Тыге маналтеш Марий Эл культурын сулло пашаеҥже, «Эрвел марий» ансамбльын хормейстерже Людмила Васильевна Пашуткинан 70 ияш юбилейжылан пӧлеклалтше пайрем кас.
Йоча пагыт
Людмила Васильевна Пошкырт кундем Калтаса район Шоръялыште шочын-кушкын. Аваже, Александра Ивановна Изибаева, туныктышо, калык просвещенийын отличникше лийын. А ачаже, Василий Васильевич Пашбеков, агрономлан тунем лектын, школым вуйлатен, завучын пашажымат шуктен. Тиддеч посна колхоз председательлан, агрономлан, экономистлан ышташыже логалын.
Ача-аваже вич шочшым ончен куштеныт. Людмила — кумшо икшыве. Эше кок ияшыж годымак ача-аваже да кок акаже Кельтей селаш илаш кусненыт. Туштак варажым шӱжарже ден шольыжо шочыныт.
Верысе школышто 8 классым тунем лекмеке, ӱдыр Йошкар-Оласе музыкальный училищыште шинчымашым келгемден. Кумшо курсышто тунеммыж годымак хор дене пашам ышташ тӱҥалын. Икымше коллективше «Продтовары» ушем маналтын, тылеч вара кооперативный училищын хоржым вуйлатен.
Музучилище деч вара Шернур музыкальный школышто ик ий тыршымеке, Людмила Васильевна Уфасе кугыжаныш искусство институтышто кӱшыл шинчымашым налын. 1975 ийыште дипломан лиймекыже, республикысе культпросветучилищыште пашам ышташ тӱҥалын да 25 ий культур пашаеҥ-влакым куштымаште тыршен.
Туныктымо паша
Туныктымо пашаште чылажымат ужаш пернен, туге гынат чон йодмо сомылжо Людмила Васильевналан эн ончычак куаным конден. Теве, мутлан, выпускникше-влакымак налаш. Нунышт республикыштына веле огыл, Российыште марий-влакын тӱшкан илыме тӱрлӧ регионышто тӱвыра аланыштак пашам ыштат. Выпускникше-влак кокла гыч Зоя Берниковам, Борис Дмитриевым, Татьяна Байназова-Смирновам, Валерий Петровым, Мария Таникеевам, Марина Горбуновам, Валентина Хайретдиновам, Виталий Ванюшкиным да молымат палемдаш лиеш.
— Нунын пашам ыштымыштым да сеҥымашке шумыштым ончен куанем. Кажныже шке кундемыштыже калыкнан йӱлажым, тӱвыражым да сымыктышыжым арален кодаш да вияҥдаш манын, чон йӱлен тырша, — ӱстембак шарен пыштыме фотокартычке-влакым ончышыжла палемдыш уста ӱдырамаш.
Тунемше-влак шарнат, тауштат. Тидак огыл мо пашаште тыршымылан эн кугу ак?! Людмила Васильевна декат студентше-влак чӱчкыдынак йыҥгыртат, поро шомакым ойлат.
«Эрвел марий» уныкам гай
Республикысе калык усталык да тӱвыра ден каныме паша шотышто шанче-методике рӱдер пеленысе калык коллектив лӱмым нумалше мурышо да куштышо «Эрвел марий» ансамбльыш Л.Пашуткина 1998 иыште толын да ынде коло ий коллективым мураш туныкта. Тиде пагытыште коллектив Пошкырт, Удмурт Татарстан, Свердловск, Угарман, Пермь, Киров да моло кундемыште мастарлыкым ончыктен, тыгак Венгрийыш, Финляндийыш да Эстонийышкат шуын, тӱрлӧ конкурсыш, фестивальыш ушнен да шукыж годым сеҥымаш дене пӧртылын.
— Ансамбльын участникше-влак мылам уныкам гаяк чучыт. Нунын дене пашам ышташ — куан, нуно мылам илаш кӧргӧ вийым ешарат, — манеш ансамбльын хормейстерже.
Уста туныктышо «Эрвел марийын» репертуаржым пойдарымаште чот тырша. Идалыкыште кум-ныл у мурым туныкта. Профессионал композитор-влак денат тудо пеҥгыде кылым куча. Тошто калык муро-влакымат арален кодаш тыршат, гастроль дене лекмышт годым илалше-влак дене вашлийын мутланат, ончычсо муро аршашым возен кодаш тыршат.
Марла йоҥгалтше муро аршаш нерген Людмила Васильевна теве мом палемда:
— Сценыште ма, радио але телевидений дене ма профессионал композитор-влакын мурышт шагал йоҥгат. Мурым тӱшка калык ончыко лукмо шотышто ончыч йодмаш пеҥгыдырак лийын. Семмастар-шамычлан тӱрлӧ семинар эртаралтын. Пытартыш жапыште самодеятельный композитор-влак шукемыныт, садлан нунын денат пашам ыштыман, мурыштым эфирыш лукмо деч ончыч «шокте» гоч колташ уто огыл, шонем.
«Лу ий вучыктенам»
Шке пашаштыже да илышыштыже кӱкшытыш шумыжлан Людмила Васильевна пелашыже Григорий Петровичлан таушта.
— Ме 1965 ийыште кеҥежым Уфаште палыме лийынна. Тунам мемнам, Калтаса школ пеленысе «Эрвий» ансамбльым, верысе телевидений съёмкыш ӱжын. Мыланна репетицийым эртарыман, а коллективыштына кушташ еҥ ситен огыл, сандене Людмилам ӱжыныт. Тыге ме палыме лийынна, тӱрлӧ куштымашым куштенна. Тылеч вара кажныже тӱрлӧ вере тунемынна. Икте-весыланна мочол серышым возгаленна?! — воштылеш Григорий Петрович да шыман пелашыжым ончалеш. — Кумшо курсышто тунеммем годым Людмила Уфашке кугыжаныш искусство институтыш тунемаш пурен. Тыге ме чӱчкыдынак вашлиялташ, кином ончаш але театрыш кошташ тӱҥалынна.
