УВЕР ЙОГЫН

Уста куштызо, тале спортсмен

Южо еҥын мастарлыкшылан, чолгалыкшылан єраш да тудын верч куанаш гына кодеш. Тыгай коклаш пурташ лиеш Нольыкмарий ялеш шочын-кушшо, кызыт Шернур посёлкышто илыше чолга пӧръеҥ Аркадий Макматовым. Аркадий Васильевич моткоч уста куштызо, тале спортсмен да кеч-могай жапыште полшаш кумылан тыглай поро айдеме.

Шернур посёлкыш командировко дене мийыме годымат лач тудак спорт объектлам ончыктыш, шкешотан экскурсийым темлыш, тренер, футболист-влак дене палымым ыштыш.

– Мыйже самырык тукымым ончен куанем, кертмем семын нунылан полшашак тыршем. Сулен налме канышыш лектынам гынат, мє‰гыштє шинчен ом керт, чыла шотыштат чон йўла, – манеш Аркадий Васильевич. – Жапше годым шкежат спорт дене пеҥгыде кылым кученам, школышто тунеммем годым футбол дене модаш йоратенам, командын капитанжат лийынам, ече дене талын куржталынам, таҥасымаште ойыртемалтынам да варажымат тиде ўмыр мучкылан чонешем кодын. Школ деч вара Волжск олаште строительный училищыште тунемынам. Туштат «Волга» командын чапшым араленам,  древкомбинатын футбол дене сборныйыштыжо лийынам. Йошкар-Олашке куснымекем эшеат кыртмен заниматлалтынам. Марстройтрестын чапшым араленам. Тунам эше многоборьештат (трамплин, ече) вием тергенам. Ик кечынже трамплин гыч тєрштылынна. Южышт 40, 50 метр кўкшытан гыч «чоҥештеныт» гын, мый – коло метр кӱкшытан гыч. Трамплинжым пу гыч лўмын ыштеныт. Шарнем, кўшкє кўзен шогалын, ўлыкє ончалат – еҥ-влак моткоч изин койыт. Вес кечынже ече дене таҥасенна. Ече спортын неле видшылан шотлалтеш. Шкан веле ўшаныман, моткоч шуко ямдылалтман. Тунам республикыште мый лу эн тале спортсмен коклаште лийынам.  Кызыт ветеран-инвалид-влак коклаште вием тергем.

Гармонь сем кушташ тарата 

А.Макматов аважын черланымыжлан кєра Шернур кундемыш пєртылын. «Пєлек» ансамльын вуйлатышыже Иван Герасимович Шамовын ўжмыж почеш тӱвыра полатыште пашам ыштен. Такшым Аркадий изиж годсек тўвыра аланыште чолгалыкше дене ойыртемалтын, концертлаште выступатлен. Тудо таче кечылан Шернур районысо «Пӧлек» ансамбльын ик эн тале артистше, куштызыжо, инвалид-влакын верысе мер организацийыштын чолга еҥже. Ты организацийын еҥже-влак дене палымым ыштымыж годым тудо лўмынак гармоньым шокталтыш. Эх, сылне марий сем почеш кушталтыметак шуэш… Тўмырымат пералтыш. Гармоньым шокталтымыж годым чолга кочан шинчаштыже куан тул чўкталте. Кушташ, мураш, гармоньым шокташ тудлан чынжымак чот келша. Тыршымыжат арам ок йом. Ансамбльже дене пырля тўрлє мероприятийлаште, конкурслаште выступатла, концерт дене лектеш, Чап грамот дене палемдалтеш.

Шем монча «туныктен»  

