«Газетдан вийже уло гын…»
Кодшо ий ноябрь тӱҥалтыште Медведево районысо Шеклянур ял гыч Йошкар-Олашке паша дене толшо А.Комарова, М.Бабина да Т.Тарасова дене «Марий Эл», тыгак «Сурт-пече» газет-влак нерген мутланаш йӧн лекте. Рӱдола деч 20 наре километр коклаште верланыше, рушаҥаш тӱҥалше кундемыште илыше тӱрлӧ ийготан ӱдырамаш-шамыч тӱҥ шотышто марла мутланат, жапын-жапын Шкетан лӱмеш марий национальный драме театрыш спектакльым, концертым ончаш коштыт, палемдыме газет-влаклан шукертак огыт возалт гынат, южгунамже киоскышто, почтышто налын лудыт. Икманаш, илыш деч почеш огыт код.
– Ала Кыдал Озакъял – Шеклянур корно нерген возеда ыле? – кенета Татьяна Тарасова йодо. – Тудым ынде мыняр ий почела олмыкташ сӧрат, но таче кечынат ала-молан нимо огеш ышталт. Корно чот пытен, поснак шошым кече еда келгемше лаке ӱмбалан вес лаке лектеш. Южо кумдыкшым машина дене кудал эрташ огыл, йолын кузе вончаш от пале. Газетдан вийже уло гын, чыным возымыда деч вара ала олмыктат…
Чынак, чот начар
Иктаж кок арня гыч Кыдал Озакъял – Шеклянур корным ончалаш тарванышым. Т.Тарасован «лаке-влак моткоч келге улыт» манын ушештарымыжым шотыш налын, тиде кундемыш икымше гана толшо водительлан йӱр вӱд дене темше верлам эскеренрак эрташ темлышым. Кишкыла кадыргылын кудалына («нушкына» манаш утларак шотлан толеш, вет йолын писынрак миен шуат, очыни), ваштареш толшо машинат пуйто пеҥгыде тергымашым эрта: итаж лу метр коклам тура кудалеш да шолашке я пурлашке савырна… Корно кок транспортлан йыгыре кудалаш ситыше лопкытан гынат, ваштареш толшо «Renault Duster » чарнен шогале, вара мемнан деч ярсыше полосаш лекте да, манмыла, кажне лакылан вуйым савен, Козьмодемьянск– Йошкар-Ола трассе велыш торлыш…
Шеклянур изи ял огыл. Тышке вӱдат, канде тулат пуч дене толеш, сандене калык илыме вержым чыла шотыштат йӧнаным ышта. Ыресла гайрак верланыше ныл уремысе 177 суртышто регистраций почеш 303 еҥ ила. Тыште пеш чапле кевыт, районышто веле огыл, республикыштынат кумдан чапланыше тӱвыра пӧрт улыт. Тораштак огыл – шӱгарла. Ялыште паша вер уке, сандене калык тӱҥ шотышто олашке кудалыштеш. Лу ияш марте икшыве-шамычым Кыдал Озакъялысе йочасадыш да тӱҥалтыш школыш, тылеч кугурак ийготан-влакым Руэм да Медведево посёлкылаш школ автобус дене шупшыктат.
– Тыгай начар корно дене пычкемышыште, поснак шыжым, кудалышташ шучко, – мане Маргарита Бабина. Тӱҥалтыш класслаш коштшо-влакым туныктышын ойыштыжо школ автобус дене кудалыштше йоча-шамычын чон ласкалыкышт, лӱдыкшыдымылыкышт шотышто тургыжланымыже шижалте…
Ял гыч олашке пӧртылмӧ годым Шеклянур – Кыдал Озакъял корнын 1,5 км кутышыжым, пеле утларак ужашыжым, 6 минут эртышна, тынарак жап Медведево посёлко марте шуйналтше 12 км кутышлан кайыш. Тиде ойыртем ала-кӧлан кугужак огыл, но инсульт, инфаркт, астме гай приступ авалтыме, вучыдымын сусыргымо годым черлын илышыжым арален кодаш уто ик минутат полшен кертеш.
