У Торъял районышто ик эн палыме вер – Масканур селаште Шнуй Пантелеймон целительлан почмо памаш.
Кеч-могай памашынат эмлен кертме вийже уло, маныт. Ший гай яндар вӱдышт дене шӱргым, кидым шӱялтымеке, шкеат шижында, очыни: вигак яндарештме, лавыра деч эрныме гай чучеш да каплан веле огыл, чонланак каньыле лиеш.
А тиде памаш утларакше йолым эмлен кертшылан шотлалтеш. Тидын нерген тыгай легендат уло.
Легенде
Масканур селаште икымше пу черкым чоҥымеке, священнослужительжын йолжо чот корштен. Икана тудо ты памаш деке волен да йолжым вӱдышкӧ чыкен луктын. Тылеч вара йолжо корштымым чарнен! Тиде лачак Великомученик да целитель Пантелеймонын кечынже, 9 августышто, лийын. Сандене тылеч вара памашлан тудын лӱмжым пуэныт.
Ту жап гыч але мартеат кажне ийын 9 августышто тыште юмыйӱлам шуктат, верысе священнослужитель-шамыч памаш вӱдлан шнуй шӱлышым пуртат да ятыр-ятыр еҥ чумырга.
Пурен кертын омыл
Икымше гана мый тыште иктаж 10 утла ий ончычак лийынам. Вараже шке семынат толын кайыме. Но тунам мый тиде легенде да вӱдын утларакше йолым эмлен кертмыж нерген пален омыл, сандене моткочак чывылалт лекнем ыле. Жапше кызытсе семынак кеҥеж лийын. Кечывал деч вара миенна гынат, уремыште шокшо ыле. Тыгайыште, шонем, йӱштӧ вӱдыш пурен лекташ пеш лач лиеш. Уке, улмаш! Чылажак эреж годымак мемнан шонымо семын огеш лий. Йӱштылаш пураш келыштарыме верын ӱдырамаш-влаклан ойырымо велышкыже мийышым, тошкалтыш дене волаш манын, ик йолем вӱдыш чыкышым, весыжым да… писынрак мӧҥгеш лектын шогальым. Йоллан чыташ лийдымын йӱштын чучо, пуйто шокшо кеҥеж кечын теве-теве йӱштӧ налеш. Изишак шогымеке, адакат пурен шогальым. Адакат мӧҥгеш лектым. Ну, шонем, кумшо ганаже пурем да кеч-кунар чот йӱштын чучеш гынат, садак чытемак! Виешак! Пурышым. Кокымшо тошкалтышыш волышым. Могай умбакыже волаш?! Кертамак манын, шканем «тӱйышым» гынат, чыла керташ огеш лий, витне, шоналтышым да мӧҥгеш лектым. Памашыш пурен, йӱштӧ вӱдыштӧ эше шӱмем шогалеш, тугеже молан виеш толашаш, шонышым. Тыге садак пайдаже огеш лий ыле докан. Вараже тыгай иктешлымашым ыштышым: тушко пураш
жап шуын огыл улмаш дыр. Ала капем ден чонем тунарак «лавырген» да черле лийын огытыл коеш, сандене мылам памашыш пураш кӱлешлан шотлен огытыл да «пуртен» огытыл, витне. А кызыт весымат умылем: йолемже тунам корштен огыл, санденат тиде мылам кӱлын огыл. Ты амал денак кумылем тунам пешыже ыш воло. Адакшым тудо кечын тышечын ме вигак Токтарсола воктенысе «Вий памашыш» кайышна. Тушто вӱдыш моткочак куштылгын пурышым. Да тудо тунар чот левын чучо, пуйто йӱштӧ памаш вӱдыш огыл, а леве-леве вӱдан теҥызыш пурем. Тыге лектеш: тунам эмлышаш черем лийын огыл, а мылам лачак вийым налаш гына кӱлын улмаш! Шот шотым, рат ратым пала манын, арам огыт ойло…
Тӧрлатат гын, сай ыле
Теме деч изишак торлышым ала-мо. Тений июль кыдалне Масканур памашыш лӱмын ончалаш миен толаш кумыл лекте. Кузерак кызыт тушто? Еҥ-шамыч шукын коштыт мо? Сӱрет могайрак? Икманаш, чылажымат шке шинча денак ужмо да ондакысе дене таҥастарыме шуо.
Ты верыште часамлам да йӱштылаш келыштарыме верым 2002 ийыште ыштеныт. Сандене икымше гана мийыме годым тудо эше у гаяк лийын: чия тӱсат шапалген огыл, оҥа ден пырня-шамычат волгалыныт, чыла вере ару ыле. Но жап эртыме дене чылажат вашталтеш. Памаш кумдыкат мыняр-гынат тоштемме палдырна. Йошкар кермыч гыч ыштыме шкешотан капка гае эше сайынак коеш, памаш деке волаш оптымо плитке-шамычат пеҥгыдеак улыт. Тошкалтыш кок велым шындыме пеледыш-влакат кумдыкым моткочак сӧрастарат. Но тӱҥ верже изишак кумылым волта. Тушто оҥа-шамыч шӱяш тӱҥалыныт. Мутлан, ялын вес мучашкыже кӱзаш келыштарыме тошкалтыш оҥа-шамыч шӱйыныт веле огыл, эше икмыняр вере каталтыныт, да ошкылашат лӱдыкшӧ. Тушто йолым тугашат лиеш (Юмо аралыже!). Еҥ-шамыч тышке мемнан семынак тыглай кечынат шагалын огыл толын каят. Тидым тысе изирак киоскышто пашам ыштыше — толшо-влаклан сортам, юмоҥам, молым ужален шинчыше 80 утла ияш Антонина ковай (шкеж дене тыге палдарыш, кеч тудлан тынар ийым йӧршынат от пу) – пеҥгыдемдыш. А Крешене, моло кугурак пайрем годымжо ойлыманат огыл докан. Тугеже туткарже, товатат, лийын кертеш. Сандене тӧрлаташ гын, сай ыле. Ончыч ӱлыкат волен коштмо, а кызыт тушто шӱкшудо чотак кушкын шогалын, сандене иктат огеш воло, витне – йолгорно ок кой. Ты верым У Торъял районын туризм картышкыже пуртымо. Ончыкыжым еҥ-шамыч тышке шукынрак толын коштышт манын, тудым шотыш кондыманак. Вес гана мийымыналан тыште чылажат уэмдыме да тӧрлатыме лиеш манын, моткочак ӱшаныме шуэш.
Вийжылан ӱшанат да тышке вашкат
А кызытеш, еҥ-шамыч, чыла нине ситыдымашым шотыш налде, памаш деке толын каяшак тыршат. Масканурысо тиде памаш (кеч тудо такше Бахтино ял воктене верланен) эмлыше шнуйын лӱмжым нумалеш гын, тугеже, вийже кугуак докан. Кызытсе илышыште чылт таза айдемыже иктат уке дыр. Кажныжым можо-гынат тургыжланара: вуйжо ма, йолжо, кидше… Нимолан ӧрын, ала содыки кеч памаш вӱд полша, шонен, нуно тышке тӱрлӧ деч тӱрлӧ кундем гыч вашкат да шӱргышт ден кидыштым
шӱялтат але уло капыштгеак вӱдыш пурен лектыт. А вара чыланат пеленышт шнуй виянлан шотлалтше вӱдым памаш гыч налын каят. Меат тыгак ыштышна…
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
М.Скобелевын фотожо
