Тыгай лӱмым пуэн шке сӱретшылан уло тӱнялан палыме руш художник Николай Иванович Фешин. Таче тендам, пагалыме лудшо йолташ-влак, эше 1908 ийыштак Фешинын сўретлен кодымо, рушла каласыме «Черемисская свадьба» сӱретше нерген мутым лукнем. Тӱнялан палыме ты «Черемис сӱан» сӱрет нерген кӧ-кӧ, но эн ончыч марий-влакат палышаш улыт.
Кузе тиде срет шочын, могай тудын пӱрымашыже, кушто тачысе жаплан тиде сӱрет аралалтеш, могай поро художник тиде сӱретым шочыктен? Чылажымат пален налаш оҥай лиеш шонем.
Н.И.Фешин 1881 ийыште Озаҥ олаште шочын. Ачаже Иван Александрович Арзамас ола гыч улмаш, а аваже — Прасковья Викторовна Чистова – Кострома гыч. Ончыкылык сӱретчын ачаже шкенжын мастерскойжым кучен, иконостас-влакым реставрироватлен. Николай эргышт ныл ияшак менингит дене черланен, кок арня мӧҥгыштыжє эмлалтын. Тиде чер деч вара йоча шукыж годым эре шкет лияш тыршен да ойыралт шогышо (замкнутый) кушкын. Но изинекак сўретлаш йєратен. 9 ияшак ачажын мастерскойыштыжо пашам ышташ тӱҥалеш, тӱрлӧ заказ-влакым шуктен шога. Латкум ияшыж годымак иконостаслан чертеж-влакым сӱретлен ыштымыжлан икымше гана 10 теҥге пашадарым налеш. Тиде оксаж дене тудлан ава-ачаже школьный костюмым налын пуэныт.
1895 ийыште Озаҥыште художественный школ почылтеш. Фешиным икымше наборышкыжак тунемаш налыт. Но тиде жаплан ачажын мастерскойжат петыралтеш, окса укелык, илыш начареммылан кєра, Николайын аважат ача-аваж деке Костромаш ешыж деч ойырлен кая. Ачаже, Иван Фешин, эргыжлан нимо дене полшен кертде, Озаҥ олам кудалтен кая. 14 ияш Николай Фешин Озаҥеш шкет кодеш, нимогай пашадар деч посна шужен ила. Тыгай годым тукым чӱчӱжӧ гына тудлан изиш полшен кертын. Чӱчӱжӧ тунам Озаҥ ола деч 100 меҥге торасе чодыралан поян Марий кундемыште, Кушна лўман марий ялыште, смола заводым кучен.
Тиде марий ял кызытсе Морко районышто верланен. Вес семынже тиде ялым эше Изи Кушна маныт. Ял эше шкенжын путырак мотор, сылне вер-шєржє дене ойыртемалтеш, калыкыште тиде кундемлан арам огыл «Марий Швецарий» чап лўмым пуэныт. Тиде ялыште кумдан палыме литератор Александр Иванович Крылов шочын, эше тудо Александр Ток семын палыме. Озаҥыште рабфакым тунем лектын, Москваште «Марий ял» газет редакцийын сотрудникше лийын, поэт В.Маяковский дене палыме лийыныт, тудын произведенийже-влакым кусарен, Кугу сарыште кучедалын, МАССР Совминыште ыштен. Тыгак тиде ялын вес кумдан палыме эргыже тиде — Вячеслав Кольцов, Марий Эл Республикын сулло журналистше, Марий радион редакцийжын вуйлатышыже да Александр Иванович Шуралев – «Марий Эл» ГТРК-н ончычсо режиссёржо да молат.
Тунамсе жапыште ялысе икмардарак кресаньык-влак, икмыняр еш ден погынен, изирак смола заводым пашаш колтеныт. Николай Фешинынат чӱчӱжӧ, Озаҥ гыч руш тиде ялыштак смола заводым кучен. Тыге тунам Изи Кушна ял йыр чылаже индеш смола завод шочын. Ыштен лукмо смолам, скипидарым, шўйым имне дене Оза‰ыш ужалаш коштыныт. Теле жаплан ялысе кресаньык-влак нине смолокуренный заводлашке скипидарым, смолам лукмо пашаш тарлалтыныт. Николай Фешинат кеҥеж жапыште Изи Кушна ялыште чӱчкыдын лиеден. Тыге тудо марий-влакын илышышт деке чак лишемын, тиде кундемлаште илыше-влакын илыш йўлаштым шымлен шоген. Манаш веле, тўнялан палыме ончыкылык художник Николай Фешин самырык жапшым марий-влак коклаште эртарен!
1900 ийыште Н.Фешин, Озам художественный школым тунем лекмек, С.-Петербургыш кая, Императорский художественный академийыш тунемаш пураш экзаменым куча, да экзаменын результатше почеш кокымшо верым налеш. Йорло улмыжлан кӧра тунеммыжлан оксам ок тӱлӧ, кочкашат академий рвезым тугак пукшен. Но, содыки, илен лекташыже тудо афише ден ӱжмаш-влаклан эскизым, бал але маскарадлан программым ямдылен, тыге кеч изишак оксам ышташ тыршен. 1903 ий гыч ындыжым тудо Илья Репинын мастерскойыштыжо тунемаш тӱҥалеш, тиде мастерской академийыште моткоч кўкшын аклалтын, садлан тыште
чылаже 70 наре ончыкылык художник-влак тунемыныт.
Николай Фешин академийыште тунеммыж годым кажне ке‰еж каникулышто чӱчӱж дене Кушнаште илен. Шоналташ веле – кушто С.-Петербургысо академий, а кушто марий ял — Кушна!? Могай ойыртем! А 1907-1098 ийлаште Н.Фешин кеҥежым адакат ындыжым Липша лўмФешин «Черемисская свадьба» сӱретше дене икымше гана участвоватла да икымше премийым сулен налеш. Тиддеч вара Н.Фешин марий-влак нерген возымо произведенийже дене ындыжым профессиональный художник семын шотлалтын. Тыге 1910, 1913 ийлаште «Черемисская свадьба» ден «Дама в лиловом» сўретше-влак Мюнхен олаште (Германий) эртыше международный выставкыште ончыкталтыныт. Варажым тудын пашаше-шамыч, тыгак «Черемисская свадьба» картиныжат, вес элласе выставкылаште — Италийыште(1911), Амстердамыште(1912), Венецийыште (1914) кумдан ончыкталтыныт.
1916 ийыште Н.Фешиным ындыжым Императорский художественный академийын академикшылан сайлат. А академийым тунем лекмыж деч вара Озаҥыш пєртылеш, тыште Озаҥысе художественный школышто туныкташ тӱҥалеш (кызыт тиде школ Н.И.Фешинын лӱмжым нумалеш). 1910 ийыштак Н.Фешинын «Черемисская свадьба» картиныже Карнеги лўмеш институтышто (Питтсбург ола, США) выставкыште ончыкталтын. Тунам финансист Уильям Стиммел «Черемисская свадьба» картиным шкаланже шерге ак дене налын, тылеч вара тудо Н.Фешинын произведенийже-влакым коллекционироватлаш тӱҥалын. Тудын колымекыже, 20 ий эртымек, коллекцийжым 1930 ийыште аукционыш ужалаш луктыныт, тыште Н.Фешинын «Черемисская свадьба» картиныжым ындыжым 800 долларлан налыныт (Ту жапыште ик рамыже гына 500 долларым шоген). 1960 ий марте «Марий сўанын» кушто аралалтмыжым пален огытыл. Но ындыжым, 30 ий эртымеке, «Санта-Фе» оласе аукционышко уэш «Черемис сўан» радынаже ужалымашке лектын. Тиде картиным налше дырамаш Оклахома-Сити оласе Национальный ковбойский центрын музейжылан пєлеклен.
