Параньга район Кугу Пумарий ялыште марий кумалтыш пӧртым ыштат.
Шукыштым ты увер ӧрыктарат, очыни, вет марий-влакын кумалме верышт – ото. Пумарийын кӱсотыжат уло, ял деч тораштак огыл верланен. Пелештен шогышо пагалыме онаеҥыштат тышечынак. Кумалме пӧртым ял покшелнак вераҥденыт. Ончыч туштак тысе марий-влакын Ош Кугу Юмо деке, перкем йодын, вуйшияш, вучыкташ, сӧрен, тауштен кумалаш мийыме верже тушто лийын. Леваш гай оралтыжат шоген. Но жап эртыме семын тудо лунчырген. Сандене тудым марий йӱлам шуктен коранденыт да йӱлалтеныт. Ынде вес оралтым нӧлтен шынденыт. Тидлан шивуйндымат тӱшка калык вий дене погеныт. Ты пашам эше мучаш марте шуктымыжак огыл, но верысе чолга марий Эрик Мухинын ӱшандарымыж почеш, лишыл жапыште пӧртым пашаш колтат. Кеч ты ялыште икмыняр ий ончыч Илья пророк лӱмеш тошто черке олмышто у черкат почылтын. Варажым тусо приход часамламат нӧлтен. Мо оҥайже, марий-влакын кумалаш коштмо верже воктеанак. А ынде туштак у кумалме марий пӧрт лиеш.
Могай тудо?
Ынже лунчырго манын, тудым кермыч гыч нӧлтеныт. Эрик Фёдоровичын ойлымыж почеш, сортам чӱкташ тӱҥалыт гын, тул ылыж кертме лӱдыкшӧ ынже лий манынат, ончылгоч шоналтеныт. Пӧртым калай дене леведме. Тудо вич лукан. Марий юмыйӱла ушемын Шернур районысо онаеҥже Василий Смирновын темлымыж почеш, тудым лач тыгайым ыштеныт. Макетшымат тудак сӱретлен пуэн. Молан вич лукан маныда? Василий Фёдровичын умылтарымыж почеш, марий-влак ожнысек арням вич кече дене шотленыт, кугарня дене мучашленыт, сандене. Изи, чатка пӧртыштӧ сорта шындаш лумын верым келыштарыме, кумалаш толшын кондымым вераҥдаш, шинчаш ончыкыжым изи ӱстел ден олымбал гайым ышташ шонат.
Командировкыш мийымына годым ты пашам тӱҥалше марий пӧръеҥ Эрик Мухин кумалме пӧртым веле огыл, ял йыржат ончыктен коштыктыш. Верысе Агавайрем отышкыжат миен толна. Тудат тӱзатыме манаш лиеш, чыла шот да рат дене ыштыме. Верысе онаеҥ Василий Веселовын ойлымыж почеш, ял покшелне ожнысек кумалаш коштмо верыш тыгай пӧртым ыштымым сайлан гына шотлыман.
Шочмо ял семынак йӧрата
Эрик Федоровичым пошкудыжо-влак таклан огыл пагалат. Паша корныжо МВД орган-влак дене кылдалтын. 2009 ий гыч – сулен налме канышыште. Старосто монь огыл гынат, ял илышым тӱзатыме пашалан эре мелын шога. Мелын шога веле огыл, шкак чыла пашам ворандараш пижеш. Кеч шкеже Пумарийыште огыл, пошкудо Элпанур ялыште шочын-кушкын. Ынде тыш илаш куснымыжлан лучко ий наре лиеш. Ура чонжо ок чыте шке калыкшылан иктаж- мом сайым ыштыде. Теве марий кумалме пӧртлан гын, шкак шийвундым поген, чоҥымо материалым налын, рвезе-влакым ты пашалан организоватлен. Чоҥышо-влакым шокшо кочкыш дене пукшаш уло ял калык полшен. Икманаш, тӱшка вий дене сай шонымашым илышыш шыҥдарат. Мучаш марте шуктымеке, пӧртым торжественно почаш шонат.
Марий кумалме пӧрт деч корно гоч мотор олык тайылан садеран корем уло. А тушто икмыняр вере памаш лектеш. Верысе калыкын каныме верже манашат лиеш. Эрик Федоровичын тыршымыж денак тушто вӱд налме верым тӱзатыме. Моло вере лекше вӱдшымат авырен налме. Мушкедаш волакымат, ӱстембал ден олымбалымат келыштарыме. Мемнан мийыме годымат ик ӱдырамаш тушко вургемым мушкаш толын кайыш. Крешене йӱдым гын лач тысе памаш вӱдым налаш еҥ-влак толыт.
Эрик Федоровичын вес поро пашаже – кум ий ончыч ялысе шӱгарла печым ыштымаш. Тидлан оксам погаш логалын. «Эн нелыже кеч-могай пашаланат оксам погаш», – манеш Эрик Фёдрович. Ты шӱгарлажымат ончал савырнышна. Таклан огыл кандаш ялынлан тудо шотлалтеш, пеш кугу. Печыжым профнастил дене ныл велым тӱрыс авырен налме. Ты пашамат ышташ ялысе пӧръеҥ-влакым Эрик Федоровичак организоватлен, материалымат шкак шупшыктен. Эсогыл кок велыш шонданымат вераҥденыт. Шӱкшакым кышкыме верымат келыштареныт. Торжымат кажне ийын эрыктен йӱлатат, йӧралтше пушеҥгымат вигак кораҥдат.
Пумарий – пеш мотор, кугу да ойыртемалтше ял. Оралте-шамычшат пеш сылне улыт. Шижалтеш, тыште илыше-шамыч шке ялыштым йӧратат, тудым тӱзаташак тыршат. Тидым тачысе геройнат пенгыдемда. Но тысе калыкын шке йӱлажлан ӱшанле улмыжо садак ӧрыктара. Кеч тыште эше 1860 ийыштак почылтшо да тудым угыч ыштыме черке, часамла улыт. Но тидын годымак марий-влак садак кумалаш ожнысек жаплыме верышкыштак коштыт. Тидым кызыт ял покшелне кушшо да укшлашкыже солык ден шовычым кылден пытарыме куэм ончалынат умылаш лиеш.
Светлана Носова
М.Скобелевын фотожо
