Шоло чер тӱнямбалне кумдан шарлен. Айдемым авалтыше чыла чер кокла гыч тудо респираторный чер деч гына изишак почеш кодеш, рашемденрак каласаш гын, шарлыме чӱчкыдылыкшӧ да кумдыкшо дене кокымшо верым налеш.
Пӱсӧ шоло чер – бактерий, вирус, моткоч проста микроорганизм гай тӱрлӧ возбудительлан кӧра вийым налше пеш кугу чер тӱшка. Тудо чӱчкыдынжӧ организмын аяргымыже да пагар-шолора корнын тургыжландарымыж дене палдырна.
Шоло черлан сальмонеллез, дизентерий, иерсиниоз, эшерихиоз, кочкыш дене кылдалтше токсикоинфекций, тиф, ротавирус ден энтеровирус инфекций, холере, вирусан гепатит да молат шотлалтыт.
Кызыт Марий Элыште пӱсӧ шоло инфекций дене черланыме чотын кугемын толмыжо палдырна. Амал молгунамсе семынак сезон дене кылдалтын. Тыгеже шоло чер дене черланыше-влак идалыкын чыла пагытыштыже улыт, но шокшо жапыште, кеҥежым да шошым, — утларак.
Кеҥежым шокшо игече шогымылан кӧра тӱжвал средаште илыше возбудитель-влак вӱдыштӧ ма кочкыш продуктышто поснак писын вияҥыт да шукемыт, сандене пӱсӧ шоло инфекций дене черланыме чотат палынак кугемеш.
Шоло чер айдеме деке тӱрлӧ йӧн дене пижеш. Эн кугу амалым инфицироватлалтше кочкыш продукт, вӱд, лавыран кид, чӱчкыдын пайдаланыме арвер, модыш ыштат. Южо инфекцийым карме але таракан гай копшаҥге-влак шаркалат.
Адакше кеҥежым свежа пакчасаска ден емыж-саскам моло пагытысе деч утларак кочкына, но тидыжымат-тудыжымат чылаж годымак сайын огына муш. Идалыкын шокшо пагытыштыже кран гыч йоктарен налме вӱдымат чӱчкыдынак шолтыде йӱына, а памаш да таве вӱд нерген гын мутымат лукташ ӧрат, вет тудым шукынжо эн яндарлан да лӱдыкшыдымылан шотлена. Кеҥежым шагал огыл инфекцийым тӱрлӧ копшаҥге шупшкеда, сандене поснак кочкышым петырымаште кучаш кӱлеш.
Шыжым респираторный чер вуйжым нӧлталеш да пӱсӧ шоло инфекций деке корным куча: ОРЗ дене черланыше еҥын шолыштыжо микрофлор (черлан вияҥаш амалым ыштыше микроорганизмлан шолышто верланашыже чаракым ыштыше пайдале микроорганизм) вашталтеш да организмым аралыме вийжым йомдара. Тидланже осал микроб-шамыч куанат веле: ик инфекций ӱмбак весе вочмо годым коктынат пеш нелын эртат – ОРЗ кужун шуйна да пеш чӱчкыдын пневмоний дене нелемеш, а шоло инфекций организмысе вӱд ден шинчалым физиологический нормышт деч шуко пытара.
Шоло чер лавыран пӧртыштӧ (пачерыште, пӧлемыште) илыше, личный гигиеным эскерыдыме, санитарный правил-влакым шотыш налде кучымо але ямдылыме продуктым кочшо еҥым поснак куштылгын авалта. Иктешленрак каласаш гын, тудо лювык койышым йӧрата.
Кеҥежым пазарыште могай-гына мӧр, емыж-саска да паксасаска уке! Тыгай сӱретымат шуэн огыл ужаш логалеш: сатучо кечывалвел кундемла гыч кондымо ма шке сад-пакчаштыже ончен куштымо саскам тамлен ончаш темла. Тидын дене низаштат ида келше! Шоло инфекцийын возбудительже-шамыч мӧрыштат, емыж-саскаштат, пакчасаскаштат, вӱдыштат, лавыран кидыштат моткоч писын шарлат.
