱдыштӧ ыштымыже капкыллан, тупрӱдылан пайдалырак, – ойла Н.Кугергина.
Йӱштӧ вӱдыш пураш ида лӱд
Специалист-влакын ойлымышт почеш, йӱштӧ вӱд дене чывылалтме кылмен черланыме да моло чер деч арала. Кузе?
Йӱштылмӧ годым айдемын капыштыже вӱргорно туртеш, а тидыже температурым волта. Вӱрын чӱчкыдын кошташ тӱҥалмыже организмыште веществан вашталмашыжым вияҥда. Йўштӧ вӱдышкӧ пурымо годым капкыллан стресс лиеш, адреналин нєлталтеш. Тидыже, мутат уке, экстремал йӧн годым лиеш. Виян да вучыдымо стресс иммунный системым пытара гын, тыглай, физиологический стресс, организмлан куатым ешара. Тыгай годым корштымым от шиж, шӱм чотрак кыраш тӱҥалеш, вуйыштат вӱргорно сайын пашам ышта. Иммунитет вияҥеш да эркын-эркын шокшештат.
Сай да йӧнан йолчием лийже
Надежда Виссарионовна шкеже Курыкмарий район Петухсола ялеш шочын-кушкын. Марий педагогический институтышто физический культур да спорт факультетым тунем пытарыме деч вара ик жап Параньга район Элпанур школышто пашам ыштен.
Тыштак олыкмарий йылме дене раш да чын кутыраш тунемын. Вузысо преподавательже-влаклан сайын туныктымыштлан, чын корным ончыктымыштлан таум ышта.
– Мемнам, чынжымак виян, тале профессионал-специалист-влак туныктеныт. Чыла велымат шуараш тыршеныт. Ече, иймаш, куштылго атлетике… Сандене мыят шкем чыла велым сайынак шуаралтшылан шотлем. Жапше годым куштылго атлетике дене пеҥгыде кылым кученам. Тудо – спортын королевыже, олимпийский вид, сандене куштылго атлетике чонемлан лишылрак. Жапше годым институтын сборныйышто лийынам, эстафетыште чемпионко семынат палемдалтынам. Теве ынде куштылго атлетике дене шкеак секцийым вӱдем, – ойла РФ физический культур да спортын отличникше Надежда Виссарионовна.
Тыге Надежда Кугергина ончычсо шонымыжым илышыш шыҥдараш тырша. Изирак тунемше-влакым кок ий веле тренироватла гынат, воспитанникше-шамыч сай результатым ончыктат, таҥасымашлаште икымше верым налыт, призёр радамыш логалыт. Изи «шӱдырат» улыт, но тидын нерген ойлаш эше ондак. Илен-толын, нунын лӱмыштымат колына, шонем. «Куржталаш шуко ок кӱл: йолышто сай да йӧнан кроссовко але кеде гына лийже. Мыняр шукырак тарванылат, капкыллан тунар сайрак», – манеш туныктышо.
А телым, мутат уке, программе почеш ече дене мунчалтат, тренировкыш лектыт. Ты вид дене тренер-преподаватель С.Кугергин ӧрдыж кундемыштат палыме.
Пӱртӱс, ош лум да кече – куатле йолташна
Сергей Анатольевич – спортын теле видше дене республикыште ик эн кугу таҥасымашын, ече дене марафонын, организаторжо, манаш келшен толеш. Школышто тыршыше коллективше дене икойыш шуын пашам ыштат. Шукерте огыл 30 ияш юбилейымат палемденыт. Куандара, пӧлек, грамот дене шке воспитанникыштак полшат. Нунын кокла гыч икмынярышт спортышто сай кӱкшытыш шуыныт. Мутлан, Алексей Ерошкин спорт мастер нормативым шуктен.
– Ече – мыйын шӱмыштемак. Кажне ийын «Российын ечыгорныжо» тўшка стартыш лектына. Тений тӱҥ таҥасымаште судья лийынам. Калык шуко лектын. Изиракшат, 80 ияшыжат… Районла гычат шке кумылын толыныт. Организатор-влак сайын ямдылалтыныт, студент-шамычат полшеныт. Ечытоя монь ынже тодылалт манын, чылажымат (поснак трассым) ончылгоч ямдылыме. Мутат уке, тыгай тӱшка спорт мероприятий икте-весым ужын кутыраш, пўртўсыштє пайдалын канаш – сай йӧн. Тек физкультурлан шукырак еҥ кумылаҥеш. Тений у площадке-влакым ямдылыме ыле. Йоча-влаклан оҥай лийын, – каласкала Сергей Анатольевич, – ече дене Марий Элын чемпионатшат сай кӱкшытыштӧ эртаралтеш: Волжскышто, Моркышто, Шернурышто, Йошкар-Олаште, Звениговышто.
С.Кугергин Параньга район Элпанур кундем гыч. Посёлкысо кыдалаш школышто 1989 ий гыч туныкта, республикыште ик эн тале тренерлан шотлалтеш.
– Такшым ты видышке авам мыйым тазарак лияш манын пуэн. Изирак да вичкыж капкылан улмемлан кӧра Марий педагогический институтышто икымше курсышто тунеммем годым ӱдыр-влак дене тренировкыш коштынам. Ече дене спорт мастер, тале тренер-влак Николай Смоленцев, Рудольф Добрынин ямдыленыт. Варажым рвезе-влакын командышкышт логалынам. Соперник-шамыч моткоч виян лийыныт. Тыге койыш-шоктышат пеҥгыдемын, результатат саемын. 1986 ийыште Самарыште Юл кундем федерал округышто 15 километр кужытышто СССР-ын спорт мастерже нормативым шуктенам, – ойла С.кугергин. – Таче кечын йоча-влакым тренироватлаш, мыйын шонымаште, пеш кугу паша. Физический да куржталме нелытым икшывын мом ыштен кертмыжым, тудын койышыжым ончен пуыман. Фармакологий денат пален пайдаланен моштыман. Икманаш, чыла шотыштат комплексный направлений кӱлеш. Тылеч посна сай комплект ечым налман. Кугу спортыш ушнышын комбинезонжат (шокшым аралышыже 10 тӱжем утла теҥге), ечытояжат (ик мужыржо 10 тўжем теҥге утла), ботинкыжат (мужыржо 15 тўжем теҥге утла) сай качестван лийшаш улыт. Адакшым ик мужыр ече дене веле серлагаш ок лий. Классик, тыгак коньки йєнлан келыштаралтше ик комплект тренировкылан, весе таҥасымашлашке лекташ кӱлыт.
Тренерын пашаже куштылго манаш ок лий. Кажне йочан кумылжым, койыш-шоктышыжым палыман. А С.Кугергинын йоча-влакым йєрата, шке пашаже куандара. Таче кечылан воспитанникше-влак кокла гыч икмынярышт республикнан сборный командыштыже тале ечызе семын аклалтыт.
Тек результатышт ончыкшым эшеат сай лиеш, сборыш, таҥасымашлашке лекташ йӧн лектеш! Кумыл гына лийже. Куржталза, тӧрштылза, футбол, баскетбол, волейбол дене модса, йӱштылашат ида мондо. Тунам эмлымверышкат, эмгудышкат корно мондалтеш.
Е.Эшкинина.
Снимкылаште: Надежда Кугергина – бассейныште йоча-влак коклаште; Сергей Анатольевич.
Авторын фотожо.
