15 февральыште Афганистан гыч совет войскам лукмылан – 31 ий
Афганистаныште интернационал долгым шуктышо-влак дене палдаренак шогена. Таче газетнан унаже – эше ик ветеран, Волжский районысо Памашэҥер ялеш шочын-кушшо, кызыт Приволжский посёлкышто илыше, электрик сомылым шуктышо Владимир Петрович Иванов.
Салтак илышым тамлаш…
1981 ий 17 апрельыште, чевер шошо кечын латкандаш ияш Володям армийыш налыныт. Тудо ончылгочак пален: Афган сарыш логалеш. Тунам Марий Элысе сборный пункт гыч 82 самырык еҥ порысым шукташ каен. Марий рвезе пел ий моло семынак Прибалтикыште учебкым эртен.
– Йот элыш логалшаш нерген мемнам Йошкар-Оласе ДОСААФ-ыште тунеммына годымак шижтареныт: «Тендан кокла гыч шымле процентше Афганистаныште службым эрташ тӱҥалеш». Сандене пешыжак ӧрын огынал, кыртмен ямдылалтынна, – эртышым шарналтен ойла покшым тӱсым налше ӱпан сарын ветеранже В.Иванов.
Кеч-мыняр ямдылалт, патыр да лӱддымӧ лий, рвезылан шочмо кундем, шке еш деч ӧрдыжтӧ кредалаш, мутат уке, пеш нелын логалын. Десантник-влакын эн тӱҥ ойыртемышт могай? Парашют дене тєрштымаш, канде берет ден тельняшке. Калыкыште нуным вес семынже «канде берет-влак», «шулдыран пехото» маныт. Ты войскаште служитлыше ӱшанле, виян улмышт дене эреак ойыртемалтыт. Десантник-влак «Мемнан деч посна нигӧ» ӱжмаш дене илат. Кеч-могай сар годым эн ончылно, лӱдыкшӧ верлаште лийыныт, тӱҥ полышым пуэныт.
Владимир Иванов парашют дене латкок гана тєрштен.
– Икымшыжым тачысе кече семынак шарнем, мешак гай лийынам манашат келшен толеш. Эсогыл парашютный кольцожат кидешем кодын. Кокымшо гана изиш лӱдыкшӧ лийын, вет кушко «чоҥештымынам» паленна, – манеш тудо.
«9 ротысо семын»
Афганистаныште ик ротышто марий рвезыже В.Иванов шкетак лийын. Варажым эше икте Йошкар-Ола гыч логалын.
– Самолёт дене волен шогалынна, а ваштарешна дембель-влак шогат. Шукыжым ынде ом шарне, но чылажат «9 рота» кинофильмысе гай лийын манаш келшен толеш. Тидыжым тушто службым эртыше-влак пеҥгыдемден кертыт, шонем, – адакат эртышыш пӧртылеш Владимир Петрович.
В.Ивановын идалыкат пеле жапыште 63 боевой выходшо лийын. Шарнымашанже – Чаликар Долине.
– Южгунамже ик кечыште савырнен толынна. Лач ты Чаликар кундемыште эн шуко жап, тылзе утла, лийынна. Мыйын икымше бойжат лач туштак эртен.
– «Груз-200-ым» колташ логалын? – шым чыте йодде.
– Логалын. Икана йыгыре шогышо койкышто малыше боевой йолташланак колоткам вискаленам. Тудыжын капкылже мыйын гай лийынат, кужытшо ден лопкытшым висаш саде колоткашкыже пурен возашат логалын. Моло дене пырля моргыш опознанийыш миенам. Тунам «Чын, тиде Егор» манынам. Пел ий гыч аваже серышым возен. «Ала-можо тыге огыл манын шонен коштынам, чонем йӱлен. Эксгумацийым ыштенна. Володя, тиде Егор огыл» манын колтен. Суд гоч нуно генетический экспертизым ыштеныт. Мемнан кажнынан кидыштына «браслет смерти» лийын. Ала вара тудым путаеныт гын веле… Можыч, аэропортышто йоҥылалтыныт… Икманаш, тӱрлыж денат тўкнаш логалын, – кочо шарнымашыж дене палдара Афган сарын ветеранже.
Армий – илыш школ
Рвезе-влак порысым шуктеныт. Тунам самырык еҥым изинекак патриотизм шӱлышеш куштеныт. Школышто НВП урокышто сай практикым эртеныт, сайын куржталыныт, шуко жапым яндар южышто эртареныт, ял пашаш шуаралтын кушкыныт. Сандене чыла шотыштат тазарак лийыныт.
– Чын. Мый автоматым 17 секундышто рончен погенам. Тидлан школышто Александр Николаевич Александров сайын туныктен. Тидын шотышто ямде лийынам. Ялыштына курык шуко, курык коклаште эреак чарайолын куржталынам. А лӱйылтмє шотышто… Тӱҥалтыште Чаликар Долиныште колонным сопровождатлыме годым лӱйылыме годым кидат чытырен.
Шарнем, икана машинана пижын. Мый БМД-н механик-водительже лийынам. Тула область гыч пырля кайыше Витя, кабине гыч лектын, гусеницым тєрлен, весе трапым вашталтен… Тыгодым, кенета, машина ше‰геч «дух-шамыч» тулым почыч, пуля-влак шўшкеныт. Юмылан тау, чылажат сайын эртен. Тунам ме, сусыргыде, ты кишлак гыч лектынна. Мутат уке, Чаликар Долиныште чот неле лийын. Икана эсогыл кумыл волен, мӧҥгышкє серышымат возенам, но колтен шуктен омыл, кушкедынам.
Курык коклаштат ик гана веле огыл лийме. Витле градус шокшымат чытыме. Такшым тӱҥ боевой действийже лач туштак эртен. Боевой выход годым запас семын ик бакыш топливым налынна гын, весыш – вӱдым. Вўд тушто тунам мыланна топливе дечат шерге лийын. Вуйым монь мушкаш нормо семын ик салтак котелок (1 литр) ситен. Шарнымашеш теве мо эше кодын: верысе калыкын XVIII курымысо гай илышыже. Тидыжым умылтарыме ок кӱл, шонем.
Мемнам тиде жап шуко молан туныктен. Арам огыл калыкыште «Армий – илыш школ» маныт. Кызыт шоналтем да єрам: латкандаш ияш самырык еҥ-влак элнам араленна, порыснам шуктенна да арам огыл. Пайдаже уло. Жап эртыме семын шукыжо мондалтеш, чонат пуйто лыплана, а вет тиде сылне пагыт южыштлан пытартыш лийын, вуйыштым йот мландеш пыштеныт. Тидыже моткоч жал, – келгынрак шўлалтен каласкала Владимир Петрович.
– Самырык тукымат шке порысшым лийже манын шуктышаш, ача-кочанан йӱлам шуйышаш, рвезе-влак элнан ӱшанле эргыже лийшаш улыт. Шукерте огыл Николай эргымат срочный службым эртен. Тидыже, мыйын шонымаште, кӱлешак.
Кок У ий пайремым – окопышто
Владимир Ивановлан кок гана У ийым йот элыште, окопышто, вашлияшыже логалын.
– Такшым боевой йолташ-влак дене пырля весела татшымат шкеак ышташ тыршенна. Вес семынже ок лий, вет салтак чыла шотыштат йєным муын моштышаш. Тыгак лектын. Кочкышыжымат шкеак ямдыленна, сухой паёк лийын. Жаритлыме пареҥге гын пайрем сий семын аклалтын. Чыла пайремым, манаш лиеш, окопышто, траншейыште палемдаш логалын.
Такшым оҥай случайжат лийын. Мутлан, увольнений шотышто приказ марте 100 кечым палемдыме годым. «Дед-влакет» ӱпым тӱредынна, ӱйым кочкын огынал. Стройышто самырык-влак дене шогенна. Кечывал жаплан комбат чыланнам кок ошкыллан ончыко луктын шогалтыш да шокшын саламлыш. Тылеч ончыч изиш лӱдыктен ыле, сандене мыланна тиде кугу куан лийын.
Чынжымак, ӱмбалнына кугу ответственность лийын. Лач тидыже кызытсе самырык-влакалан огеш сите. Нунылан шке уш дене илаш тыланем, – пеҥгыдын мане Афган сарын ветеранже, «За боевые заслуги» медаль дене палемдалтше В.Иванов.
1989 ий 15 февраль. Лач тиде кечын Афганистан гыч Совет войскам тӱрыснек луктыныт. Лу ий шуйнышо, шуко ешлан ойгым кондышо сареш, шукышт вуйыштым пыштеныт, сусыргеныт, инвалид лийыныт. 400 афганец орден да медаль дене палемдалтын.
Землакна-влак кокла гыч 72 еҥ мєҥгыш пєртылын огыл, коктын увер деч посна йомыныт.
Е.ЭШКИНИНА