– Изинекак кўтўм кўташ коштынам. Вольык почеш шуко куржталме. Лач тидыжак спортсмен лияш шўкалтышым ыштен, векат. Ачам лийын огыл, авам шкетак пашам ыштен. Ме изам дене полшенна. Варажым изамжат ўмыр лугыч лийын… Таче кечынат авамын койышыжо,  мурымыжо ушыштем. Можыч, тудын почеш мыят тўвыра аланыш ушненам?.. Шарнем, ялысе рвезе Валентин Глазырин дене кастене шем мончаште сорта тул дене гармонь ден  шўвырым шокташ тунемынна. Мыйын шўвыр «кўйын» ыш шу, но гармонь  чонешемак «пиже». Теве тыге таче кечынат шоктем. «Ачай, кузе семжым шоктет, нотыжым от палыс?», – ӧрмалген йодеш ўдырем. «Парнямже шке кая ала-мо…», – вашештем. Марий мурым моткоч йӧратем, сандене, докан. Сценыште шукыж годым кушташ логалын. Рушлат, татарлат, башкирлат… Палымем-влакын юбилейыштышт але иктаж пайрем годым эре марий койышым ончыкташ тыршем. Икманаш, кугу йєратымаш кугу лектышым пуа, шонем.

Жапше годым Аркадий Макматов футбол дене «За коммунизм» колхозын чапшым арален. Тунам команде районышто чапланен. Алексей Михайлович Овечкинын (варажым тудо ятыр ий Кукнур школ директор лийын) вуйлатымыж почеш кундемын чапшым нӧлтеныт. Районын кубокшымат ик гана веле огыл сеҥен налыныт. Овечкин капитан семын калык дене кутырен, футболлан кумыла‰ден моштен, а Виталий Богданов (тале журналист) пеш тале капка орол семын аклалтын. Нуно кумытын изак-шоляк гай лийыныт, икте-весылан полшеныт. Тўрлє вашлиймаш деч вара Аркадий (тунам шофёрлан пашам ыштен) нуным мӧҥгышкышт намиен коден. Иктыжым Чылдемырыш пуртен коден гын, весыжым Купраныш наҥгаен. Тунемашат кумытынак каеныт. Икте Воронежыш журналистлан, весе Йошкар-Оласе пединститутыш тунемаш каеныт гын, Аркадий – автодорожный техникумыш. Варажымат кылышт пеҥгыде лийын. Такшым тудо жапыште футбол командыш логалаш моткоч йӧсӧ улмаш. Тале спортсмен шуко лийын. «Оҥай, но кузовеш олымым оптен, бортан машина дене вес ялыш  модаш кудалыштынна, сеҥымашке шуынна. Икманаш, кушташ, гармоньым шокташ, йєратем, спортымат моткоч пагалем», – манеш Аркадий Васильевич.

Такшым А.Макматов ятыр ий Шернур корно ыштыше организацийыште  тыршен. «Тыглай шофёр гыч тӱҥ механик марте кушкынам. Тунам калыкын сай илышыж верч тыршенна, корным чоҥенна. Шке нерген шонымо огыл. Икте-весым умылен, пашам ыштенна», – эртышым шарналтен каласкала спортсмен-артист. 

Тукым гыч тукымыш…

А.Макматовын тукымжым икшывышт шуят. Мутлан, Александр эргышт жапше годым «Сокол» футбол клубын чапшым арален, кызытат ветеран-шамыч коклаште модеш. А 1997 ийыште ече дене спорт мастер нормативым шуктен. Тунам Волжск оласе трассыште тыгай  нормативым шукташ йєн пуалтын. Шернур ечызе 15 километр кужытышто чемпион лийын гын, 30 километрыште кумшо верым сеҥен налын.

Ача эргыж дене кызытат чўчкыдынак спорт нерген мутлана. Тиде нуным иктыш ушышо йєратыме темышт. Ончыч эргым ачаже туныктен гын, кызыт ынде Александр ачажлан кӱлеш ой-каҥашым пуа.

– Армийыште футбол дене модмо годым йолем сусыртенам. Тудо ўмыр мучкылан «кышам» коден улмаш. Футболист ден куштызо-влакын пулвуйышт коршта, нуно ты чер дене чўчкыдын орланат. Мыйже кушташат йєратем, ече денат мунчалтыде ом чыте. Йолемже ончыч эркын корштен гын, варажым – чотрак. Окшаклен кошташ тӱҥалынам. Тыге операций мартеат шуынам, 2015 ийыште пел йолем «уэмденыт», – манеш поро коча.  – Ты шотышто эргым чамана. «Куржталман огыл, но ече дене кошташ лиеш. Коньки огыл, а шкендым арален, классик йӧн дене мунчалтен кертат», – манеш. Мыйжын чонем ок чыте, ечыгорныш йышт лектам. Лариса ӱдырем музыкальный училищым, варажым Марий кугыжаныш пединститутым тунем лектын, кызыт Йошкар-Оласе ик школышто пашам ышта. Тудат мемнан корнынамак тошка. Мемнан манам, вет пелашемжат, Галина Васильевна, ансамбльыш коштын. Уныкана-влак мураш йӧратат.  

