Ялыште тӱвыра пӧрт уло гын, илыш эреак шолеш, маныт калыкыште. Тыге ойлымо дене Звенигово районысо Какшамарий велне илыше-влакат кӧнат. Марий калыкын кумдан палыме еҥже, уста композитор-влак Иван Ключников-Палантай ден Яков Эшпайын шочмо ялыштышт тӱвыра ден каныме рӱдер тысе калыкын ик эн йӧратыме верышкыже шукертак савырнен. Тудым ынде кумшо ий Надежда ЯНДОВА вуйлата.
Какшамарий рӱдер районысо тӱвыра да каныме «Мечта» рӱдерын филиалжылан шотлалтеш. Тудо ялысе школ шеҥгелнырак, верысе администраций деч тораште огыл верланен. Ош кермыч дене оптымо ик пачашан оралтым чаткан гына пече дене йыр печыме, кудывече кумда. Тушто Кугу Отечественный сарыште, Афганистан мландыште, Чечня да моло вооруженный конфликтыште лийше да вуйым пыштыше-влаклан шарныктыш-влак улыт.
Кӧргыш пурымеке, шола велне моторын сӧрастарыме фотозоно чоным куандара да тыгодымак войзалташ кумылым луктеш. Омсам почын умбакыже эртымеке, волгыдо, моткоч йоҥгыдо пӧлемыш логалат. Вуйлатыше мемнам порын вашлие да рӱдер мучко ончыктен коштыктыш. Оралте у огыл, вуйлатышын каласымыж почеш, тудым 1975 ийыште чоҥеныт.
– 2011-2013 ийлаште рӱдерым капитально олмыктымо. Тунам Фаина Андреевна Мушкова вуйлатыше лийын. А кызыт тудо – сулен налме канышыште, – каласкала Надежда. – Леведышым пӱтынек вашталтеныт, ик могыр пырдыжым уэмден, кермыч дене нӧлтеныт, тыгак окна ден омсам, вӱд, канализаций да шокшо пуымо пучым вашталтеныт. Мутат уке, кӱварым, пырдыжым, тувырашым чиялтеныт. Оксам верысе бюджет гыч ойыреныт улмаш.
Зритель залыште чия пушыжо кызытат шижалтеш. Чынжымак йырваш ару, чылажымат чаткан ыштыме. Залыште иканаште 150 еҥлан шинчен ончаш пӱкен келыштаралтын. Сцене вургемат у, моторын коеш.
– Кажне кеҥежым мом-гынат тӧрлена, уэмдена. Эскерен от шукто гын, у тӱсым вашке йомеш, – ешарыш вуйлатыше. – Ӱмаште «Единый Россий» партийын проектше почеш музыкальный аппаратурым налынна.
Тыште кажне пайремым кумдан, концерт ден вашлиймаш-влакымат чӱчкыдын эртарат. Художественный вуйлатышыже Альбина Пахомоват, хормейстер Надежда Мишинат, аккомпаниатор Алексей Андрееват чолга да артист шӱлышан улыт. Мутлан, У ийлан нуно Какшамарий ял шотан администрацийыш пурышо шым ялыш миен коштыныт, йоча-шамычлан веле огыл, ветеран-влакланат пӧлекым кучыктеныт. Йӱштӧ Кугызам Юльъял тӱвыра пӧрт вуйлатыше Анатолий Мартынов модын гын, Лумӱдырын рольжым
Н.Яндовалан ӱшаненыт. А марий шӱлышан пайрем вургемым нуно лӱмынак ургыктеныт.
– Тӱшка мероприятийым эртараш чарымылан кӧра ял калыкат йокрокланен, – палемдыш рӱдер вуйлатыше. – Юмылан тау, санитар нормым шотыш налын, ындежым калыкым чумыраш лиеш. Кодшо кечылаште дискотекым эртарышна. Тушко самырык-влак дене пырля кокла ийготан-шамычат толыныт ыле. Мӧҥгыштӧ шинчен, калык ноен, витне, сандене сылне сем почеш капкылым тарватылаш погынен.
Н.Яндова Какшамарийыш Юлъял гыч марлан толын. Шкежат самырыкше годым дискотекыш Какшамарий рӱдерышкак коштын.
– Кас еда самырык ӱдыр-каче-влак дискотекыш шукынак погыненна. А кызыт телефон, интернет уло, сандене мӧҥгӧ гычат лекташ ӧрканат витне, – шыргыжалын шарналта Надежда.
Рӱдерын эн кугу ӱшанже – калык коллектив лӱмым сулышо «Ӱшанлык» ансамбль. Тудым ятыр ий чолга ӱдырамаш Надежда Мишина вуйлата. Ты коллектив коло утла ий ончыч чумырген. Туддеч посна нимогай мероприятий огеш эрте. Ансамбльын кажне участникше калыкын йӱлажым, ыштыш-кучышыжым да тӱвыра поянлыкшым арален кодымаште чот тырша.
«Ӱшанлык» могай гына конкурсышто да фестивальыште лийын да кушко гына миен шуктен огыл!? Коми-Пермяк округышто, Самара, Нижегородский областьлаште, Москваште, Астраханьыште, Волгоградыште да тулеч молат. Кажныж гыч тудо сеҥымаш дене пӧртылын.
– «Марий шӱшпыкат» калыкыште палыме. Муро кумылан ӱдырамаш-влак кажне гаяк пайремыште яндар йӱкышт дене куандарат, – ойла Надежда. – Меат, кушташ йӧратыше самырык-влак, «У шӱлыш» ансамбльым чумыренна.
Рӱдер пелен тыгак спорт кабинет уло. Андрей Скворцов ден Эрик Завьяловын вуйлатымышт почеш рвезе-влак капкылыштым шуарат. Тидлан оксам огыт тӱлӧ. Нуно тӱрлӧ таҥасымашке ушнат да сеҥыше радамыш лектыт.
Йоча искусство школын куштымаш пӧлемышкыжат ӱдыр-влак уло кумылын коштыт.
Книгагудат – тыштак
Ялысе библиотекат – тиде оралтыштак. Книгам лудаш кумылан-влакым Галина Гаврилова куанен вашлиеш, вет ончычсо семын кызыт ты пашалан шӱманже садак шагал.
– Книгам лудаш йӧратыше еҥым нимогай пандемий огеш лӱдыктӧ, – шыргыжалын мут ярымжым ронча Галина Юрьевна. – Какшамарий кундемлан шӱдӧ утла лудшына уло. Мутат уке, утларакше школышто тунемше-влак коштыт, но тиддеч посна кокла ийготан-шамычат кумылын толыт. Нунын коклаште фантастике, боевик сынан книгам йодшо улыт, ӱдырамаш-влак йӧратымаш нерген романым лудаш йӧратат.
Чаманаш кодеш, моло кундемысе семын тышкат у книга шагал пура. Тидын шотышто изиш тургыжланенрак ешарыш Г.Гаврилова:
– Ончыч у книга Санкт-Петербург гыч монь пура ыле, а кызыт – Марий книга издательствын савыктен лукмышт веле. Йӧра, кеч лудшына-влакат нуным кондат, тыге ме фонднам кеч изиш пойдарена. Книган авторитетше волен манаш лиеш. Кызыт ньога-шамычат вестӱрлӧ улыт: нунылан эреак чевер чиян, шуко сӱретан книга кӱлеш.
Книгагудо пелен рушарня школ уло, тыгак ӱдырамаш-влаклан «Кидмастар» клуб пашам ышта.
Чынжымак, Какшамарий тӱвыра ден каныме рӱдер – ял калыкын йӧратыме верже. Тушко эр гыч кас марте манме гаяк толедат. Тусо пашаеҥ-шамычат моткочак поро кумылан, усталык шӱлышан да лым лийде тыршыше улыт.
Алевтина БАЙКОВА
