Марий тӱр рӱдерыште мастар марий тӱрызо-влакын пашашт дене палдарыше ончер почылтын.
Ик пӧлемыштыже Марий тӱр рӱдерын еҥже Галина Валентиновна Сметанинан ыштыш-кучышыжым чумырымо гын, весыштыже — Пермь кундем гыч Галина Андреевна Панькован погымыжым. Кокымшо мастарже ончер почмашке шкеже толын кертын огыл. Тудо кидпашажым ончылгоч кок кугу сумка дене конден коден. Рӱдер вуйлатыше Ираида Степанова тудлан поснак таушта. А палыме лийынытше нуно кодшо ийын, рӱдерын ту кундемыш эртарыме экспедицийже годым. Пермь марий-влакын тӱран вургемжат моткоч шкешотан. Тудын дене презентацийыш толшо-влакым Ираида Александровна палдарыш.
Галина Сметанина нергенже поснак ойлен кодыман. Тудо Шернур районысо Койсола ялыште шочын-кушкын. 62 ияш ӱдырамаш ешыж дене ынде шукертсек Йошкар-Олаште ила. Марий тӱр рудер ышталтме пагыт гычак тудын дене кылым куча. «Самырыкрак тӱрызӧ-шамычлан уло тудын деч шуко молан тунемаш», — палемда Ираида Степнова.
Галина индеш ияшак тӱрлаш тӱҥалын. Вет ончыч марий ешыште ӱдыр-влакым ты пашалан изинек шӱмаҥденыт. Аважын, кокажын тӱрлымыштым ончен, тудат тӱрлаш тӱҥалын да тачысе кече марте ты кидпаша деке йӧратымашыже аралалт кодын. Икымше пашаже аважын тувыржо лийын. Тудо пеледышым тӱрлен, а вара солыкым сылнештараш тӱҥалын. Кеч шке жапыште шӱртӧ шотышто йӧсырак лийын. Илен-толын, Галиналан марлан каяш ямдылыме тӱрлеман вургемже кӱлеш лийынжат огыл. Но шкенжын сӱаныштыже лишыл еҥже-влаклан чиктыме кумалтыш вургемым, солыкым тӱрлыманымак пуэден.
Шке жапыштыже тудо кудымшо номеран профессиональный училищыш швеялан тунемаш пурен, но тӱрызӧ лийын лектын. Тудын деч вара «Труженница» фабрикыште пашам ышташ тӱҥалын. Тушто тӱрлымӧ цех лийын. Тунам фабрике поснак марий тӱран продукцийым ыштен лукмыж денак чапланен. Эсогыл республикыш толшо официальный уна-влакланат лач ты фабрикыште ыштыме сатумак пӧлек шотеш кучыктедылыныт. Районлаштат тӱрлымӧ филиалже-влак лийыныт.
Галина Валентиновна ты предприятийште 29 ий тыршен, эре тӱрлен. Но фабрике петыралтын, кидмастарлан шке корныж дене каяш логалын. Но эре йӧратыме пашажымак шуктен. «Ты пагытыште пеш шуко тӱрлалтын, икмыняр вагон денат, очыни. 25 шагатымат шинчен кертам. Ончыкыжымат тӱрлен керташ манын, шинчам гын пӱсӧ лийже». -шыргыжал каласыш ӱдырамаш.
Шкенжын ойлымыж почеш, тудо Йошкар-Оласе кажне гаяк ансамбльын участникше-влаклан тӱрлен. Марий артист-влак дечат йодмаш эре лийын. Ончыч фабрикыште тӱрлымо орнамент-влакымат шке гыч уэмден сылнештарен. Кызыт Марий тӱр рӱдерын эртарыме эскспедицийлаж гыч кондымо тӱр-влакымат шымлен, тунемашыже логалеш.
Людмила ӱдыржӧ врачлан ышта гынат, аваж почешак тӱрлаш тӱҥалын. «Яра жапше лектеш гын, эре тӱрла», — манеш аваже. Лачшымак марий тӱрым огыл, но пашаже тыгак куандрыше улыт. Ончерыште тудынат икмыняр пашажым верандыме.
Галина Валентиновна шке ыштыш-кучышыж дене лишыл еҥже-влакым куандараш йӧрата. Шкенжынат тӱрлӧ мероприятийыш чиен лекшашлык вургемыжым уэмденак толеш.
Иктылан гына Галина Валентиновнан чонжо йӱла: Марий Элыште марий тӱр производствым арален коден огытыл. Ты шотышто сай пример шотеш Татарийым, Чувашийым кондыш. «Йӧра кеч Ирида Степанован тыгай рӱдерже марий тӱрым пропагандироватленак толеш», — палемда ӱдырамаш.
Галина Валетиновнан кидпашаже шуко гынат, тыгай персональный ончерже икымше гана веле эртаралтеш. Тидым рӱдер вуйлатыше ончер почмо годым палемдыш. Г.Сметанинам саламлышыла йолташ ӱдыржӧ-влак тудлан тазалыкым да шинча пӱсылыкым тыланышт, вет ийгот ешаралтме дене тӱрызылан лач тудо кӱлеш.
Марий тӱр рӱдер тачысе кечылан 30 утла кидмастарым ушен шога. Пырля погынен, йӧратыме кидпашам ыштат, уланат тунемыт, икте-весе дене паша опыт дене пайлалтыт. Тӱрызо-влак Йошкар-Ола гыч веле огыл, Оршанке, Кужэҥер, Шернур районла гычат улыт. А пырля ыштыме пашан лектышыжат тудо эре куандарыше лиеш. Таклан огыл рӱдер кажне ийын Кугече вашеш «Кугечылан у тувыр» фестивальымат эртара. Кодшо ийын тудо шке проектше дене Россий Президентын грант проект конкурсыштыжат сеҥен ыле. Тидлан кӧрак марий-влакын тӱшкан илыме Российысе регионлаш икмыняр экспедиций эртаралтын, марий тӱран вургем погалтын. Ты пашам иктешлыше икмыняр томан савыктыш кызыт ямдылалтеш. Икымше томжо лектынат шуктен. Тудо «Орнаментальное искусство Марийской вышивки» маналтеш. Тиде тыглай книга веле огыл, шуко ораментым чумырышо, моторын сӧрастарыме альбом.
С.НОСОВА
М.Скобелевын фотожо
