Республикыштына пытартыш ийлаште мӱкш ончымо паша ятырлан воранен кайыме нерген газетна чӱчкыдын возен да кызытат сера. Лудшыжо-влакым утларак ойыртемалтше мӱкшызӧ-шамыч денат палдарен. Таче нунын кокла гыч эше ик тале мӱкшызӧ, Оршанке район Чирки ял гыч В.Григорьев нерген, каласкалена. Амалжат уло: эрла, 23 июльышто, лӱмгечыжым палемдаш тӱҥалеш, кудло ийым тема.
Виталий Алексеевич дене утларак чакше ик жап «Марий Эл» газетыште водительлан пашам ыштымыж годым палыме лийынна. Тудат мӱкшым ашнен, мыят тиде пашалан шукертак шӱмаҥынам. Тыге мутланыме, каҥашыме темына ик шӱлышан, ик шонымышан лийын: кузе мӱкшым сайынрак ашнаш, отарын пайдалыкшым кугемдаш? Шижынам: мый денем иктаҥаш чолга да весела кумылан пӧръеҥ мӱкшым уло чонжо денак йӧратен шынден. Сай лектышыш шуын, пайдале насекомыйым ончымаште иктаж-могай уым шонен луктын але пален налын да тудлан эҥерташ тӱҥалын, але южгунам шоныдымо туткар лийын каен гын, увертараш, каҥашаш вашкен. Тыге ынде тудо таче республикыштына ик эн тале мӱкшызӧ-шамыч радамыште ӱшанлын ошкылеш, «Марий отар» мер ушемын чолга членже. Ты ушемын эртарыме чыла мероприятийыште чулымлыкым ончыкта. Теве тений май мучаште республикысе ончыл мӱкш ончышо-шамыч дене пырля опытым шымлаш Башкортостаныш миен коштна.
Григорьевлан республикыште мӱкш ончымо пашам ворандарен колтымашке кугу надырым пыштымыжлан Ялозанлык да продовольствий министерстве таумут кагазым да почетан грамотым кучыктен. А республикысе мӱкш ончышо-влакын «Марий отар» мер ушемыштын кодшо ийын эртарыме конкурсыштыжо «Эн сай марий мӱкш омарта» номинацийыште сеҥышыш лектын, диплом да пӧлек дене палемдалтын.
— Мый мӱкшым изием годсекак йӧратем. Эн ончычак пашаче улмыжлан. Игече сай гын, ик татланат яра ок шинче, эре пашаште. Кеҥежым, эн шуко нектарым погымо татыште, шукыж годым илыш ӱмыржат ик тылзе веле шуйна, шулдыржо локтылалтешат, шыркалан але нектарлан чоҥештымыж годымак юж гыч камвозын, илыш дене чеверласа, — ойла Волжский район Ӱлылсола ялын эргыже В.Григорьев. – Шке жапыштыже Морко профтехучилищыште тракторист-машинистлан тунем лектынам, но шке отарым почаш шонымашем уш гыч лектын огыл.
Армий деч ончыч верысе «Ӱжара» колхозышто техникым виктарен, вара Йошкар-Олашке толын. Тыште ятыр ий тӱрлӧ организацийыште водительлан тыршен. А пытартыш ийлаште жапшым тӱрыснек мӱкш ончымо пашалан пуэн. Кеч ончыч ешыж дене Йошкар-Олаште илен да пачерже лийын, ынде тӱрыснек гаяк манаш лиеш ялыш куснен.
Эше 1996 ийыштак Тамара Алексеевна пелашыжын шочмо ялыштыже, Чиркиште (тушто Тамаран аваже Пелагея Антоновна ила), мӱкш отарым почын. Эн ончыч Киров область гыч кум отводкым (пелыгыч шелме мӱкш ешым) налын конден да умбакыже шарен толын. Тӱҥалтыш жапыште эше опытшат лийын огыл. Но тӱрлӧ литературым шымлен лудын, палымыж деч йодыштын. Тыге варажым пашаже чотак воранен каен, да тудланат ятыр мӱкшызӧ эҥерташ тӱҥалын. Шуко еҥлан мӱкш ешымат ужален.
— Мемнан дене, Чиркиште, нектарым ойырышо кушкыл ден пушеҥге, вондер шагал огыл уло гынат, мый ий еда гаяк фацелийым, синякым, умдылашудым (донникым) ӱдем, — ойла Виталий. – Тыге мӱй лектыш уда огыл. Южо ийын кажне омарта витле, тылечат шуко килограмм шере кочкышым пуа.
Григорьевын сатужым налше-влак шукертак сай могырым акленыт. А шкеже мӱйым ужалаш Татарстанышкат коштеш, Коми кундемышкат миен. Мӱй деч посна шыркам, пергам, прополисым, шыште гыч ямдылен, левыктен, сортам ужала. Караш гыч пергам ойырымо аппаратым шкеак шонен луктын да келыштарен.
В.Григорьев тале мӱкшызӧ веле огыл, эше тале столяр ден плотник семынат ойыртемалтеш. Арам огыл тудын шке ыштыме мӱкш омартажым кӱшнӧ ойлымо семын кӱкшын аклыме. Мӱкш ончымо годым кӱлшо ятыр тӱрлӧ ӱзгарым шкеак ышта да йодшо-влаклан ужала. Сурт-оралтыжымат шкеак сӧрастара.
Чиркиште Григорьевмытын сурт-печыштышт, озанлыкыштышт, отарыштышт ик гана веле огыл лийынам да чылажымат порын кӧранен онченам. Теве мӱкш омартам телылан вераҥдаш чапле омшаник, ӱзгарым аралыме пӧрт, бассейнан кок пачашан монча, кумда теплице, олма сад – чылажымат уста кид дене ыштыме, сӧрастарыме. Виталийын пелашыже (тудо уста ургызо, марий вургемым ургымаште тыршен) шукерте огыл сулен налме канышыш лектын да ынде тудо — марийжын ӱшанле полышкалышыже. Ончыч мӱкшым да чывым веле ашненыт гын, ынде кроликым кучат. А ты озанлыкыште шыже велеш лият гын, йырваш сылнын тӱзланен, тӱрлӧ тӱсын волгалт шогалше пеледышым ужын, чонет куана, кумылым нӧлта.
— Ончыкылык шонымашем – мӱкш ешын шӱлышыж дене эмлалташ посна пӧлем гайым келыштарынем. Тудым Башкортостаныш мийымем годым ужынам. Тыгай пӧлемым эше рушлаже апидом маныт. Шодо чер дене орланыше-влаклан эмлалташ сай йӧн лиеш, — ойла В.Григорьев. – Пӧлемлан материалымат ямдыленам.
Тенийсе вӱдыжгӧ да юалге кеҥеж мӱкшызӧ-шамычланат нелылыкым лукто, эсогыл июнь мучаште пайдале насекомый-влаклан ешарен пукшаш перныш. Туге гынат В.Григорьевын мутшо почеш, лектышлан але ӱшан йомын огыл. Вет калыкыште тыге ойлат: уста мӱкшызылан игече чаракым ок ыште. Тек тыгак лийже ыле.
В.Смоленцев.
Снимкылаште: мужыр пелаш Тамара ден Виталий Григорьевмыт; Виталий Чиркиште шке сӧрастарыме пӧртшӧ ончылно; мӱкшотарже; Башкортостаныште мӱкш ончымо опытым шымлаш мийымыж годым.
Авторын фотожо.
