«Россий Федерацийысе калык-влакын тӱвыраштын да йылмыштын всероссийский форумышт» проект дене келшышын, 26-28 февральыште Москваште шочмо (тышке руш йылмат пура) йылмым туныктышо-влакын мастарлык форумышт лийын. Тиде форумыш ушнаш чылаже 624 участник йодмашым пуэн, тышеч Россий Федерацийын 42 субъектше гыч 60 еҥже сеҥышыш лектын. Кум кечаш форумышто мастарлыкым 36 участник ончыктен. Тушто Марий Эл гыч Волжский район Пӧтъялын ӱдыржӧ, Национальный президент школ-интернатыште 22 ий марий йылмым да литературым, ИКН-ым, англичан йылмым туныктышо, кӱшыл категориян педагог Эльвира Петрова III верым сеҥен налын.
– Эльвира Владимировна, форум нерген палдарыза, пожалуйста. Кузе тушко ушненда?
– Форум нерген ойлымо годым, очыни, икмыняр ийлан шеҥгеке пӧртылам. Туныктышо семын эре ала-мом кычалме шуэш, ик верыште шогымо ок шу. Икымше гана 2014 ийыште мый республикыште «Марий йылмым эн сайын туныктышо» профессионал мастарлык конкурсыш ушненам, тунам тудо регион кӱкшытыштӧ эртен. Латшым участник гыч вич финалистын тӱшкашкыже пуренам. Тиде мылам моткоч кугу куан лийын, самырыклан тыгай опытан палыме туныктышо-влак радамыште улмемлан. «Ончыкыжым тыгай йӧн лиеш гын, шкем тергем», – шоналтенам. Вара йочам ыштенам, кум ий мӧҥгыштӧ шинченам, да ӱмаште адакат тиде кумыл мыйым авалтышат, уэш конкурсыш ушненам. Но, чаманен каласаш логалеш, финалыш лектынам, а сеҥышыш – уке. Туге гынат эре уым кычалмым чарнен омыл, мый шып илен ом мошто. Ӱмаште декабрьыште Марий кугыжаныш университетыште «Усталык мастерской» мероприятий лийын, тудым Москва гыч Образованийыште этнокультур стратегий рӱдерым вуйлатыше Ольга Артёменко эртарен. Мыят тушто выступатленам, тунам Ольга Ивановна каласыш: «Кумылда уло гын, пашадам мыланна колтыза. Ме эн сайжым ойырена да авторжым Москваш ӱжына». Тудын ойлымыж семынак ыштенам да икмыняр жап гыч ӱжмашым налынам. Каласыман, форумым тӱнямбал кӱкшытан манаш лиеш, тушко Донецк, Белоруссий гыч участник-влак миеныт. Лач тудын кышкарыштыже туныктышо-влакын мастарлык конкурсышт лийын. Шканем тыгай кугу цельым – сеҥаш – шынден омыл, но мом кертынам, тудым ыштенам.
– Туныктымо мастарлык конкурслан могай темым ойыренда?
– Тӱрлӧ калык-влак кокласе вашкыл, келшымаш, икте-весым умылен илымаш. Почын пуаш Пет Першутын «Кутко сӱан» произведенийжым кучылтынам. Конкурсын кокымшо заданийже – калыкын национальный вургемже дене палдарымаш. Мый тачысе кечын чийыме марий вургемым ойыренам, тудым лӱмынак «Сайверыште» ургыктенам, дизайнымат кужу жап шоненам: кушто да могай тӱр лиеш, ончылсакыш лиеш але ок лий да молат… Ожнысо фото-шамычым онченам. Тыге, тошто марий вургемлан келыштарен, у, тачысе илышлан келшен толшо вургемым ургыктенам. Мутат уке, конкурсышто вич минутышто ӱмбалнем улшо чием нерген веле огыл, республикнан тӱрлӧ кундемыштыже илыше марий-влакын сӱан вургемыштлан презентацийым ыштенам.
– Форумышто шканда мом уым налында?
– Туныктышо ӱмыржӧ мучко тунемеш. Мыйын семын шочмо йылме дене шинчымашым пуышо педагог-влак дене мутланымаш моткоч шерге, вет нунын деч ала-мом уым пален налат, паша опытыштым ончет, южо технологийжым ушышкет пыштет да, мутат уке, шке нерген каласкалет. Конкурс тӱҥалме деч ончыч ме, кудло кум участник, шеревам кученна, мылам кумло кокымшо выступатлаш логалын. Тыште «минус» манметат уло, но «плюсат» шагал огыл. «Минусшо» – черет шумешке сайынак тургыжланет. Но вес могырым ончалаш гын, кажне участникым тӱткын ончет: материалжым кузе почын пуа, могай йӧным кучылтеш, шкенжым кузе куча, могай йӱк дене ойла, писын але икшырымын каласкала, кузе ошкылеш… Конкурс кок кече каен, тыге икымше кече кастенже иктым вашталтылынам, весым, текстем тӧрленам.
– Коеш, тиде але тудо шонымашыш шуаш Те чылажымат шуко гана виседа. Кушеч тиде койыш?
– Авам мыйын пеш чатка ӱдырамаш лийын, очыни, тудын деч тунемынам, вет ончен куштенже тудо. Кеч-могай пашамат лийжак манын ыштем. Но тидын деч ончыч шоналтем: кӱлешлыкше уло мо, кертам мо? Вием ок ситыла чучеш гын, «уке, нелеш ида нал, ом керт» манам.
– Россий кӱкшытыштӧ кумшо верым сеҥен налаш – кугу сеҥымаш, туге гынат икымше верыш лекташ Тыланда мо ситен огыл, шонеда?
– Каласынем, кумшо вержат мылам – кугу сеҥымаш. Мо ситен огыл? Опыт, содыки методике могырым полыш. Чылажымат шке вий, коллеге-влакын полшымышт дене ыштыме. Мутлан, текстым руш йылмыш чын кусарыме шотышто полышым руш йылмым туныктышо-влак пуэныт. Но чынже дене тиде але тудо темым кузе почын пуаш, жюри эн ончычак мом шотыш налеш – тиде велым методике полыш лийын огыл. Шканем молан тыгай иктешлымашым ыштенам? Тиде форумышто ятыр участникше ик гана веле огыл тыгай мастарлык конкурсышто лийын, сандене палыше улыт, адакшым пеленышт методист-влак лийыныт. Но мыйын пеленем жюрин ик членже, школ-интернатын директоржо Лидия Геннадьевна Иксанова лийын, тудо мылам полшен, кӱлеш направленийлаш виктарен.
– Эльвира Владимировна, молан Те туныктышын профессийжым ойыренда?
– Тӱҥалтыш классыште туныктышем Ольга Васильевна Силькова кызытат шинчаончылнем: чатка капкылан, мотор чиеман, шем ӱпшым чаплын шерын шындыман. Мый ончыл радамыште шинчем (моло дене таҥастарымаште капем изирак лийын) да эре тудым ончем ыле. Ольга Васильевна кӱрен тӱсан кужу шулышан кемым чиен. «Кунам кугу лиям, мыят тыгаяк кӱкшӧ таганан, кӱрен тӱсан кемым налам да, туныктышо лийын, йоча-влак ончыко тыгак пурен шогалам», – шоненам. Чынже денак Ольга Васильевна мылам пример лийын. Тыгак пример семын мылам пелашемын аваже, тале педагог, республикын сулло туныктышыжо Зоя Петровна Петрова лийын.
– Тугеже, кӧ тыгай туныктышо? Таче тудо могай лийшаш?
– Туныктышо шкежат эре тунемшаш, кызытсе саманыште гын – поснак. Илыш ончыко кая, тӱрлӧ у технологий дене пойдаралтеш. Сандене туныктышо тунемше деч ик ошкыллан эре ончылно лийшаш. Йоча-влакым туныктет гын, шкежат кушшаш, лектышым ончыктышаш улат. Кунам тунемше-влаклан туныктышо пример, тунам нунын шинчаончалтышыштат, акыштат весе, шкеныштымат вес семын кучат. Нуно вет чылажымат ужыт, шижыт. Но кеч мыняр шуко технологий лийже, тӱҥжӧ тиде огыл, тӱҥжӧ – туныктышо ден тунемше кокласе вашкыл. Туныктышо мом шонымыжым йочалан намиен ок шукто, а йоча туныктышын мом намияш шонымыжым ок умыло гын, нимом ышташ ок лий. Мый школ-интернатын национальный-театральный классшылан шуко вийым пыштенам. Ончыкыжым мо лиеш, ом пале, но ӱшанем: чылан огыл гынат, кеч ик-кок еҥже мемнан республикын чапшым нӧлташ, марлан чаплын ойлен мошташ, артистын але журналистын корныжым ойыра гын, тиде мылам туныктышо семын – кугу кӱкшыт, кугу ак.
Г.КОЖЕВНИКОВА
