ЛӰМГЕЧЕ

Ышташ гын — кӱлын, возаш гын — сайын

Ме, марий-влак, ялын шочшыжо улына. Ялыште вийым налын, кеч-кушко каена гынат, тусо вожнам эреак шижын шогена. Пашаште шумо  сеҥымашнамат тудын дене кылдена. Мемнан ыштыш вийна, чон яндарлыкна ден поянлыкна – ялыште. Санденак тудын пӱрымашыже – мемнан чон вургыжтарышына. Лӱмгечын ме тидым утларак раш шижына.

Шернур район Тумерсола ялын шочшыжо, «Шернур райпо» потребитель кооператив советын председательже, Россий писатель ушем член В.Н.БЕРДИНСКИЯТ 70 ий темме лӱмгечын шке илыш корныжым да паша лектышыжым лачак тидын дене кылдыш. Лач тидак эртышым да ончыкылыкым вискален шонкалаш таратыш.

Эре олмыктен, шотлен, переген…

— Валерий Николаевич, ялын шочшыжо улмыдам кузерак шижыда?

— Район рӱдыштӧ илем гынат, ял деч торлен омыл. Авам ден ачам семынак шкемым ял пашаеҥ семын ужам. Авам колхоз пашаш коштын, ачам, сар гыч сусырген толын, озанлыкымат вуйлатен, мӱкш ончышат лийын, кӱтӱмат кӱтен. Мый шкежат изинекак ача дене пырля кӱтӱ кӱташ, ава дене пырля йытын кӱраш, а вара пурса солаш коштынам. Кылмымат, нӧрымат, нойымат, но чыла чытыме. Пашалан тунемме. Санденак школ деч вара писынрак паша корныш шогалме шуын. Тидлан верчынак тӱҥалтыште вузыш огыл, а техникумыш тунемаш пураш шонен пыштышым. Чебоксар кооперативный техникумым тунем лектын, 1969 ий августышто Шернур райпошто ышташ тӱҥальым да тачат туштак тыршем. Кӱрылтыш изишак лийын: армий, вара Куйбышевысе плановый институт… Товаровед гыч тӱҥалын, торгайыше предприятий вуйлатыше, райпо правлений председательын алмаштышыже лийым, ынде 26 ий райпо совет председательлан ыштем.

— Эн неле пагытше 1991 ийыште алмаштышылан ышташ тӱҥалмекыда лийын манме гыч колынам ыле.

— Тунам Йошкар-Олаште Марпотребсоюз базе пытыш, да мемнан кевытласе прилавке ӱмбач чыла сату йомо. Тудым Россий мучко – Казаньыш, Дзержинскийыш, Москваш, Ижевскыш, Ростовыш — кычал кудалышташ логале. Прицепан «КамАЗ» дене южгунам кок арня наре сатум поген коштмо. Молан, шонеда? Райпом арален кодышаш да сатузо-влак дене кылым ыштышаш верч.

— А вет умбакыжат да кызытат тидын нергенак шонаш пернен да перна огыл мо?

— Тидын нерген шоныдымылан кӧрак шагал огыл райпо петырныш. А ме аралалт кодын кертна. Конден шогымо сатум ужалыме дене пырля шкенан производствым вияҥдаш пижна. Тунам кинде завод гына ыштен. Мӱгинде цех тоштемше лийын да тӱкылалтын ыле. У кондитер цехым нӧлтышна. Окса шулдештме деноминаций пагытыште тидлан кугу, идалыкаш 200, процент дене 200 миллион теҥге кредитым нална. Кредитшымат огыт пу ыле, республикнан правительствыжлан эҥерташ перныш. Адакше кинде завод зданият шӧрын каен, тувраш сӱмырлышаш гай  ыле. Уым вес вере негызлашат тӱҥална, но вийна ыш шуто. Туврашым тӧрлаш келшышна да тылзат пелыште олмыктен шындышна. Мландышӱй дене олтымо олмеш газым пуртышна. Кинде заводланат, кондитер цехланат кӱэшташ жаплан келшыше коҥгам нална. Макароным лукшо линийым пашаш колтышна. Тыгай продукцийжым республикыште тетла нигӧ ок ыште. Калык налеш – качествыже сай. А кондитер сатуна нерген ойлымат ок кӱл, тудо республик мучко ужалалтеш, аклалтеш. Тыршыде огыл тиде пуалтын.