Кок йӧратыше шӱм, лу ий келшымеке, ушнен. Нуно кок эргым ончен куштеныт, йол ӱмбак шогалтеныт. Денис ден Антон шке ешышт дене Йошкар-Олаштак илат. Григорий Петрович ятыр ий «Мариэнерго» ОАО-што инженер-проектировщиклан пашам ыштен. Тудлан тӱвыра аланат моткоч лишыл, кӱлеш гын, тавалтен колта, а кӱлеш гын, баяным кучен, сылне семым шокта, мура.
— Культур пашаеҥлан эр гыч кас марте веле огыл, южгунамже йӱд мартеат пашаште лияш пернен. Пелашем, уто шомакым ойлыде, еш сомылым шке семынже виктарен колтен. Творческий командировко ма, гастроль ма — эн кугу ӱшан пелашемлан лийын, — ойла Людмила Васильевна. – Лач тудо мыйым умылен, лач тудын дене куан ден ойгым лош пайленам.
Тыге, икте-весым пагален, йӧратен, ик шонымаш дене нылле ий утла илат Людмила Васильевна ден Григорий Петрович. Кызыт коктынат сулен налме канышыште улыт. Но йокрокланен огыт шинче: театрыш, концертыш, тӱрлӧ вашлиймашке пырля коштыт. А ик эн кугу куанышт, мутат уке, Андрей ден Саша уныкашт-влак.
Пашуткинмыт калыкыште пагалыме еҥ улыт, сандене йолташыштат моткоч шуко. Нуным тӱрлӧ вашлиймашыш, оҥай мероприятийыш чӱчкыдынак ӱжыт. Тыгайжым мондаш огыл манын, Григорий Петрович войзен кодашак тырша. Печатлен лукмо фотокартычке-влакым гына витле наре альбомыш чумырен, тулеч посна шотлен пытарыдыме видео-, аудиокассет, нунын нерген возымо газет ден книга-влак… Кодшо кечылаште мӧҥгыштышт лийме годым поян еш архивыштым ӧрын, куанен ончен шинчышым.
Теле пӱртӱс йомак тӱняш ӱжеш
Вате-марий Пашуткинмыт спортлан шӱман улыт. Ончыч икшывышт дене пырля кажне каныш кечын ече дене чодырашке вашкеныт. А нунын кугурак лиймекышт Людмила Васильевна ден Григорий Петрович коктынак ечыгорныш лектыныт, 25 меҥгым йотке эртеныт.
— Шинчаш операцийым ыштымеке, ече дене огына кошт, сандене ала-мо ок ситыла, йокрокын чучеш. Телым юж яндар, шӱлаш ласка, а чодырасе пушеҥгыже-влак могай моторын койыт, чылт йомакысе гай — ончен шерет ок тем! — манеш Л.Пашуткина. – Жапше годым бассейнышкат еш дене йӱштылаш коштынна. Тидын шотышто акам-влак ден шӱжаремат ятыр гана ӧрын ойленыт.
Людмила Васильевнан ака-шӱжарже, шольыжо тӱрлӧ олаште илат гынат, икте-весе деке чӱчкыдынак йыҥгыртат, уналат коштыт.
— Кугурак акам, Евстолия, ешыж дене Челябинскыште ила, тусо йоча поликлиникыште медшӱжарлан ятыр ий пашам ыштен, а кызыт – сулен налме канышыште. Кокымшо акамже – Люба. Тудат медициным ойырен налын да пашам сайын ыштымыжлан «Башкортостан здравохраненийын сулло пашаеҥже» лӱмым пуэныт. Надежда шӱжарем Кутерем поселкышто ила, ятыр ий фармацевтлан пашам ыштен. А тукымым шуйышо Роберт шольым – шочмо ялыштак, тудо шуко жап нефтепровод управленийыште тыршен. Чылан пырля идалыклан ик гана, кеҥежым, ача-ава суртышто погынена да марий муро дене чоннам луштарена, куандарена, самырык пагытнам шарналтена. Вет ялна – моткоч сӧрал верыште. Шаршудан уремыште чарайолын куржталме, йоча-влак дене пырля комбигым оролымо, эҥер воктене модын-юарлыме жапым шарналтымеке, кумыл нӧлталтеш да тыгодымак шинча йыр вӱд налеш, – ойла Людмила Васильевна. – Тошто пӧртна олмыш шольымын Вася эргыжлан у пӧртым нӧлтымӧ. Ялыш мийымеке, чонлан каньыле, шӱлашат куштылго. Пакчашке лектын, шемрокан мландыште кушшо тӱрлӧ кушкылым ончен кошташ, кайык мурым колышташ моткочак йӧратем. Ача-ава суртым нимо дене от таҥастаре: лишыл, шерге.
Теве тыгай тудо юбилярна: уста, шке пашажым йӧратыше да калыкнан муро ден сем поянлыкшым аралыше, тукым гыч тукымыш шуйышо.
Людмила Васильевнам меат кугу лӱмгечыж дене шокшын-шокшын саламлена, пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым да усталык пашаште тӱвыргӧ саска лектышым тыланена.
Л.Пашуткинан лӱмгече касше 2 февральыште Марий самырык театрыште 15 шагатлан тӱҥалеш.
Алевтина Байкова.
(Фотом еш альбомжо гыч налме.)