Ындыжым, 50 ий гыч, 2011 ийын ноябрь тылзыштыже Нью-Йорк олаште эртыше «Сотбис» аукционышко вучыдымын Н.Фешинын «Черемисская свадьба» картиныжым адакат ужалаш луктыт! Ындыжым « Черемис сӱан» картиным американский миллионер — ушет кая!! – 3 миллионат 300 тӱжем долларлан налын! Но налше емын лўмжым таче мартеат кугу секретыште кучат! Теве Н.Фешинын возымо «Черемисская свадьба» картиныже Америкыште кузе шергын аклалтеш! Икманаш, «Черемис сӱан» картинын подлинникше тачысе жаплан Америкыштак частный коллекцийыште аралалтеш. Вучен ончена, ала тиде «Марий сўан» картиным уэш американец-влак аукционыш ужалаш луктыт!?
Уэш художник Н.Фешинын илыш корнышкыжо пӧртылына. 1923 ийыште Н.Фешин ешыжге Америкыш эмигрироватлалтын улмаш. Ындыжым Калифорнийыште Санта-Моника олаште лакемыныт. ™дыржє Ия Фешина, балерине, искусствовед лийын. Н.Фешиным утларакшым Российын художникше семын палат гын, но Америкыште тудым шкеныштын живописецыштлан шотлат. Чылаже тудо 2000 наре произведенийжым шочыктен, нунын кокла гыч эн шуко коллекцийже США-се 30 наре музей ден частный коллекцийлаште аралалтыт. Татарстанысе изобразительный искусство музейыште гына 189 сӱрет радынаже уло. Тыгак — Озаҥ Кремльын «Хазинэ» художественный галерейыштыжат, Санкт-Петербург, Чебоксар, Козьмодемьянск, Киров олаласе музейлаште да тыгак частный коллекцийлаштат.
Козьмодемьянскысе А.В.Григорьев лӱмеш историко-художественный музейын коллекцийжым погымо годым Н.Фешинын ученикше Александр Васильевич Григорьев шке жапыштыже туныктышыжын Америкыш кайымыж деч ончыч ятыр пашажым музейлан налын, а «Черемисская свадьба» картиныжын эскизшым Фешин ученикшылан шкежак пєлеклен коден. Кызыт Н.Фешинын «Черемисская свадьба» картиныжын эскизше – да тыгак моло сўретше-влак Козьмодемьянскысе музейын фондыштыжо аралалтыт.
Уло тӱнялан палыме художник Николай Иванович Фешин илыш дене 5 октябрь 1955 ийыште Калифорнийын Санта-Моника олаштыже чеверласен. 1976 ийыште, Ия ӱдыржын йодмыж почеш, ачажын прахшым Озаҥышке конден тойымо. А Фешинын ўдыржын илыш шӱртыжє 2002 ийыште кўрылтын. Революций деч ончычсо Российыште художественный искусствышто Николай Иванович Фешинлан кугу заслугыжлан Императорский художественный академийын действительный членже почетан лўмым пуымо – тидыже тудын моткоч ӱўкшӧ талантан улмыжым пеҥгыемден ончыкта.
М.Матукова.
(Статьям интернетысе материал-влак негызеш ямдылыме.)ан марий ялыште лиеш (кызыт Звенигово районыш пура), ты ялыште тудо шуко художественный материалым пога. Ончыкылык сўретшын сюжетшылан ялысе кресаньык-влакын марий сўан годым кузе марлан кайыше ўдырым ава-ачажын суртшо гыч луктын наҥгайыме жапым ойырен налеш. Сӱретыште — марий сӱан вургемым чийыше вате-влак, шӱвырым шоктышо шўвырзє, имне вуйым кучен шогышо пӧръеҥ, марий вургеман изи йоча-влакат койыт – икманаш, ял калык марий сӱан дене ўдырым ужаташ погынен. Тиде сӱан нерген эскизше-влак негызеш Н.Фешин, Озаҥыш пєртылмекыже, 1908 ийыште чӱчӱжын суртыштыжо «Черемисская свадьба» картиныжым тӱрысынек возен пытара.
Тыге 1908 ийыште руш живописец А.И.Куинджи лўмеш академический выставкыште Н.