 

Марий калыкемлан мурем, шоктем…

– Спорт дене тӱвыра илыш икшырымын кайышаш. Ыштыме пашам куаным конда – тугеже чын корнышто улам, –  манеш спортсмен-артист. – Мый марий калыкемлан мурем, шоктем, калыкемым моткоч йєратем, –  Сценыште шкендым кузе ончыктен моштет, калыкат тый декет тыгак савырна. «Пєлек» ансамбльыш 1968 ийыште ушненам. Тунам куштышо да мурышо ансамбль маналтын. Ты калык ансамбль шкешотан юбилейжымат палемден. Иктешлыме семын ме лўмын фотоальбомым ямдыленна. Тушто могай кўкшытыш шумынам почын пуаш тыршенна. Жапше годым Россий кўкшытан фестивальыште лауреат лийынна. Чебоксар, Нижний Новгород олалаште, Киров, Пошкырт да моло кундемлашке концерт дене миенна, а республикыште кажне лукыштыжо, манаш лиеш, «Пӧлек» ансамбльым палат. Мыйын шонымаште, айдеме порылыкым шарен моштышаш, калыкшым йєратышаш, шке культуржым аралышаш. Тунам илышнажат кеч изиш сайрак, волгыдырак лиеш.  

Анатолий Макматов таче кечын ече дене инвалид-влак коклаште вийжым терга, чемпионат лийын. Командышт республик кўкшытыштат ойыртемалтеш. Кокымшо ий чемпион улыт. Организацийыштышт тале спортсмен семын поснак Геннадий Макаровым, Михаил Полушиным, Александр Зайцевым, Алефтин Бурковым, Светлана Лазаревам, Лидия Веткинам палемда. 

Чолга кочалан верысе поэт Серафим Антропов почеламутым пӧлеклен. Чиен Макматов ечым,

Пӱчӧ гай чыма.

Кеҥеж гочын мечым

Пеш туран чума.

Калык ончык лектын,

Тавалтен колта.

Йыпше дене чоныш

Тулым ылыжта.

Ончаш толшо калык

Совым рўж кыра.

Кеч-кӧнат мастарлык

Чоным кандара.

Поэт Аркадий Мокееват Макматовлан почеламутым пєлеклен. Тыгодым Аркадий Васильевич шкежат шонымыжым, шўм-чонжо гыч лекше кумылжым почеламут корнылаш лукташ тырша. Ял, йєратымаш, рвезе годсо жап нигунам огыт мондалт. Икмыняржым мыланемат лудын пуыш. Мутлан, «Тыйым веле ужнем» лўман почеламутыштыжо автор татлан самырык жапыш пєртылеш:

Мый ом мошто моло семын мут аршашым чевертен,

Куан тул ден тўрыс темын, чон шокшем тылат пуэм.

Каныш ма, паша коклаште тургым жап коклаш ушнен,

Чон йўлалын, вургыжалын, тыйым вел эре ужнем.

Чыла велымат шуаралтше, ял пашам ыштен кушшо ты чолга да поро айдеме самырык тукымлан – моткоч сай пример. Ушан-шотан улмыжо, пашам эреак шот дене ыштымыже да тўрлє шєрынан мастарлыкше дене марий калыкнам чапландара. Тек ончыкшымат Аркадий Васильевичын чыла шонымашыже шукталтеш, тў‰алме пашаже эшеат сай лектышым пуа.  

 

– Мыланна Аркадий Васильевич – чыла шотыштат пеш кугу авторитетан айдеме. Ме тудын деч примерым налына. Тыгай айдеме шукырак лиеш гын, молыланат каньылрак, – манеш Шернур районышто инвалид-влакын верысе мер организацийжын вуйлатышыже В.Таникеев.

Е.ЭШКИНИНА.

Авторын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий