УВЕР ЙОГЫН

Тый улат мыланем илыш вий

… Чурийвылышыже сылне. Ваче марте кечыше ошалге ӱпшӧ вуйжым савырымыж еда вуж-вуж-вуж гына коеш. Капкылже сорта гай чатка – ошкыл колтымыжым эре ончымет шуэш…  Разве тыгай ӱдыр келшыде кертеш? Славикын чонжым правленийын бухгалтерийыштыже пашам ыштыше Пӱнчерйымал мотор икымше ужмаштак савырен. Лӱмжат муро гай, шуэн вашлиялтше – Агния… Скромный тугай, утыжым огешат мутлане, ок койышланыл. Шинур ял гыч пӱсӧ шем шинчан самырык еҥ тунам верысе колхозышто комбайнёрын полышкалышыжлан ыштен. «Кеч-мом ойлыза, но тиде ӱдыр – мыйын», — тунам рвезе пеҥгыдын каласен да шке велышкыже савырашак тыршен… Тиде пагытлан ынде 45 ият эртен. Тачат нуно, Кужэҥер район Токтайбеляк селаште илыше Агния Ильинична ден Вячеслав Михайлович Актугановмыт, коктын улыт, икте-весылан эҥертен, ваш-ваш полшен илат. Тынар жап пырля илымеке, пуйто кок шӱм ик кугушко савырна, ик семын кӱлтка, ик семын шижеш…

 Изинек пашам ыштен кушшо тиде айдеме яра шинченже мошта мо? Теве кызытат толмемлан коҥгашкат олтен шуктен, мелнамат кӱэштын, тутло шӱрымат ямдылен. А йырваш тудын кидше дене ыштыме мотор тӱрлем-шамыч волгалтыт.

– Тудо мыйын – шӧртньӧ ӱдырамаш. Уло озанлыкым шкак куча, мӱкшым онча, эше мыйым – черле улмемлан кӧра нимом ыштен ом керт, – чаманен, тыгодымак кугешнен каласыш Вячеслав Михайлович.

Пӧръеҥ шкеже республикыште палыме онаеҥ, калыкыш чӱчкыдынак лекман. Агния Ильинична огыл гын, тудлан пеш йӧсӧ лиеш ыле. Икманаш, пелашыже тудлан эн кугу эҥертыш, эн ӱшанле йолташ – чынжымак илыш вийым пуышо айдеме. Тӱжвачын ончымаште тудо моло деч нимо дене огеш ойыртемалт гынат, тыгай шомакым тиде ӱдырамаш суленак. А паша деч нимынярат огеш лӱд, мӧҥгешла, шканже сомылым эре муэш.

– Мый таче кече дене гына ом иле, эрласым шонем, – шыргыжеш тудо. – Юмо мылам икшывым пуэн огыл гынат, яра шинчаш эрыкым ок пу – пашам эре муэш.

Кеч-мом манза, но пӱртӱсшак тыйым ӱдырамашым шочыктен гын, шӱм-чонышто ава шижмаш лийдежат ок керт. Шкежат шуко шочшан ешыште кушкын, изиракым эше тунамак чаманен.

– Ачам мыйым да кок шӱжаремым ушкалым лӱшташ эр эрденак помыжалтара ыле. Мыйже изи-шамычым кычкырыктен омыл, эрдене вет омо тамле, а ньога-влакын – эшеат. Ушкалым лӱштымеке, кӱтӱм ончаш каенна: комбымат, презымат кӱтымӧ. Школ деч вара фермыштат пашам ыштен онченам, варажым колхоз мыйым Марий совхоз-техникумыш бухгалтерлан тунемаш колтен. Тыге ӱмырем мучко тиде пашам ыштенам, марлан лектынам, но икшывым гына Юмо пӱрен огыл улмаш. Туге гынат йочам ончымо шуын, – чон почын ойла Агния Ильинична. – Кӧргыштем ава шижмашем вияҥын. Тыге 1991 ийыште Лӱльпан йочапӧрт гыч кок икшывым – изаж ден шӱжаржым – ашнаш налынна. Тыгай ошкылым ышташ шонымаш мыйын лийын, пелашем келшен. Руслан ден Татьянам куд ият пеле онченна. Коктынат черле лийыныт: иктыжын – гепатит, весыжын шодыж гыч гыр-гор гына шоктен.

Чыла тидым каласкалымыж годым ӱдырамашын йӱкшат чытырналте. Нине кок йочалан тудо уло чон шокшыжым пуаш тыршен да шонымашкыже шуын – когыньыштынат тазалыкышт пеҥгыдемын. Тиде жапыштак Агния Ильиничнан шочмо акаже ӱмыр лугыч лийын, да тудын ныл икшывыже ава деч посна кодын. Нунын кокла гыч иктыже, ӱдыр, поснак орланен илен: ачаже кочывӱдлан шӱмаҥын, мӧҥгышкыжӧ изватым пуртен. Изавалан, конешне, Анюта уто веле. Тыге 1996 ийыште кандаш ияш ӱдыр йолын Агния кокаж деке ошкыл толын. «Еҥ икшывым ончем, а шкемын акамынак йочаже орланен ила», – чон коржын шонен тудо. Но Анюта ончычшо Агния кокаж дене илаш кодын огыл, «Мый ачамлан полшем. Тудлан кӱлам», – пелештен да мӧҥгышкыжак пӧртылын. Юмо чыла ужеш манын, арам огыл ойлат. Йочапӧрт гыч налме икшывет-влакым тудо шочмо ава декак савырен наҥгаен гын, Анютам – Агния Ильинична деке.

