Ялысе тӱвыра
Ӧрын онченыт, совым кыреныт…
Да тыште веле огыл, тора Крым кундемысе фестивальыштат
Тыгай тӱвыра пӧртшӧ республикыште шагал. Тыглай пу оралтыште веле тудо верланен, но пашажым ала-могай кӱполатысе деч шуко ышта. Тидлан тыште, Марий Турек район Арбор тӱвыра пӧртыштӧ, ваш умылен да икте-весылан эҥертен ыштымышт полша.
Тӱвыра пӧртыш пурен, вуйлатышын пӧлемыштыже пырдыжыш возен сакымым лудынак ӧрын колтышым: могай гына паша тушто ок шукталт! Могай гына усталык коллективым чумырымо огыл: «Арбор вел» фольклор ансамбль, «Мурсескем» йоча фольклор ансамбль, «Ручеёк» йоча мурышо ансамбль, «Шелковые качели» йоча драмкружок, «Чудо ручки» кидпаша кружок, «Пять плюс» миниатюр театр, «Шӱдыран кастене» йӱлам модын ончыктышо ушем.
– Шкат ужыда, шуко коллективше йоча творчестве дене кылдалтын. Тидыже Арбор тӱҥ школ дене пашам пырля ыштымына нерген ойла. Музыкантна Герман Степанович Кутузов лачак тушто музыкым туныкта, йоча ансамбльла дене пашам ышта, мыланна полша, а ме, культорганизатор дене коктын, – тудлан. Тыге ме пырля чумыр пашам виктарен колтена. Но мый кызыт поснак культорганизаторна Любовь Борисовна Прохорова нерген поро мутым ойлынем. Тудо тыште ик эн кужун тырша, ынде кумло ий наре ты пашам шукта. Йочамат, кугыеҥымат умылен, савырен мошта, – каласыш тӱвыра пӧрт вуйлатыше Наталья Фёдоровна Прохорова.
Тӱвыра пӧрт ден школ Лоп ялыште верланеныт гын, Любовь Борисовна пошкудо Лӱсэҥерыште шочын, а марлан лектын воктенак Шӱргынурыш. Нине да эше ныл ял Арбор кундемыш пурат. Манмыла, туштак шочын, туштак тунемын, туштак марлан лектын да кызытат туштак пашам ышта.
– Ачам ден авам тӱвыра дене кылдалтын огытыл. Ачам Борис Григорьевич колхозышто тракторист лийын, авам шала пашаш коштын, вольыкым ончен. Тӱвыралан мемнам школышто шӱмаҥденыт, кокымшо класс гычак кушташ туныктеныт. Музыкым туныктышына Геннадий Константинович Васинкин шотештарыше-влакым урок деч вара поген куштыкта ыле. Ончыкылык пӱрымашем Феликс Прохоров ик ийлан кугурак лийын, кумшо классыште тунемын, тудат тушкак коштын. Лач нине кок классым туныктышына ойырен налын. Моланжым варарак умыленна: куштышо ансамбльыште икгайрак капан да ийготан лийшаш улыт. Тылеч ончычат тудо кок тыгай класс дене пашам ыштен, но нуно ты жаплан школым тунем пытарен каяш ямдылалтыныт. Вараже ме нуным алмаштышна. А хорыш чыла ийготан-влак пырля коштыныт. Тылеч посна Геннадий Константинович тӱвыра пӧртысӧ «Арбор вел» фольклор ансамбльым вуйлатен. Меат тушко шымше класс гыч ушнышна, – шарналтыш Любовь Борисовна.
Теве кушеч тӱҥалын школ ден тӱвыра пӧрт кокласе кыл. Лач тунам туныктышышт нуным, куштышо вич мужырым, Россий кӱкшытан «Орлёнок» йоча лагерьыш мастарлыкыштым ончыкташ намиен коштыктен. Шке районыштат ик вере веле огыл концерт дене лийыныт. Умбакыжат, Карлыган кыдалаш школыш тунемаш куснымекышт, ансамбльыш коштмым чарнен огытыл. Тыге луымшо класс деч вара Москвасе ВДНХ-ш выступатлаш миеныт, ынде – ныл мужыр дене.
Вараже, мутат уке, илыш корнышт торлен. Но Люба ден йолташ ӱдыржӧ Елена Семёнова ансамбльлан тугак ӱшанле кодыныт. Коктынат Йошкар-Оласе культпросвет училищыш заочно тунемаш пуреныт: иктыже – культорганизаторлан, весыже – библиотекарьлан. А яра жапыштышт ансабльыш коштыныт. Любовь Борисовна 1993 ийыште Арбор тӱвыра пӧртыш пашаш пурен. Елена Харитоновна ялысе книгагудышто ышташ тӱҥалын. Вараже тудо еш амал дене паша гыч каен гынат, ансамбль дене кылжым арален коден.
А нунын таҥаш рвезе-влак кокла гыч ансамбльыш пӧртылшӧ лийын огытыл. Феликс Гурьяновичат армий деч вара озанлык пашаш кычкалтын да жапым муын огыл. Но тудо школышто шылтен коштмо шижмашыжым лач тунам Любовь Борисовналан почын, да тудынат тыгаяк шижмашыже почылтын. Тыге ваш йӧратыше да пагалыше пиалан еш шочын. Чапле пӧртым нӧлтен шынденыт, вольыкым шуко ашнат. Шочшыштат нуным изиштге-кугуштге куанадарат. Санденак пашаштат ушнен толеш: ача верысе «Восход» озанлыкыште да мер илышыште, ава верысе тӱвыра илышыште кугун тыршат.
Ача гын ава нерген тыгак мане: «Уло чонжым йӧратыме пашажлан пуа». Любовь Борисовна умыла: тӱвыра деч посна айдеме чон торжаҥеш. Сандене кузе шкенжым изинек тӱвыралан шӱмаҥден куштеныт, тугак шкежат ынде йоча чоным кумылаҥден шога. Теве тӱвыра пӧртысӧ кидпаша кружокышкыжо эн изи-шамыч, икымше ден кокымшо класслаште тунемше-влак, коштыт. Февральыште Йӧратымаш кечылан тӱсан кагаз гыч шӱмым, мартыште Аван кечыжлан пеледышым пӱчкеден ыштеныт, а майыште Сеҥымаш кечылан георгиевский ленте гыч брошкым келыштареныт. Вет моторлыкым ужын веле огыл, ыштенат моштыман. А школысо йоча ансамбльыш коштшо-влакым музыкым туныктышо дене пырля кушташ туныкта. Тидым тудо поснак кӱлын онча, вет шкенжымат жапше годым тидлан тыгак кумылаҥденыт. А мастарракышт кугурак класслаште «Арбор вел» фольклор ансамбльыш коштыт. Туштат Любовь Борисовнак хореограф пашам шукта. Теве кузе тыште нуным изи гыч кугу усталык марте шуарен куштат.
– Тӱвыра пӧрт пелен эше миниатюр театрна уло. Концертыште чӱчкыдынак оҥай сценкым модына. Тудлан текстшым шкак ямдылем, кычалам, кусарем. Модшыжымат кычалам, но кызыт муаш йӧсырак. Сандене тӱҥ шотышто музыкантна Герман Степанович ден когыляннак модын ончыкташ перна. Тудат тидлан пеш мастар. Йошкар-Оласе Марий кугыжаныш театрын постановкылаж гыч сценкыламат келыштарена. Артист да драматург Зинаида Долгован модмыжо да возымыжо пеш келшат – тудланат эҥертена. Йӧратымаш кечылан «Йӧратымаш: тый да мый» оҥай сценарий почеш концертым ямдыленам ыле. Туштат тӱҥ рольжым музыкантна ден коктынак модынна. Кокла гыч куштымо-мурымо номер-влак лийыныт. Ты концерт дене тудын шочмо кундемышкыже, Параньга район Матародо ден Ондропсолаш, тыгак Марий Турек районышто Нартасыш, Сендыш, Сардаялыш, Татарстанысе Улисъялыш лектынна. Калыклан пеш келшен, – ӧрыктарыш Любовь Борисовна.
Но эн чотшо тудын пашам ыштыме верыштыже, кодшо ийын шке вийышт денак пужен ыштыме пӧлемыште, пырдыжысе яндан шӧрлыкыштӧ вераҥдыме награде-влак ӧрыктарышт. Эн ончычак кугуж дене палдарыме шуэш. Калык йӱла тӱвыра дене Казаньыште эртыше «Этномириада» тӱнямбал конкурс-фестивальыште «Арбор вел» ансамбль лауреат семын I степенян диплом дене палемдалтын. Тидыже 2019 ийыште Крымысе «Алтын Майдан» фестивальыш каяш правам пуэн. Тушто ансамбль гран-прим сеҥен налын. «Кас шинчымашым» – пошкудо деке погынен, кидпашам ыштымым, вара тӱрлӧ тошто модыш дене модмым да озавате дене пырля мурен кушталтымым – пеш сӧралын ончыктен. Аклыше-влак тидым пеш ӧрын онченыт да совым кыреныт, манеш.
Йошкар-Олаште 2020 ий ноябрьыште шӱвыр сем тӱнямбал фестивальыштат ансамбль лауреат лийын. Шӱвыр денже Герман Степанович шоктен да пеш келыштарен. Але теве 2020 ий октябрьыште Марий Турек кундемын шочшыжо, калык мурызо Ида Крылова лӱмеш марий калык муро фестиваль-конкурсышто Арбор тӱвыра пӧрт пашаеҥ-влак Наталья Прохорова ден Любовь Прохорова «Дуэт» номинацийыште сеҥышыш лектыныт. Ты районынак шочшыжо, уста мурызо Раисия Петряева лӱмеш 2021 ий мартыште эртыше фестиваль-конкурсышто адакат ансамбль ойыртемалтын. Тыгай наградыжым тӱвыра пӧртын ансамбльже ден пашаеҥже-влак тӱрлӧ кӱкшытан конкурсышто кызытат эре гаяк налын шогат.
– Чыла тидыже тыршыде ок пуалт. Йоча деч тӱҥалын 70 ияш марте ийготан-влак дене ме пашам ыштена. «Арбор вел» ансамбльышкына чынжымак тӱрлӧ ийготан-влак коштыт. Но тидлан нуным кумылаҥден шогыман. Жапше годым ансамбльым ончычсо туныктышына Геннадий Константинович вуйлатен шоген, вара тудым весе алмаштен. Ынде ты пашам латкок ий тӱвыра пӧрт вуйлатышына Наталья Фёдоровна шуктен шога. Но ме чылажымат пырля ыштена – программымат, куштымашымат, мурымат, вургемымат иктеш шонен ямдылена. Тудын пелашыже Эрнест Гурьянович – мыйын пелашемын шольыжо – Москваш паша дене кудалыштеш. Но вахте гыч толмекыже, «Газельже» дене мемнам тӱрлӧ вере концерт дене наҥгая. Пелашемат Феликс Гурьянович шке машинаж дене ушна. Тыгак, улшо йӧным кучылтын, пашанам виктарена, тӱвыранам вияҥдена, – каласыш иктешлыме семын Арбор тӱвыра пӧртын уста пашаеҥже Любовь Борисовна.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: Феликс Гурьянович ден Любовь Борисовна – Марий Турек районын талантан шочшыжо, мурызо Светлана Сушкина дене пырля; Л.Прохорова ден Е.Семёнова «Алтын Майдан» фестивальыште налме гран-при да диплом дене; Н.Прохорова ден Г.Кутузов – Арбор школын кокымшо классыштыже тунемше, изи музыкант-тӱмырзӧ-спортсмен Ростислав Васинкин дене пырля.