Шошым лакат «шыргыжеш»
… А вара лум возо, лаке-влакым шылтыш, да корно икмыняр жаплан «тӧрланыш». Калыкын йодышыж дене верысе, районысо администрацийлаш, корным кучышо организацийлаш лекташ жап келшышыжак огыл манын, тиде темым шошым корно почылтмек тарваташ шонен пыштышым. Тиде жап толын шуо.
– 2,7 километр кутышан республик кӱлешлыкан Кыдал Озакъял – Шеклянур корным «Марийскавтодор» тӧнеж виктара. Шке жапыштыже тудо корнымат, автобус остановкысо кумдыкымат ий еда олмыктен, но ынде шукертак нимом гаяк ыштен огыл, – могай йодыш дене толмем рашемдымек, Озакъял ял шотан илем администрацийым вуйлатыше Д.Игнатьев (снимкыште) радамлыш. – Шеклянур калык тиде корным ынде 2015 ий гычак олмыкташ йодеш, серышым мыланнат, Медведево район администрацийышкат, Транспорт да корно озанлык министерствышкат, Марий Эл правительствышкат, «Марийскавтодор» тӧнежышкат, эсогыл Россий Президентлан возен, но вашмут эре икте – окса уке.
Кыдал Озакъял марте мийыме гын, Шеклянурышкат пурен лекде шым чыте.
– Кодшо шыжым келгырак лакылашке тыгыде шаргӱм оптышт, но можо йӱр да лум вӱд дене шулен шуалгыш, можо автомашина орава йымач корно вес велке пыжалт возо – чыла пытыш, нимо ыш код, пуйто лийынжат огыл, – кидшым кок могырыш шаралтыш ялын старостыжо, верысе депутат З. Ратманова.
– Теҥгече пассажирым шупшыктышо автобус дене олашке кайышым. Водитель ала-молан писын кудале, ик лакым асфальт корно деч ӧрдыжкӧ лектын эртымыж годым автобусым изиш гына ыш кумыкто. Пӧръеҥ вуем дене лӱдын колтышым, – шымлаш тӱҥалме темем келгемдыш В.Тарасов.
– Корнынажым чодырам шупшыктышо машина-влакат чот пытарат. Нунылан нимогай чарак уке ала-мо… – ешарыш В.Бабин.
Шеклянурышто илыше-влакын ий еда пытен толшо корно верч тургыжланымышт куандарыш. Калык тудым олмыкташ йодеш гын, тугеже сайын илаш шона! Чыла йӧра, нимом ок йод гын, тургыжланыман…
«Палена-палена…»
Ял калык верч йодмемлан вуем гыч шелын огыт пу манын, вес кечын «Марийскавтодор» кугыжаныш казённый тӧнежын директоржо А.Аверинын приёмныйышкыжо паша кече тӱҥалме деч ончычак мийышым (секретарьжын мутшо почеш, вуйлатышым кабинетыштыже тиде жапыште гына кучаш лиеш). Анатолий Васильевич ӱждымӧ да вучыдымо унам порын вашлие, а «Марий Эл» газет гыч улмем да молан толмем пален налмекше, эсогыл шыргыжале, шинчаш темлыш, ӱстембалныже верланыше лоток гыч степлер дене кучыктымо икмыняр лаштыкан документым лукто.
– Мемнан 3000 километр корнына уло. Южо вере суткаште 10 тӱжем утла автомашина кудал эрта, а Шеклянур корно дене мыняре? Мыйын шонымаште, тиде чот шӱдышкат ок погыно. Ялышке автобусын коштмыжым палем, тыге гынат таче нимом сӧрен ом керт… Корным олмыктена, но норматив дене келшышын огыл, автомашина кудал эрташ лиймым веле ыштена. Рашрак каласаш гын, чот пытыше ужашым кораҥден, у лончым огына пыште, – калыкын нимучашдыме йодышыжлан вашештыш Анатолий Васильевич (снимкыште). – «Лӱдыкшыдымӧ да чапле автомобиль корно» национальный проект почеш ойырымо окса дене шуко автотехнике кудалыштман Йошкар-Ола – Санчурск, Йошкар-Ола – Вӱрзым гай трассым шотыш кондаш палемдыме, сандене тӱҥ огыл корно ӧрдыжеш кодеш. Ялысе калыкым пеш сайын умылем, но окса деч посна ме мом ыштен кертына? Нимом! Регионысо пеш шуко корным кумло ий олмыктымо огыл! Эше шошын мом ончыктен кертмыжым огына пале…
Тиде жапыште кабинетыш директорын эксплуатаций шотышто алмаштышыже Р.Хабибуллин паша дене пурыш. Анатолий Васильевич мыйым тудлан палдарыш да могай йодыш дене толмем ик мут дене каласыш:
– Шеклянур.
Коктынат «палена-палена» маншыла шыргыжал колтышт.
– Шеклянур корнын начар улмыжым да калыкын тудым олмыкташ йодмыжым сайын палена, – мане Рустам Мунирович.
– Тугеже тений кеҥежым олмыктена вет? – йодым да шкежат воштыл колтышым, пуйто мый денемат ала-мо кылдалтын.
– Апрель мучаште республикысе чыла гаяк корным тергена да вара нунын кокла гыч кудыжым эн ончычак олмыкташ кӱлмым, пашан роскотшым рашемдена. Шошым корно май мучаш марте локтылалтеш, сандене олмыктымо пашам июньышто гына тӱҥалын кертына. Тылеч ончыч пашалан пижаш шот огыл, роскот гына арам лиеш, – рашемдыш Р.Хабибуллин.
– Тыге гынат, Шеклянур корным тений шотыш конденак манын, ӱшандарен ойлен огына керт: теҥгече (15 мартыште – авт.) тиде электрон аукционын положенийже шотышто палыдыме еҥ деч вуйшиймаш пурен. Лишыл жапыште тудым лончылаш тӱҥалына. Чыла тиде кунам да мо дене мучашлалтеш – Юмо гына пала. Мутлан, ӱмаште Советский район администраций «Устойчивое развитие сельских территорий» федеральный программе дене заказчик ыле, но электрон аукционым подрядчикын йоҥылышыжлан кӧра август марте шӱкалаш логале, да объектым шыже мучаште гына пыкше сдатлышна, – Шеклянур корным тений кеҥежым олмыктатак манме ӱшан тулым иземдыш директор.
Лучо ик гана сайын олмыкташ
Школ автобус кудалыште корным норматив документ почеш лӱдыкшыдымӧ состоянийыш кондымо нерген электрон аукцион-влакым ончалаш гын, спискыш Кыдал Озакъял – Шеклянур корным эреак пуртымо, но палемдыме пашам тӱрыснек шукташ эре окса ситен огыл. «Марийскавтодор» тӧнежын 2018 ий 24 октябрьыште регионысо транспорт да корно озанлык министрын пашажым жаплан шуктышо А.Желонкинлан, Шеклянур ялыште илыше Н.Рыбаковалан да Озакъял ял шотан илем администрацийыш колтымо серышыж дене келшышын, Кыдал Озакъял – Шеклянур корным норматив почеш шотыш кондашлан 6,680 млн. теҥге кӱлеш, но республикын Финанс министерствыже тиде пашалан нигузеат оксам муын огеш керт.
Шоналташ гын, республиклан 7 млн. теҥге шукат огыл. Калыкын сӧрвалымыжым, южгунамже вурседылмыжым колыштмеш, корным жапын-жапын «тумыштылмеш», лучо ик гана чаплын олмыкташ ыле…
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо.