– Руслан ден Таням шке икшывына семынак онченна, но нуно авашт деке пӧртылыныт. Конешне, пеш йӧсын чучын…  Но нуно кызытат жапын-жапын толын каят, – умбакыже каласкала ӱдырамаш.

Тидын деч вара Агния Ильнична Анюта нерген гына шонен. А вес семынже кузе? Илыме верышкыже миенат коштын, но ӱдыр ачаж денак кодын, ончычсо семынак «ачамлан кӱлам» манын. Икмыняр жап эртымеке, содыки, тудо йыҥгыртен. «Агния кокай, мыйым толын налат…» – шортын. Интернатыш илаш колтат манын шонен. А пашаже теве кушто улмаш. Кеч-могай йоча дене вет урокым ыштымыж годым эре пырля лийман, тудым эскерыман, полшыман, а тидым иктат ыштен огыл, садлан Анюта тунеммыж дене почешрак кодын. Ӱдырым нимогай интернатыш але вес вере ынышт наҥгай манын, Агния Ильиничналан тунам чӱчкыдынак ронош да моло учрежденийыш кошташ, умылтараш, йочам пыдал налаш логалын, а варажым содыки шонымашыже шукталтын – Анюта Агния Ильиничнамыт денак илаш тӱҥалын, да лач кокажлан кӧра тудо икымше ийын шушаш У ийланак школышто отличник-влакын радамышкышт лектын. Тыге школым тунем пытарен, кӱшыл тунемме верыште шинчымашым поген, марлан лектын, кызыт ынде шкежат ава. Агния Ильинична тудлан йочам ончаш полшаш кажне арнян коштеш. Поро, еҥын ойгыжым шӱмышкыжӧ налше, кеч-кӧмат чаманен да умылен моштышо тиде ӱдырамаш огыл гын, Анюта кызыт кушто лиеш ыле ала… Тудо веле огыл, ӱдырын изаже-влакат – нуныланат Агния Ильинична эн лишыл айдемыш савырнен да эреак полшаш тыршен. Тыге Юмыжо йочам пуэн огыл гынат, тудо вич икшывым ончен, кажныжлан чон шокшыжо ситен. Каласкалымыж годымак ӱдырамаш фотоальбомым кондыш. Теве Руслан ден Татьяна, а тиде – Анюта… Теве Вячеслав Михайлович дене коктын улыт, тугай самырык-самырык… Тиде фото шуко мом каласкален кертеш, шуко мом пырля эртыме… Самырык пӧръеҥ военный формо дене. Сӱаным ыштымеке, Вячеслав Михайловичым салтакыш наҥгаеныт. Тыге самырык вате тудын деке эсогыл армийышкат, Оренбург олашке, икмыняр гана миен коштын, а ваш-ваш серышыжым мыняр возгалыме!

– Славик мыйым тыматлын мутланымыж дене шке велышкыже савырен, – ойла ӱдырамаш.

А вет изинекак ава деч посна кушшо, хулиганрак койышан тиде рвезе ден Агния гай тыматле ӱдыр пырля лийыт манын, очыни, шукынжо кокытеланеныт. Но тыге шонышыжо йоҥылыш лиеш, вет яндар да чон почын йӧратымаш чыла сеҥа.

– Кызытше ынде йӧратымашат огыл, а тудын деч кугу да виян шижмаш мемнам уша. Пуйто ме ик татыште шочынна, пуйто ик тичмаш улына, – мемнам колыштын шинчыше Вячеслав Михайлович каласыш. – Агния мылам уло шӱм-чон шокшыжым пуэн да кызытат тыгак, сандене мый тудлан таум ойлем. Тудын гай проститлен кертдымым проститлышыже тӱняштыжат уке, очыни.

Сулен налме канышыш лекмеке, Агния Ильиничналан Токтайбеляк кундемыште ветеран-влакын толкыныштым вуйлаташ ӱшаненыт. Ты пашам тудо ынде лу ий шукта.

– 12-15 еҥ тушко ушнен. Погынымеке, икте-весе деч пидаш, тӱрлаш тунемына. Тыгак, мутлан, садым шындыме шотышто ваш-ваш каҥашым пуэна. Мылам эре иктаж-мом ышташ кӱлеш. Калык коклаште лияш, еҥ-влак дене мутланаш йӧратем, – манеш тудо.

Ятыр жап верысе «Ший аршаш» фольклор ансамбльыш коштын да, палемдыман, тудыжымат шкеак чумырен. Кузе? Агния Ильинична тыге умылтарыш:

– Ик кечын мемнан деке лачак Галина Ивановна Захарова миен. Мыйже толын пурымыж годым пайрем мурым лачак мурен шинчылтам ыле. Тунам Вячеслав Михайлович Йошкар-Олаште эртыше мероприятийлаш чӱчкыдын коштын. Галина Ивановна «Мероприятийыш миет, мурет. Тый мурен кертат», – манын. Тыге Йошкар-Олаште эртыше Ӱярня пайремыш ме, кум вате, миенна. Тышечак чылажат тӱҥале.

Мо шонеда, варажым «Ший аршаш» мемнан кундем мучко веле огыл, пошкудо регионыштат мастарлыкшым ончыктен да кызытат ончыкта. «Башкортостаныште 17 концертым пуэнна!» – каласыш чолга ӱдырамаш.

Лӱм шотышто ойлаш гын, тыге тудым аваже лӱмден – Пӱнчерйымалыштак илыше руш ӱдырым тыге маныныт. Грек йылме гыч «Агния» мутым кусараш гын, тудо, «яндар» манмым ончыкта да лачак Агния Ильиничналан келшен толеш.

Г.Кожевникова.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий