15 ий – шуко мо? Да, 95 ий дене таҥастарымаште шагал. Но Марий Турек районын 95 ияш историйыштыже «Росагро» ООО-н 15 ий ыштымыже пале кышам коден. Тудо районышто веле огыл, республикыштат ончыл озанлыкыш савырнен.
Ага жап. «Росагро» ООО-н директоржо М.М.Мухаметов дене пасу еда кудал савырнаш тарванышна. Корно мучко тудо озанлык нерген каласкалыш.
— Ты озанлыкыш ме 2004 ийыште, тунам тудо Ленин лӱмеш колхоз маналтын, панкрут тӱрыш шумыж годым ушнышна. Пашаче коллектив шкежак мыйым да еш дене ыштыме кресаньык озанлыкнам тушко ӱжын. Тӱҥалтыште колхозын 4400 гектар мландыж гыч улыжат 800 гектарже кучылталтын. Молыжо вондер дене кушкын шогалын ыле. Ме икымше шошо агаштак 2200 гектар наре курал-ӱдышна. Тидлан панкрутыш лекше вес озанлыкла деч сайрак техникыштым – Т-150, ДТ-75, К-700 тракторлам — ешарен налаш, улшыжым олмыкташ логале. Вара кодшо мландыжымат пашаш кычкышна. А 2007 ийыште угыч техникым уэмдыме. ХТЗ да МТЗ вич у тракторым, нунылан тырмалыме, ӱдымӧ да шӱрымӧ агрегатлам нална. 2011 ийыште техникым кумшо пачаш пойдараш пижме. Ӱдымӧ комплексан да солымо агрегатан «Джон Дир» икымше американ тракторым пашаште терген ончышна. Тачысе кечылан вич тыгай тракторна уло. Куатым куштымо дене пырля мландынамат ий гыч ийыш ешарен толна. Шкенан дене веле огыл, пошкудо Параньга районыштат панкрутыш лекше озанлыкла деч кодшо мландым арендыш нална – Лажмарий кундемыште 6 тӱжем, Алашайка велне 1,5 тӱжем гектарым. Тыге чумыр мландына 12 тӱжем наре гектарыш погыныш, — радамлен нале Марсель Мунирович.
Тыгай кугу кумдыкым курал-ӱден шукташ — манаш веле. Сандене ты паша иканаште икмыняр пасушто ышталтеш. Эн ончычак ме район рӱдӧ воктене верланыше Эҥерымбал ял деке миен лекна. Тушто кугу куатан «Джон Дир» трактор дене механизатор Евгений Бусыгин икияш шыдаҥым ӱда ыле. Ӱдымӧ комплексын шкешотан, кок бункеран, улмыжо вигак шинчалан перныш. Иктышкыже пырче опталтеш гын, весышкыже – минерал ӱяҥдыш. Тыглай сеялкысе семын эскерен шогышо-влакат огыт кӱл – кажне бункерлан келшыше ӱдымӧ нормо шындалтеш да тудо кӱлеш семын шукталтеш. Тидым озанлык вуйлатыше ден механизаторын изи кольмо дене пургед терген ончымыштат пеҥгыдемдыш.
— Адакше тений ме икымше гана ты тракторыш навигаторым шынденна. Тудо ӱдымӧ комплекс дене ыштыме годым механизаторын пашажым палынак куштылемда. Трактор дене корным ойырен нальыч – ӱдымӧ радам тӧр шукталтмым тӱрыснек тудо эскера: уэш-пачаш ок ӱдалт, яра верат ок код. Тыге пырче ден ӱяҥдышат аныклалтыт, шурнат сайын кушкеш. Адакше тидыже ага пашам йӱдшӧ-кечыже ыштыме годым, пычкемышракыште поснак, йӧнан. Теве терген онченат, келшен толеш гын, моло агрегатышкат шындена, — рашемдыш вуйлатыше.
Вара корнына Параньга районысо Лажмарий ял деке шуйналте. Тушто кокияш озымым изирак «Джон Дир» трактор тырмала ыле. Озанлык вуйлатышын ойлымыж почеш, ты техникым лӱмын тыгыде нӧшман культурым – рапсым, горчицым, шудым – ончен кушташ налме. Тышкак шукерте огыл налме «Амазоне» немыч сеялкым да ротационный тырмам ушымо. Тудын дене Йошкар-Оласе аграрный колледж гыч практикант Дмитрий Лобанов пашам ышта ыле.
— Мемнан шкенан механизаторна-влакат шагалын огытыл, но ага жапыште кечыгут пашам ышташ огыт сите. А практикант-влакым ушымо мыланнат, нуныланат пайдале. Кокымшо ий ты колледж гыч ялозанлык механизаций отделенийын студентше-влак мемнан дене тыршат. Пеш пашаче улыт, шкенан механизатор-влак деч нимынярат начар огытыл. Теният ӱмашсылак кумытын ыштат: иктыже – тыште, весыже – ӱдымаште, кумшыжо – ӱдымӧ почеш лаптыртымаште, — ешарыш Марсель Мунирович.
Умбакыже пошкудо районыштак Юлкыш ял воктене пурсам ӱдымаште лийна. Но йӱр нӧртен кайымылан кӧра Т-150 трактор виктарыме кок агрегатшат чарнен шогалын ыле. Иктыж дене 47 ий стажан (а шканже 67 ий) тракторист Геннадий Афанасьев ышта. Ӱмыржӧ мучко ынде кумшо озанлыкыште тудо тырша.
Вара Марий Турек районыш, Китне ял воктеке, пӧртылна. Туштат йӱр нӧртымылан кӧра шӱльым ӱдышӧ «Джон Дир» (а тудым тракторист-комбайнер Габдлнур Газизов виктара) пасу тӱрыш лектын шогалын ыле. Сандене озанлык вуйлатыше тургыжланашат тӱҥале.
— Кечыгут ышташ шонымына ок шукталт, коеш. Но ида вашке, мардеж пуалме дене пасу топлана гын, тыштак пашам умбакыже шуеда. Уке гын, вес пасуш куснеда. Йӱр чыла вережак лийын огыл, ик велым веле эртен, — каласыш тудо механизаторлан да моло вереат, сото телефон дене йыҥгыртен, тыгак увертарыш. Вара мылам ешарыш: — Мемнан курал-ӱдымӧ кумдыкна кугу, сандене шуйкалаш нигузеат ок лий. Улшо йӧным кучылт, чылажымат жапыштыже шуктышаш улына. Теве молан йӱдшӧ-кечыже ышташ тыршена.
Марсель Мунирович угыч механизатор ситыдыме нерген мутым тарватыш. Озанлык техникым ешарен налашат ямде, но механизатор-влакшым муаш йӧсӧ – эсогыл пошкудо районышто кычалаш логалеш. Кызытшат нуно район рӱдӧ деч 30 километр тораште илат да тышке кудалышт толашат: Марий Турекыште – Хлебниково, Опарино велым, Параньгаште – Алашайка, Штрамарий, Руш Лажмарий гыч. Сезон жапыште чылаже 50 утла еҥыш погына, а эреак ыштышыже – 42-43 еҥ наре. Пасун рӱдӧ усадьбе деч тораште улмыжат нелылыкым луктеш. Ага жапыште тӱрлӧ вере пырчым да минерал ӱяҥдышым намиен шукташ шагал огыл автомашинам кучыман – кажне верыш кокыт дене. А тидлан кугу автопарк кӱлеш. Ты шотыштат аныклаш йӧным муыныт – тӱрлӧ вере пашам ыштыше кок ӱдымӧ комплекслан пырчым кажнышкыже посна автомашина шупшыкта гын, ӱяҥдышым кок вережат иктак конден ситара. Тыге шагал технике денак, икте-весым алмаштен, кече мучко пашам ыштат.
А такшым тыште озанлыкым вияҥдаш ий еда 15-20 миллион теҥге наре ойыралтеш. У комбайным, тракторым, мландым обрабатыватлыме техникым налме дене гына огыт серлаге, материальный базымат пойдарат. Теве ончылий петыртышан кугу идымым чоненыт. Тушко ик жапыштак 3-3,5 тонн пырчым коштен эрыкташ опташ лиеш. КЗС тидым иканаште ыштен ок шукто гын, нӧрымӧ деч аралаш йӧн улмыжо сай. А теле вашеш идым ярсымеке, тушко комбайн ден моло техникым аралаш шогалтен кертыт. Ӱмаште гын пырчым коштышо агрегатым налыныт. Ынде рапс ден люцерне гай тыгыде нӧшман да ӱян культурымат коштен эрыкташ лиеш. Уке гын чыла сушилкак тидым ыштен ок керт. Тушкат у оралтылам ончалаш миен савырнышна.
— Пырчым коштымо, эрыктыме, аралыме да йоҥыштымо пашам шукташ озанлыкыште посна предприятийым почмо ыле, тушто 20 утла еҥ тырша. Но озанлыкысе тӱшка пашам кокыте шелме дене нелылыкат лекте, сандене уэш ушаш шонена, — каласыш «Росагро» ООО-н директоржо М.М.Мухаметов да иктешлыме семын ешарыш: — Ме кызыт пашам кум корно дене вияҥден толына: пырчым ончен куштена, тудым перерабатыватлена, тыгак вольыкым ашнена. Пырчан да отызан культурылан — кокияш уржа ден шыдаҥлан, икияш шыдаҥлан, пурса ден шӱльылан – шукертсек тӱткышым ойырена. Пытартыш ийлаште ӱй ден нӧшмылан рапсым кушташ пижынна. Пырчын кугурак ужашыже ложаш ден шӱрашым ышташ кая, а йоҥыштымо деч кодшо продукций гыч комбикормам ыштена. Тӱжем наре вуй тӱкан шолдыра вольыкым ашнена: ик чырык ужашыже – лӱштымӧ ушкал, весыже – шыллык урлык герефорд вольык, молыжо – презе ден туна. Чыла тидым ыштен шукташ пашаче калыкна вий пуэн тырша. Мый тудлан ӱшанем.
Юрий Исаков.
Авторын фотожо.