Чаманен каласаш логалеш, жапше годым быт пӧртым арален кодымо огыл. Но промышленный сату кевыт утыш лекмеке, ме тушто ургымо цехым почна. Ончыч ик бригаде ыштыш, вара кокымшо ушныш, ынде – кумшо. Оборудованийым уэмден, трикотажым ургаш тӱҥална. Тидыже верысе калыклан поснак келшыш. Парикмахерскийланат вер лекте.

Яллаште кевытлам олмыктышна. 41 объект газ дене ышта, шулдынрак лектеш. Теве райпон контор зданийжым газ котёл дене шке ырыктымашке куснышна, уке гын посёлкысо рӱдӧ теплосетьын шокшыж дене пайдаланыме годым роскотшо ныл-вич пачаш кугурак лийын. Але тиде зданийынак леведышыжым уэмдышна – вӱд пураш тӱҥалын ыле. Ынде консерве цех ден ик кевытын кугу кумдык лапка леведышыштым тыгай амал денак пужен ышташ кӱлеш. Адакат изи огыл роскот вуча. Ик идалыкат нимом ыштыде ок эрте. Эре олмыктен, шотлен, переген илен лекташ перна.

Ешарен тӱлыде огына керт

— Тӱҥ ӱшан производствылан, векат?

— Да, тыгай годым тудак утара. Кондитер, консерве, макарон, шыл пелефабрикат производствына парышан улыт. А вот ончычсо тӱҥ производствынан, кинде заводын, ыштен лукмо кугытшо иземын – налше шагалемын. Индивидуальный предприниматель-влак ты пашам чолган виктарен колтеныт. Советский кинде завод «Пятёрочка» да «Магнит» сетьла гоч шуко ужала. Меат киндына дене тушко пураш тӧчен ончышна. Но нуно мемнан продукцийнам шке акше дечат шулдын налнешт. Ме ыжна келше. А нуно тидын кӱшешак, моло продукцийланат акым волтен, налшым савырат. Тыгай койышым нигузеат чын конкуренций от ман. Верысе предприниматель-влакымат тидыже шыдештара. Но нунышт доходыштым шылтен илен лекташ тӧчат гын, меже тыге ыштен огына мошто. Ме налогым тӱрыс тӱлена. Кодшо ийыште гына тидлан 33 миллион теҥгем колтенна. Тыгодымак нине супермаркет-влакет верысе бюджетыш улыжат 13 процент подоходный налогым тӱлат, а моло оксаже чыла умбал озалан кая.  Верысе предприниматель-влакат огыл, а нуно мемнан тӱҥ конкурентна улыт. Нунак верысе торгайыше-влаклан чаракым шындат.

— Но чаракше тыште веле огыл докан?

— Мемнан торгайыше 60 наре объект кокла гыч шукынжо яллаште верланеныт. Ме яллан ыштена да илена. Сандене нунын туртын да йорлешт толмышт тургыжландарыде ок керт, вет тидыже мемнамат пера. Налше шагалемеш – лектышна иземеш. Изи лектышан кевытлаште ыштыше-влаклан эн изи пашадар кугыт марте ешарен тӱлыде огына керт. А тудын кугытшо ий еда кушкеш – тений январьыште 12130 теҥге марте кугемын. Манаш веле, 70 наре еҥлан ешарен тӱлаш логалеш. А предприниматель тидым ышта мо? Тудо начаррак икмыняр кевытшым петыра ыле. А ме кугурак лектышан-влак кӱшеш арален кодаш тыршена, ялын ончыкылыкшо нерген шонена.

У деч у тергымаш

— Те вет пашадарымат моло райпосо деч ойыртемалтшын тӱледа?

