Параньга район Яҥгетсола ял гыч Эльвира Захаровам але марте шукынжо моткочак чолга да Матародо школышто кугу кӱкшытыш шушо уста туныктышо семын паленыт. Тудо – кӱшыл категориян туныктышо, «Российысе Калык образованийын почетан пашаеҥже» да паша лектышыжат тӱвыргӧ лийын. Но икмыняр жап ончыч Яҥгетсола ялысе клуб вуйлатышылан ышташ тӱҥалын. Тидын нерген пален налмеке, шукынжо ӧрыныт. Мемнан семынак. Кузе тыге лийын кертын, молан тыге лийын? Нине йодышым таче шкеж дечак рашемдаш лийна.
– Эльвира Виссарионовна, Те кужу жап школышто пашам ыштенда, а шукерте огыл йӧршеш вес сферыш – тӱвыра аланыш – кусненда. Тыгай шонымашда кузе шочын? Тидым ышташ мо таратен?
– Чынак, школышто шуко жап, раш каласаш гын, 28 ий пашам ыштенам. Сандене, пенсийыш лекмеке, ала Юмак «ынде сита, изишак каналте» манын каласен, ала мо – мо-гынат школ гыч кайышым. Тӱвыра сферыште пашам ыштымаш мылам кызыт у сомыл лийын огыл. Эше 2011 ийыште школышто тыршымем годымак Яҥгетсола ялысе клубышко пашам ышташ полшаш йодыныт ыле. Тыге тунам ик теле тӱвыра аланыште шкемым терген ончышым. Тиде жапыште эсогыл ансамбльымат чумырен да яллашке концерт денат лектын шуктенна ыле.
Такшым школышто туныктышат тиде – шке шотан артист, вет йоча-шамыч ончылно артист гаяк урокым эртарыман. Адакшым Матародо школышто мый лу ий школ директорын воспитаний шотышто алмаштышыже лийынам. Тунам школышто тунемше-шамычым марий йӱла негызеш шуаренна, да мемнан деке моткочак чӱчкыдын чапланыше артист, лӱмлӧ еҥ, поэт, писатель-шамыч толыныт. Ме нунын дене вашлиймашым эртаренна. Школышто ыштыме пагытем кыша деч посна кодын огыл: паша опыт негызеш «Айдемым паша чапландара» сценарий да поэт Михаил Якимовын шочмыжлан 85 ий темме вашеш «Йывырталын йӱдым тольым ломберан Яҥгетсолаш» творчествыже нерген автор-составитель семын книгам савыктен луктынам. Тудо пагытыштак школна ик миллион теҥге грантым сеҥен налын. А тидлан пашам чотак ышташ логалын.
– Школ гыч кайымыда шотышто тунемшыда-влак мом ойленыт? Содыки нунын кокла гыч икмынярынже тӱрлӧ конкурсышто, олимпиадыште сеҥышыш лектыныт. Тугеже кугу кӱкшытышкак шуында улмаш, пашадан лектышыжат лийын да койын. Чыла тидым коден каяш жалын чучын огыл?
– Изишакше чучын. Школ гыч кайымекем, тунемше-шамыч кокла гыч южышт электрон почтыш, ватсапыш, «Вконтакте» соцкылышкак «кунам пашашке толыда? Ме тендам вучена» манын возеныт. Мый тунам школ гыч идалыклан гына каем, каналтем да угыч пӧртылам, шоненам. Но вараже кумылем мӧҥгеште.
– У паша верыштыда, кеч тудо тыланда у лийын огыл гынат, эн ончычак мо гыч тӱҥалында? Могай вашталтышым пуртенда?
– Ты пашашке «тулартымекышт», кеч тылеч ончыч тыгак Матародо ял шотан илем администраций вуйлатышылан шогалашат темленыт ыле, клубышко толмекем, эн ончычак клубым тӧрлатыме, у сыным пурташ тыршыме гыч тӱҥалынна. Но шкетын мый нимомат ыштен ом керт ыле. Пеленем ешем, пелашем, родем, лишыл еҥем, йолташем-влак лийыныт да кызытат улыт. Моткоч кугу тау нунылан. Могай пӧръеҥ пашам шукташ кӱлын гын, чыла гаяк пелашем ыштен. Кызытат тудо – эн кугу полышкалышем! Ме клубнан кӧргыжым чиялтенна, тӱжвалжым шотыш конденна. Тидлан ансамбльыш коштшо еҥ-влакат кӧ мыняр кертын: 300, 500 але 1000 теҥгем – пуэныт. Тидын денак чиям налынна. Эсогыл Кужэҥер район Визым ял гыч пилораме оза брусым яра пуэн. Тидат мыланна кугу полыш лийын. Тудын дене тошкалтышнам тӧрлатен-уэмденна. Мемнан ял гычак Анатолий Окунев клублан шындаш 8 окнам пуэн. Йӧн дене пайдаланен, кӧ мыланна кузе да мо дене полшаш тыршен, чылаштлан-чылаштлан тауштынем!
А, мутлан, 2020-шо ий шумо вашеш У ий пайремым эртараш полшаш манын, эсогыл Севастополь гыч акам посылкым поген колтен. Тукым шӱжарем «Лента» кевытыште ышта да акций дене йоча, у ий модышым, молым поген, кок кугу пакетым колтен. Тунамже, 2019 ийыште, мый 28 октябрьыште пашашке пуренам веле ыле. Сандене счетыштына оксанат эше лийын огыл, а пайремым эртараш кӱлын. Мо оҥайже, тунам пашашке тӱҥалме кечынак мыйым вигак тунемаш колтышт. Марий кугыжаныш университет деч вара мый Марий туныктыш институт пелен культурологлан, марий йӱлам да тӱвырам туныктышылан тунем лектынам. Ынде эше республикысе тӱвыра да сымыктыш колледжым тунем лекмем да «менеджмент социально-культурной деятельности» специальностьым налмем нерген дипломем уло.
Пашашке толмекем, клублан моторрак сыным пурташ тыршенна гынат, садак тудым эше шотыш кондаш, уэмдаш кӱлеш. Оралтыжым кодшо курымын 70-шо ийлаштыжак пошкудо Чевер Йӱла руш ял гыч ончычсо школым тышке конден шынденыт. А тылеч ончычшо тушто ик ий шурным араленыт. Сандене тунамак коля шӱткален пытарен да кызыт шокшым йӧршын огеш кучо. Тудо моткочак йӱштӧ. Клуб ончычак газ пуч эрта гынат, канде тулжым пурташ йӧн уке. Алят коҥгам пу дене олтена. Но тудо кугу залнам сайын ырыктен огеш керт. Тиде амал дене иктаж проектышке ушнынена. Ала шотлан толеш да клубнам олмыкташ, газым пурташ йӧн лиеш. А тидлан паша лектыш лийшаш.
– Тудыжо тендан уло. Теве, мутлан, тений У Торъял районысо тӱвыра да каныме рӱдерын эртарыме лум фигур-влак конкурсышкыжо ушненда да икымше верым сеҥен налында!..
– Тыгай сеҥымашнаже шагал огыл. Тачысе кечылан идалыкат пеле дечат шагалрак жапыште гына 19 вере тӱрлӧ конкурсышто усталыкнам аклен Чап грамот да Диплом дене палемденыт. Кызытеш эн кугу сеҥымашлан тений Киров олаште Марий тӱвыралан пӧлеклалтше открытый областной заочный фестиваль-конкурсышто сеҥымынам шотлена. Ме шкенан дене Шорыкйол пайремым эртаренна да тидым видеошко возенна. Вара тудым конкурсышко колтенна да «Фольклорное действо» номинацийыште I-ше степенян лауреат лӱм дене палемдалтынна.
– Такшым пашада сайын воранымым интернетысе соцкылыште чыланат раш ужыт, вет те тӱрлӧ мероприятийда гыч фотографийым але видеом вераҥдеда. Ондакат клубыштыда паша тыгак «шолын» але Тендан толмо дене тыге лийын? Теве, мутлан, кызыт ансамбльдат уло. Тудымат Теак чумыренда?
– Моктанымыла лектеш, но мыйын вуйлаташ тӱҥалмеке, клубыштына чынже денак паша утларак «шолаш» тӱҥалын. Туге. Кызыт ансамбльна уло. Эше 2011 ийыште тышке пашам ышташ полшаш ӱжмышт годымак кызытсе состав гыч икмыняр ӱдырамашыже пеленем лийыныт. Вараже, угыч школышко пӧртылмекем, кунам уэш ансамбльым погем да вуйлаташ тӱҥалам манын вученыт да тидым ышташ йодыныт. Мо куандара, «Ший шымаш» ансамбльыштына ӱдырамаш-влак веле огыл, пӧръеҥ-шамычат улыт! Тушто пелашем, тыгак Роза шӱжарем гармоньым шоктат. Тудын марийже тӱмырым перкала. Ӱдырыштат, тукым шӱжарем, ансамбльын участницыже. Сомылна ушнаш тӱҥалеш манын, Параньга районысо тӱвыра отделыште мыланна ӱшаненыт да нацпроект дене толшо окса дене клублан ӱмаште майыште у гармоньым да музыкальный аппаратурым налын пуэыт. Тидлан моткоч кугу таум каласыме шуэш. Уке гын тышке толмем годым ны гармонь, ны аппаратур лийын огытыл. Концерт ден мероприятийлам эртараш кӱлын гын, шке гармоньым мӧҥгӧ гыч конденна.
– Эльвира Виссарионовна, Те моткочак чулым, чолга ӱдырамаш улыда. Но вет ялыште илыше моло семынак сурт кокласе сомылымат тӧрлаш кӱлеш, шошо гыч шыже марте пакча паша жапым ятыр налеш. Эре чулым лийын кодаш вий-куатшым кушто муыда, кузе ситареда? Ала иктаж чон йодмо пашада тудым ешараш полша? Ала пӱртӱсыш лектын коштыда?..
– Ты тӱняшке айдеме молан толын, тудым илыш шке пӧрдемышкыже «пӱтыралеш», очыни. Тыге шонем. Мый гын ты тӱняшке суапле пашам ышташ, усталык сомылым виктараш толынам дыр. Койыш-шоктышеме денак, чынак, нерыше омыл. Кеч-могай сомылымат чон йодмо почеш шот дене шукташ тыршем. Но, вий-куатым погаш манын, лӱмынак пӱртӱсыш лектын каналтен коштмашем уке. Тидлан жапемат уке. А ялыште такше пакчаштат – эре пӱртӱс. Мый марий йӱлам жаплем, марий йӱла дене чак кылдалтше улам. Йырвел пӱртӱсым аклем да перегаш тыршем. Сандене вий-куатым мылам Пӱртӱс Юмо пуа да тӱрлӧ осал деч арален шога, пашаштемат полша, шонем.
– Пытартышлан тыгай йодышым пуынем: Эльвира Виссарионовна, ӱдырамаш пиал – тиде тыланда мо?
–Мыланем пиал – мыйын ешем, икшывем-влак. Чон йодмо почеш пашам шуктем, паша лектышем калыклан келша, пайрем шӱлышым да куаным еҥ-влаклан пӧлеклен кертам гын, тидат – пиал.
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом соцкыл гыч налме
