Шукерте огыл Э.Сапаев лӱмеш Академический опер да балет театрыште орган музык кас эртен. Тушто чапланыше руш композитор-влакын веле огыл, марий семмастар, Марий Эл икусствын сулло деятельже Вениамин Захаровынат произведенийже йоҥген.
Ынде Захаровымат шоктат
Тидым республикынан шкешотан историйжылан шотлаш лиеш. Вет орган дене марий семмастар-влак кокла гыч улыжат Андрей Эшпайын музыкшым гына шоктеныт.
— Эрик Сапаев лӱмеш Академический опер да балет театрыште органым вераҥдымеке, шуко произведенийым шоктымо. Ик жап гыч ты семӱзгар дене марий композиторын возымыжым кычалаш тӱҥалынам. Юмылан тау, театрыштак чапланыше музыкант, флейтист Виталий Шапкин дене палыме лийынна. Виталий Владимирович марий сымыктыш тӱням моткоч сайын пала. Шуко произведений кокла гыч Андрей Эшпайын «Кок курыкмарий семжым» ойырен налын. Калык тунам пеш шокшын вашлийын, — шарналта театрын органистше Арсений Ушаков. — Шукерте огыл уэш Виталий Владимирович деке тыгаяк йодмаш дене лектынам ыле. Ты гана тудо Вениамин Захаровын «Предание» произведенийжым темлен.
Концертыште тудым орган да флейте дене Арсений Ушаков ден Виталий Шапкин шоктеныт. Ончаш толшо-влак марий музыкым шокшын вашлийыныт, «Браво!», «Бис!» — манын кычкыреныт.
Чынак, марий произведенийым колыштмеке, чоным куан кумыл авалта да тыгодымак могырлан копыж-ж лийын кая. Сем йогын почеш пуйто кумда марий тӱня мучко савырнет: гӱжлен шогышо чодырашке пурен лектат, йоргыктен йогышо Юл эҥер воктеке волет, олык лапыште куржталат…
— Театрысе органист-влак Арсений Ушаков ден Антонина Воронина пеш уста улыт. Шке пашаштым йӧратат, эре уым кычалыт, — ойла РСФСР-ын сулло артистше Виталий Шапкин. — Ты ганат Арсенийын марий произведенийым йодмыжлан кужун шоненам. Вениамин Захаровын возымыжо мылам моткоч келша, сандене тудым темлен ончышым. Композиторын семже флейтылан веле огыл, органланат лачеш толын.
Поэзийым шижын мошта
Вениамин Александровичын лӱмжӧ сымыктыш тӱняште веле огыл, эстраде аланыштат чылалан палыме. Тудо ятыр поэтын почеламутшылан семым возен, поснак Альбертина Иванова дене кылышт шукертсек пеҥгыде.
— Йоча дене мӧҥгыштӧ шинчыме годым телевизор дене ик передачым онченам. Туштыжо Казань консерваторийым тунем лекше самырык композитор-влак Сергей Маков ден Вениамин Захаров дене мутланымаш эртен, — шарналта тунамсе жапым Альбертина Петровна. — Варажым икмыняр жап гыч когыньышт денат палыме лийынна.
Тиддеч вара уста семмастар ден поэт шуко мурым ош тӱняш луктыныт. Нуным Иван Смирнов, Геннадий Петухов, Татьяна Денисова да молат сценыште йоҥгалтарат, шке жапыштыже Василий Павловат мурен.
— Веня семым возаш тӱҥалмыж деч ончыч сылнымут аршашым тӱткын лудын лектеш, кажне шомакым умылаш тӧча, шкеж гоч колта. Южгунам почеламутышто иктаж мут огеш келше гын, вашталташ йодеш. А муро ямде лиймеке, мурызымат айда-лийже огеш ойыро, а тудын музыкальный данныйжым шотыш налеш, — палемда Альбертина Иванова.
— Южгунам «лушкыдо» почеламутат логалеш. Тугайыш сем низаштат ок воч ала мыйже келыштарен ом мошто, — шыргыжалеш Вениамин Александрович.
Семмастарын произведенийже-влак марий шӱлышан, чоным тарватыше, шонаш таратыше улыт. Нуным вик пален налаш лиеш. Музыкым возымаште композиторын шке ойыртемже — шӱвыроҥ гай овартыме марий сем огыл, а кӧргӧ гыч умылен моштен, марий чонын сылныжым, ныжылгылыкшым почын пуышо. Тудын чыла семжат тугай. Сандене мурым веле огыл, тудын фонограммыжымат колышташ куанле.
Аваж гаяк поро, ачаж гаяк мастар
— Венимин Захаров – ӱшанле, сай йолташ. Тудын дене тӱрлӧ нерген кутыраш лиеш. Шкенжым эре тыматлын, порын куча, осал шомак дене мутланымыжым колын омыл. Тудо еҥын кумылжым ужын да шижын мошта. Тыгай койышым тудо аваж деч налын. Аважат шыма койыш-шоктышан лийын. Веня аважым чот йӧратен, тудын верч азапланен, — мут мундыраже рончалтеш А.Иванован. — Веня шуко лудеш. Марий возышо-влакыным веле огыл, руш поэт-шамычынат произведенийыштым шергалеш, эскера, а вара мыламат лудаш колта. Икманаш, тудо марий поэзийыште, прозышто веле огыл, руш литературыштат мо ышталтмым чыла пала.
Вениамин Александровичын ачажат ушан-шотан, поро чонан лийын. Тудо мӱкш отарым кучен. А тушто В.Захаров изинекак куржталаш йӧратен. Пӱртӱсын моторлыкшым, шымалыкшым шижын кушкын да варажым тудым мурыш, семыш пышташ тӱҥалын.
— Вениаминын ачажат музыкым йӧратен, гармоньым, скрипкым, кӱслем шоктен. Санденак тудо эргыжым изинекак Йошкар-Олашке, 1-ше номеран музыкально-художественный интернат-школыш тунемаш колтен, — шарналта композиторын шочмо Кесемлак почиҥга (Морко район – авт.) воктене шочын-кушшо, а кызыт республикысе Калык усталык, тӱвыра да каныме паша шотышто шанче-методике рӱдерыште пашам ыштыше Татьяна Николаевна Степанова.
Семмастар пелашыж дене коктын кок йочам ончен-куштеныт, кумда илыш корныш луктыныт. Ӱдырышт ачаж семын музыклан шӱман, Моско консерваторийым тунем лектын, туштак ешыж дене ила, а эргышт – Йошкар-Олаште, физике да математике направлений дене вузым тунем пытарен.
Театр паша
Вениамин Захаровым республикысе театрлаштат сайын палат. 1982 ийыште армий гыч пӧртылмекыже, Г.Константинов лӱмеш академический руш драме театрыште сем редакторлан ышташ тӱҥалын. Тиддеч вара тудо Республикысе курчак, М.Шкетан лӱмеш Марий национальный театрлаште тыршен. А кызыт тудо Марий самырык театрыште музыкальный ужашым вуйлата. В.Захаров ятыр спектакльлан семым келыштарен, возен: «Любовь – книга золотая», «На дне», «Пупкин ӱдырым налеш», «Гроза», «Вис-вис пушан орлыкем», «Вишневый сад», «Руслан и Людмила», «Кунам кӱдырчӧ кӱдырта», «Мой бедный Марат», «Марпа», «Кай-кай Йыванлан», «Рошто поран — Кугече йӱр», «Комната невесты», «Корнывож пеледыш», «Немыч вате», «И с нами голуби», «Ачий, ачием», «Обломов. Теперь или никогда», «Кунам толат, авай?», «Шкет кукун мурыжо», «В овраге», «Недоросль» да молат.
— Лишыл жапыште «Торешватесолаште томаша» спектакльым сценыш лукшаш улына. Туштат Вениамин Захаровын пашажым ужаш лиеш, — палемда Марий самырык театрын художественный вуйлатышыже Олег Иркабаев. – Такшым марий драме театрыштат шындыме ятыр спектальлан: «Эргымлан кузык», «Ачийжат-авийжат», «Кожла кокласе омо», «Чын улат – сай, пиалан гын — сайрак» — семым келыштарен.
В.Захаров – театрыште пашам ыштыше уста композитор. Тудо драматургийым, спектакльын жанржым умылен, шижын мошта. Сандене драмыштат, комедийыштат, йоча йомаклаштат семже калык кидсовышым сула. Тачысе спектакльлан мо кӱлеш? Тидымат марий композитор раш пала, садлан чонжо гыч луктын возымо музыкшо шӱмеш логалеш, шинчавӱдым луктеш.
Иктешлыме семын
Семмастар дене мутланыме годым кумылжо волышо шонышым. «Уке, чыла сай», — шыман шоктыш йӱкшӧ. Но ала-молан дыр ты гана тудо шагал мутан ыле. Тудым умылашат лиеш докан, вет композитор чонжо вошт колтен семым воза, произведенийым шочыкта, а чылан мо тиде пашам аклат? Пытартыш жапыште мурызо-шамычат профессионал-влак деке шагал годым эҥертат, «мый шкеат моштем» манын шонат. Сандене кажне кумшо еҥ сценыште мура, семым возышо семын «чаплана». Тидат, очыни, марий шӱлышан композиторым шӱлыкаҥда, ӱмылеш кода.
Алевтина Байкова
М.Скобелевын фотожо.