— Мыйын райпо совет председательлан ышташ тӱҥалмем годсек конторышто нигӧат ончылгоч палемдыме пашадарым ок нал. Оклад системе премийым пуымо годым гына кучылталтеш. Моло годым, тылзаш паша лектышым ончен, коэффициент почеш тӱлена – бухгалтерийланат, моло специалистланат, мыламат. Тиде опытым шымлаш моло райпо гычат толыныт, шукыштлан келшен, но нигушто шыҥдарен огытыл. Ончылгоч палемдыме пашадарым налаш тунеммышт деч ынешт кораҥ. Мый тидым чынлан ом шотло. Чебоксарысе кооперативный институтышто квалификацийым нӧлтымӧ курсышто лу ий утла ончыч ик преподаватель лекцийым лудын ыле. «Рынке жапыште, — мане, — оклад системым ала-кузе вес семын вашталташ кӱлеш…» Лекций деч вара мый тудын деке лишемым да каласышым: «Те эше туныкташ веле тӱҥалыда, а ме лу ий утла ынде у семын тӱлена…» Тачат ты йӧнланак эҥертена, уке гын кызытсе неле пагытыште илен лекташ йӧсӧ.

Жапше годым конторыштына пашаеҥжат кок пачаш утларак ыле. Шымленрак ончална да шагалемдышна. Нимат огыл, кодшыж денат чыла пашам шуктена. Манмыла, шинча лӱдеш, а кид ышта. Але мемнанак озанлык расчётан «Казанский» торгайыше предприятийна ыле. Туштат 15-20 еҥ ыштен. Молан тынар шуко? Да кӱлеш мо кызыт тыгай посна предприятий? Тудым петыраш келшышна. Тидлан шуым шогалтен, район сессийыште, коллегийыште йодышым нӧлтальыч: «Кузе тыге?..» Мый маньым: «У условийыште тыгай предприятий садыгак шке кӱшешыже илен лектын ок керт. Тудым петырена гынат, кевыт-влак чылан ышташ тӱҥалыт, а кок товароведым райпош налына». Тыгак лие. Але райпон торгайыме базыштыэе 50 еҥ ышта ыле, кызыт куд-шым еҥ ты пашам шукта. Но базе семын огыл, а склад семын тудым кучена. Теве тыге ме илен лекна.

— А илыш тугай – у деч у тергымашым колта. Тендамат шушаш ий гыч налог системе вашталтме тургыжландара докан?

— Кызыт торгайыме пашалан, торгайыме вер кумдыкым ончен, але вменённый доходлан единый налог семын, тӱлена. Предприниматель-влакат южышт тыгай йӧнланак эҥертат. Но шушаш ий гыч ты налог кораҥдалтеш, тидын шотышто законат лектын. Могай йӧныш куснена, ӧраш гына кодеш. НДС (ешартыш аклан налог) почеш тӱлымӧ общий режимыш куснена гын, илен лектын огына керт. Молан манаш гын, налоглан кӧра ешартыш акым кугемден, сату налшым веле йомдарена. Адакше кугу организацийлан налогшат кугу. Сандене торгайыше предприятийна-влакым кок тӱшкалан шелаш да нуным ушен шогышо кок посна предприятийым ышташ перна, векат. Вет кызыт мемнан общепит, кинде завод да пищевик предприятийна-влак такшымат посна ООО семын ыштат да налогым куштылемдыме системе почеш тӱлат. Ынде торгайыше-влакнамат тыгаяк корно вуча докан…

Налог системе вашталтме кызыт шукыштым тургыжландара, тидын шотыштак — предприниматель-влакымат. Ончыкыжо тидлан кӧра шукынжо панкрутыш лектын кертыт. Но меже илен кодына, шонем – лӱдыкшӧ деч утараш полшышо шапашна уло. Тиде шапашыже – шке оксана дене тӱлен налме сатуна. Ме ынде шукертсек кредитлан огыл, а шкенан ыштен налме оксалан гына эҥертена.  Республикыште кызыт тыгай райпожо тетла уке. Тидат – мемнан ойыртемышна.

Ме – яллан, ял — мыланна

— Тидыжым, мутат уке, сай да кӱлешан семын палемдыде ок лий. Вет райпом арален кодымаш ялын пӱрымашыж дене чак кылдалтын.

— Молан мемнан районышто ялозанлык начар? Лунчыртен пытарышт. Чон пыштен огыл, а шканышт гына ыштышт. Меат шкан гына ыштена гын, райпо южо моло районысо семынак пыта ыле. А молан ял пыта, изем толеш? Тушто самырыклан ешым поген, тукымым шуен илаш паша вер уке. Шернур районышто кызыт 2,5 тӱжем еҥ ӧрдыжкӧ пашам ышташ коштеш. А мынярынже ял гыч йӧршын каят? Шуко вере шоҥго-влак гына кодыт. Кӧ тыгай яллаште кевытым куча, нуным обслуживатла? Райпо. А кушто кучаш ок лий, тушко адакат райпо эн кӱлешан сатум машина дене шупшыкта. Южо частникшат мемнам почеш конкурент  семын тыгай корнымак ойырен нале. Вет кугурак яллаштыже райпо кевыт дене пырля частникынат улыт. Мый нуным нимынярат ом вурсо — нунат илынешт. Но налшыже вет шагал. Амалже — тудак.

Тидын годымак икмыняр кевыт улман, но сатум сайын налше ял-влакат уке огытыл. Амалжым умыледа, шонем – лишнак могай-гынат паша вер уло, да тушто шагал огыл тӱлат.  Теве Кугу Мушкышто да Кугэҥерыште вес район гыч «Семёновский» племзавод фермылажым почо, да тусо кевытлаште сатум ужалымаш вигак кушкын кайыш. Кугэҥерысе кевыт райпо системыште ик эн парышан лие, посёлкысымат эртыш. Моланже раш: район рӱдыштӧ шокшылан, электровийлан, йӱкшыктарыше оборудованийлан пеш кугу роскот ышталтеш, ялысе наре огыл. Тидыже мо нерген ойла? Яллаште моло вереат озанлык пашам виктарен колташ кӱлеш.

— Но вет райондан шке озанлыкше-влакат улытыс — Чылдемыр велне «Земледелец», Шокшем Памаш велне «Восход»?..

— Но тиде пеш шагал, да изи улыт нуно. Мый эше коло ий ончычак район администрацийыште ойленам ыле: озанлыклам шеледен да иземден петыркалаш огыл, а нуным ушен арален кодаш кӱлеш. Мутлан, мемнан потребитель кооператив семын кугурак икмыняр ялозанлык кооперативым ышташ лиеш ыле. Тиде шонымашын чын лиймыжым таче шкат ужына: «Семёновский» племзавод гай кугу озанлык гына кызыт шот дене вияҥ кертеш, але У Торъял районысо «1 Май» гай…

Кугу элысе кугу озанлыклам пытарен, изирак вес элласе семын фермер озанлыклам почедышт. Но Российлан фермер озанлык пешыжак келшен ок тол. Кугу пасулан кугу озанлык лийшаш. Фермер паша мемнан элыште ялозанлыкым арален коден ок керт. Районыштына кугурак озанлык-влак лийыт гын, паша вер шукемеш, пасу яра кияш огыл, а саска ден шурным шочыкташ тӱҥалеш, самырыклан илаш да пашам ышташ условий саемеш ыле. Тыге гына яллам арален кодаш лиеш. Паша лиеш – окса толеш. Окса толеш – сату налше лиеш. Ужыда, чылажат кылдалтын. Кузе мыланна ял кӱлеш, тугак яллан ме кӱлына. Ме ожсек икте-весылан эҥертен иленна.

Чыташ да сеҥен лекташ!..

— А ял кундемыш ӧрдыж гыч супермаркет сетьын шыҥен пурымыжым кузе акледа?