Нуно чыланат тӱжвал средаште пеш сайын илат, тыгодым черлан ылыжаш амалым ыштыше вийыштым икмыняр кече гыч икмыняр арня, эсогыл тылзе марте огыт йомдаре. Тӱжвал средаште поснак патогенный манме шоло палычке виян. Тудо айдемылан тиф, вирусан гепатит да моло вирус дене черланаш сай йӧным ышта.
Пытартыш жапыште пӱсӧ шоло чер кокла гыч поснак вирусан шоло инфекций вуйжым нӧлташ тырша. Тудо чӱчкыдынжӧ школ деч ончычсо шинчымашым пуымо организацийлаште ылыж кая да иканаште шуко икшывым авалта. Амал адакат санитарный да эпидемий ваштареш виктаралтше
Таза айдеме черле да возбудительым кондыштарыше еҥ деч инфицироватлалтеш. Эпидемий велым пӱсӧ шоло инфекцийын куштылго, шкенжым палдарыдыме формыжо поснак лӱдыкшӧ. Йоча коллективлаште эпидемий ылыжме амал шуэн огыл пищеблокын пашаеҥже-влак дене кылдалтын.
Черланен кертме лӱдыкшӧ возбудительын организмыш логалме кугытшо, авалтыме вийже, тыгак пагар-шолора корнын да айдеме организмын тазалыкышт дене чак кылдалтын.
Изи ийготан, поснак жап деч ончыч шочшо да искусственный кочкышым кочшо йоча, илалше да хронический черан еҥ-шамыч поснак писын инфицироватлалтын кертыт.
Инкубаций манме пагыт – возбудительын организмыш логалме жапше гыч черын палыже кояш тӱҥалмешке, икмыняр шагат гыч 7 кече марте. Специалист-влак черланымым шижтарыше икымше палылан мӱшкыр корштымым, пушкедыктымым, укшинчыктымым, ал кайымым, аппетит начареммым але йоммым шотлат.
Шоло черын, манмыла, йышт эртен кертмыжымат рашемдыме. Тыгодым айдемын температуржо огеш кӱзӧ, куатшат огеш йом, шуржо гына изишак вишкыдемеш да чӱчкыдынрак лектеш. Но икмыняр жап гыч сӱрет кенета начаремын сеҥа, да чер организмысе шуко вӱдым пытара, чот нелемеш, кужун шуйна, пагар ден шолылан хронический чер гай кугу ситыдымашым «пӧлекла».
Шоло чер дене черланаш огыл манын:
— личный гигиеным эскерыман: кочкышым пыштен пуымо да кочмо деч ончыч, шондан гыч лекмеке, урем гыч пурымеке, кидым шовын сайын мушман;
— йоча-влакын кидыштым эскерыман;
— икшыве-шамычлан личный гигиенын правилже-шамычым туныктыман;
— шолтымо але кленчалашке темкален ужалыме вӱдым гына йӱман;
— тазалыклан лӱдыкшыдымӧ продуктым веле ойырен налман;
— продуктын аралаш лийме жапшым ончыман;
— кочмо деч ончыч пакчасаска ден емыж-саскам йогышо вӱд йымалне мушман, йоча-шамычлан – шолтымо вӱд дене;
— южо продуктым шокшо дене кӱлынак обработатлыман;
— кочкышым ямдылыме деч вара вигак кочкаш тыршыман;
— ямде продуктым йӱштӧ верыште кучыман, карме ден моло копшаҥге логалме деч аралыман. Ямде кочкышым пӧлемысе температуран верыште 2 шагат деч шуко жаплан кодыман огыл;
— продуктым холодильникыште чын кучыман: кӱчымӧ ден ямде продуктым посна йоҥгытыш пыштыман да тыгакак посна вераҥдыман;
— кухньышто арулыкым эскерыман;
— карме ден таракан лекме деч тор ден продукт деч кодшо шӱкым утыждене погыман огыл;
— пӱртӱсышкӧ лекме годым вӱдым ситышынак налман. Эҥер, ер, памаш гыч налме вӱдым шолтыде йӱман огыл;
— лӱмын ойырымо верыште гына йӱштылман. Эҥерыште, ерыште але бассейныште вӱдын умшашке логалмыж деч шекланыман.
М.ИВАНОВА ямдылен