— Тидыже мемнан шукертсе кылым да райпо системым шолдыртымашке, верысе частный кевытлам пытарымашке виктаралтын манаш гына кодеш. Шкенан район вуйлатыше-влаклан тидын нерген ойленам. А нуно маныт: «Ме мом ыштен кертына, кӱшычак тыге темлат…» Но тидын годымак южо районышто, мутлан, Оршанкыште, тыгай сетьлам кужун пуртен огытыл. Але южо областьыш миен лектат – тыгай темдымаш уке. Эсогыл Нижегордскийыште шагал ыле, кызыт веле пура. Але Чувашийыште райпо-влак виян улыт. А мемнан дене шолдыргымым вучат?.. Но районлаште налогым тӱлышӧ тӱҥ организацийже ме улына огыл мо? А налог тӱлымӧ системыш вашталтышым пуртымышт дене адакат (ынде мынярымше гана!) эҥгекым веле ыштат. Кугу сеть – кугу бизнес. Кушто тудым регистрироватлыме, шуко оксаже тушко кая. Миллиардер-влак мемнам виктараш тӧчат да шканышт келщыще законым луктыктат. Кушко тыге илен шуына, ала?..

— Но илаш кӱлеш. Чыташ да сеҥен лекташ!..

— А ме тидымак ыштенна огыл мо? Районышто потребкооперацийым негызлымылан тений 113 ий теммым палемдышна. А вет тиде шагал огыл. Шарнем, кодшо курымысо 90-ше ийлаште, тунам вуйлатыме пашаш алмаштыше семын ушненам веле да рынке экономикылан пижме гына ыле, Шернур АТП-н директоржо ойла: «Ой, рынке пагытыште тыланда нимом ышташ, пытеда!..» АТП шукертак пытен, а ме тачат илена. Кӧ кузе, но тунамсе предприятий вуйлатыше-влак кокла гыч шукышт умылен огытыл – нуно шоненыт: рынке — торговльылан гына. Но тудо чыла отрасльым авалтен. Мыйже планированийлан, Куйбышевысе плановый институтышто, тунемынам гын, умыленам. Эсогыл тунамсе шонымашна кызытсылан лишыл лийын манын кертам. Чыла уш дене вискален ыштыме. Сандене кызытсе гай тӧрсыр пагытыштат тугак ойлем: илыш дене тӧр ошкылман, але эсогыл ончыко шонен ыштыман.

Жапым муаш лиеш, кумыл ыш сите

— А вет шоналташ гын, Те эртыше жапыште марий сылнымутлан шагал огыл ушан-шотан сай произведенийым шочыктен кертыда ыле, вет 2001 ий гычак Россий писатель ушем член улыда. Но ончыч палынем: кузе возашыже тӱҥалында?

— Шернур район Кугу Коклала школышто 8-ше классыште тунеммем годым Кужэҥер район Йывансола школ гыч теннис дене модаш тольыч. Ушыш пурыш да «Марий коммуна» газетыш заметкым возен колтышым. Тунам йоча-влаклан «Ямде лий» газет уэш эше лекташ тӱҥалын огыл ыле. Вара 19 ияш улмем годым, техникумым тунем пытарымеке, «Шере мӱйын кочыжо» вуймутан икымше ойлымашым возышым. Шернур райгазетыште ыштыше Иван Бердинскийлан ончыктышым, да тудо «Тыйын лекшаш» манне. Лекте. Но 30 ийым эрталтымеке веле возаш утларак кӱлын пижым. Туге гынат торгайыше предприятийым вуйлатенам гын, жап ситен огыл. Иканаште серен шуктен омыл гын, ушышто нумал коштмым варарак мучашлаш логалын. Но кеч-мо гынат ик книгалан  ойлымашлам возен ситарышым да Марий писатель ушемыш наҥгайышым. Рецензийыш пуышт, каҥашышт. Тунам вет чыла тыге шот дене ышталтын. 1987 ийыште «Мардеж шӱшка» вуймут дене икымше книгам савыкталте.

— Те паша кокла гычак ойлымашлам веле огыл, романымат возен шуктенда.

— Книга лекме деч вара возаш утларак кумыл лекте. Романлан пижым. Пужен ыштыме да демократий ылыжаш тӱҥалме пагытысе ял да потребкоопераций илышым ончыкташ шонен пыштышым. «Тый мылам – мый тылат» вуймут дене тудо 1994 ийыште ош тӱням ужо. Книгам редактироватлыше поэт Гани Гадиатов ик листам гына кораҥден, молыжым чыла тугак коден, изишак тӧрлен. Произведений ончычшо «Ончыко» журналыште лектын, да тушто пытартыш глава лийын огыл, сандене, книгаште лудмеке, южышт ӧрыныт: «Кӧ возен?» Шке уэмден ешаренам, конешне. Шоненам ыле кум книган романым возаш. Но кокымшыжым пелыж наре возышым, да тугак кия…

— Жап ыш сите?..

— Тыгеат ойлаш лиеш… Но мый тыгай шомак дене нигузеат ынем келше. Шонет гын, жапым муаш лиеш. Кумыл ыш сите манаш мо-ли. Профессионал семын гына возен шинчаш… 90-ше ийлаште гонорарым тӱлымым чарнышт. Да тидыже писатель пашам аклыдымыла чучо. Адакше, райпо правлений председательлан сайлымекышт, тӱҥ вийым пашаш ушышым. Творчестве изиш ӧрдыжеш кодо. Возымо дене илен лекташ лиеш ыле гын, возышаш пеш шуко лийын, но… Сандене южгунам манам: “Мом шонен пыштенам гын, шым процентшым гына возенам. Молыжо кызытат пеленем коштеш».

Шуйкалыде, кӱчыкын, таратышын

— Но вет тылеч варат ик книгам веле огыл луктындас…

— Да, 2001 ийыште «Ови», 2004 ийыште «Колча», 2008 ийыште «Кресава» книга-влак лектыч. Рушлат кусаралтыч. Пытартышыже 2018 ийыште «Все мы люди» вуймут дене савыкталте. Но нине чыла ойлымаш книга-влак улыт. А роман гай кугу произведенийым кӱрылт-кӱрылт возаш куштылго огыл. Тудын дене кужун шинчаш кӱлеш. Адакше ойлымашлажымат мый ятыржым эмлалт каныме верлаште серенам.

 Теве 1996 ийыште «Ваштар курык» санаторийыште кок арня жапыште ныл ойлымашым возышым. Вуйышто эре произведений нерген шонымаш гына ыле. Иктыжым, «Пачемыш» ойлымашым, серен пытарышым да вуй гыч ала-могай нелытым кудалтыме гай чучо. Санаторийыште Йошкар-Ола велыш ончаш келыштарыме лӱмын посна вер уло. Тушко лектым да ончем: лапкарак капан ик марий шога. Мый нимом ом ойло. Тудо шке гычак илышыж нерген каласкалаш тӱҥале. Ойлен пытарымешкыжак колыштым. «Чыла мо? – маньым да ешарышым: — А палет, мый кызыт гына тыйын нерген ойлымашым возен пытарышым…» Тудо шкежат ӧрӧ. Мыят ӧрынам: воктенысе палатыштак илен гынат, тудым тылеч ончыч ужын омыл, ойлымыжым тымарте колын омыл, но мом возенам, тудым каласкален шога…

— А мо нерген каласкаленже?

— Шкет ӱдырамаш эргым ончен куштен, армийыш каяш разрешенийым пуэн. А тудыжо, мераҥ иге, мӧҥгӧ пӧртылмӧ олмеш аважлан тыге возен колтен: «Авай, мый ом тол, вербовщик дене пырля Йӱдвелыш пашам ышташ каем». Тушто нефтяник-влак коклаште кугу оксам ыштен гынат, аважлан ны оксам колтен огыл, ны шкеже канышлан толын огыл. Я Москвашке, я Шем теҥыз воктеке канаш кудалыштын, ӱдыр-шамыч дене кӱтласен, оксажым тышке-тушко кышкылт пытарен. Но кенета черланен да тунам гына, мӧҥгыж ден аважым шарналтен, ялыш толаш келшен. Миен пурен — суртшат шолдырген пытен, аважат шукертак вес тӱняш каен. Шкежат, начарештше, эмлымверыш логалын. Тусо палатыште кия. Кеҥеж, шокшо, окнам почмо. Пачемыш чоҥештен пура. Пура да икмыняр жап гыч чоҥештен лектеш. Шукат ок эрте, угыч пура да кужу жап ок лек. Черле еҥет вуйжым нӧлталын ончалеш да чарша шеҥгелне йыргешке пыжашым ужеш. Семынже шоналта: «Пачемышат шканже илемым чоҥа, а мый тынар ий оксам ыштен перныл коштым – ны пӧртем, ны пелашем, нимоемат уке. Йӧратыше авамат вучен ыш шукто. Кӧлан кӱлам?..» Пачемышым покташ пижеш, но кенета ушыжо кая…

— Сай ойлымаш – каласкалымыда гыч ончыч лудмем шарналтышым. Эше шоналтенам ыле: философий сынан. Утыжым шуйкалыде, кӱчыкын, действий вияҥ толшын да лудаш таратышын возымо. Тендан возымо ойыртемдажак тыгай. Чеховын гай манашат ом ӧр…

— Тау тыгай акланда! Тиде ойлымаш тӱрлӧ йылме дене лектын, эсогыл — венгрлат. Будапештысе университетыште туныктышо автор тудым кусарен. А книгаже лекме деч вара тушан тыге серен пуэн: «Талантан авторлан, писательлан…» Ты ойлымаш чырык курым наре ончыч возалтын да эшеат ончычсырак жап ончыкталтын. Но тудо тоштемын огыл, проблемыж дене кызытсе пагытланат лишыл. Моло ойлымаштат мый кечаш сӱретым огыл, а тудын гоч  кужу жаплык проблемым ончыкташ тыршенам. Тидын дене мом маннем: возаш гын, возаш ик пагытлан да ик кундемлан келшышым огыл, а кумда лудшын чонжым кужу жап савырен кертшым.

А начарын возымо ок шу

— Пеш сайын каласыме. А кызытсе марий прозым кузерак акледа?

— Кызыт возышыжат шагал, возымыжат начар манде ок лий. Южышт тугай кӱжгӧ книгам луктын шуктеныт, лудаш тӧчем да лудын ом керт. Тушто савырышыже, действий вияҥме, конфликт уке да шонымашыжат куакш. «Молан возымо тыгай кӱжгӧ книгам?» – шоналтет.

Икана мыят кужу, лу страницан, ойлымашым возенам. Писатель Юрий Артамонов лудын лекте да мане: «Мом ойлаш шоненат? Вет нимо уке…» Тылеч вара мый возымо деч ончычак тидын нерген шоналтем.

— Автор деч чӱчкыдынак йодыт: кӧ туныктышет?

— Возаш туныктышем нигӧ лийын огыл. Литератур факультетыштат тунемын омыл. Весын возымыжым, конешне, лудынам. Туге гынат… айдеме шке вуйжо дене воза, маныт. Мо чонемым йӱлалтарен, могай шонымаш ушышкем пурен, тидымак почын ончыкташ тыршенам. Икымше лудшем эреак пелашем, Надежда Алексеевна, лийын. Вет шуко произведенийым тудо печатлен. Ӱмыржӧ мучко «Шернур вел» райгазетыште ыштен, корректор гыч редактор марте кушкын. Шуко полшен тудо мылам. Кызыт — сулен налме канышыште. Алексей эргына предприниматель семын пашам ышта, авторемонт да мыйын семынак торговльо дене кылдалтын. Мыят райполан шӱмаҥынам гын, 70 ийым темымекат, кудалтен кайыме ок шу. Тудын ӱмыржым умбакыже шуяш полшынем. Санденак кызытат шкемым писательлан ом шотло, пашам вуйлатыше улам веле манам. А умбакыже возымо шотышто раш каласен ом керт. Тыге гына ойлем: возаш гын, сайын, а начарын возымо ок шу. Паша шотыштат ешарем: ышташ гын, кӱлын, а шотшылан огыл. Тыгай мый улам, ялысе марий.

Юрий ИСАКОВ

Снимкылаште: В.Бердинский; В.Бердинский выставкыште райпон продукцийже дене палдара

Авторын да еш альбом гыч налме фото

   

      

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий