Корно – Египетыш
Кажне рвезе шке порысшым шуктышаш, маныт калыкыште. Кеч ожно, кеч кызыт ончыкылык пӧръеҥ элнан ӱшанже лийшаш.
– Ончыч салтаклан йот эллаштат служитлаш йӧн лийын але логалын. Нунын коклаште мыят улам, – ойла Марий Элын культур, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын Печать да массовый коммуникаций управленийжым вуйлатышын ончычсо алмаштышыже И.Андреев.
Шочынжо Волжский районысо Пезмучаш ялеш. Куд икшыван ешыште эн кугужо лийынат, шуко пашаже тудын ӱмбаке возын. Школышто сайын тунемын. Кудымшо класс марте – эсогыл отличник. Поснак математике предмет келшен, олимпиадылаште участвоватлен, икымше верым налын. Варажым историй дене кылдалтше предмет-влаклан кумылаҥын.
1970 ий майыште Иван повесткым налын. Эрлашыжымак Волжскыш, вара Йошкар-Олашке наҥгаеныт. Службыжо Новгородский областьысе Новоселицы села воктен ВВС-ын учебный полкыштыжо тӱҥалын. Радиолокационный станцийын операторжылан туныктеныт.
– 1967 ий гыч да тунемме жапыштына Египет ден Израиль коклаште сӧй пуламыр каен. Тунам СССР ден Египет коклаште вашкыл пеш сай ыле. Египетыш полшаш мемнамат, салтак-влакым, колтат манме мут шарлыш. Чынак, погаш тӱҥальыч. Ончыч 240 еҥым ойырышт, тушеч кумло еҥым гына кодышт. Нунын коклашке мыят логалынам. Оҥай, но Египетыш кайымем годым документыштем тыге возеныт ыле: «Годен для прохождения службы в стране с сухим и жарким климатом». Жап шумек, мӱндыр элыш каяш тазалык шот денат, биографий шот денат келшен толынам, векат. Но Египетыш кумло еҥ гыч шымытше веле логалынна. Тунам мемнам воин-интернационалист манын ойленыт, – эртышым шарналтен каласкала Иван Андреев. – Египетыш сентябрьыште кайышаш улына ыле. Но ты элын президентше Абдель Насер колен колтыш. Египетын президентше Анвар Садат лие. Сандене Египетыш вес ийынже май тылзын иже кайышна. Мемнам Москва воктенсе Чкаловскысо военный аэродромыш граждан вургемым чиктен кондышт. Чыла документнам поген нальыч, политический мутланымашым эртарышт. Тыге 3 майыште лу шагатлан кудло еҥым военно-транспортный самолётыш шындышт да южыш нӧлтальыч. Куд шагат гыч Каир воктенсе военный аэродромыш волен шична. Тушто мемнам совет военспец-влак вашлийыч. Могай званиян улмыштым палаш ок лий. Ойлышт, генерал-влакат тыште Египет армийын рядовой формыж дене коштыт. Варажым автобус дене адакат корныш тарваненна, Бэни-Суэйф ола велыш. Пирамиде-влак воктеч кудалынна, тыгайжым лӱмынак ончаш шогалынна. Тиде олаже Каир деч иктаж 70-80 километр тораштырак верланен.
Мондалтын. Томаша
Тушто истребительный авиаций полк шоген. Но тушко толын шумешке ик томаша лийын каен. Такшым тӱрлыжат лиеден, а икте шарнымашеш кодын содыки. Кайыме корнӱмбалне Эль-Фаюм ола уло. Тушан изиш чарненна. Мемнан дене пырля ик медик рвезе лийын. Лӱмжат вет эше шарналт кодын – Петя Вергелес. Тудыжым тӱшкашкына ушеныт веле улмаш. Рвезе аэропортышто лу теҥгеаш совет оксам Египетын фунтшылан вашталтен шуктен улмаш. Чарналтен шогалмеке, садет машина гыч тӧрштен, кока-колам налаш каен. Машина ты жапыште тарванен. Тыге рвезе шоген кодын. Ончычшо командыштына лийын огылат, тудын нерген шотышкат налын онал. Ты жапыште корно дене пел шагат вара часть командирна «УАЗик»-ше дене кудалын. Корнышто араб-шамчын ик ошалге рвезым йыр авырен шогалмыштым ужын. Командир тудым шке машинашкыже шынден. Эрлашыжым эрдене строитлен шогалтеныт да командир мыланна шокшым пуэн. Вертолётыш да передовойыш, Нил ден Суэц залив кокласе ик лоп верыш, колтышт. Вертолёт дене толынна. Волен шогалмеке ужына, куатле военный «Урал» машина пеш мӱгырен толеш. Тиде дембель-влакым ужаташ конда улмаш. Нунышт мемнан толмо вертолётыш шинчыныт. Эх, тиде жапыште тунам шӱм-чонлан моткоч йӧсын чучын. Вет нуно шочмо элыш каят, а меже йӧршеш йот мландеш кодынна. Мо тушто вучен, нимат пален онал. Мутат уке, варажым, кунам ме шочмо мландыш тарваненна, каласен моштыдымо куанле кумыл авалтен. Тидыже шочмо мландыште, Львовысо аэродромышто волен шогалме годым лийын.
Мистер Иван, мистер Борис…
Иван Андреев Египетыште идалык да ик тылзе лийын. Марий кундем гыч Параньга районысо Усола ял гыч Борис Григорьев дене пырля ик точкышто служитленыт. Ончыко пурен каласем, университетым тунем пытарымеке, ик экспедиций годым И.Андреев тушко миен, но салтак йолташыже самырыкак (вузым тунем пытарыше агрономлан ыштен улмаш) мотоцикл дене савырнен возын, ӱмыр лугыч лийын.
Тыгак эше кок рвезе Озаҥ ола, тынарак Башкортостан гыч самолёт дене пырля чоҥештеныт, но варажым тӱрлӧ вере служитленыт. Совет салтак-шамычым верысе-влак мистер маныныт. Мутлан, мистер Борис, мистер Иван да молыштат ончыч мистер гыч тӱҥалыныт. Моско гыч пеленышт ик вуз гыч кумшо курсышто тунемше студентым кусарышылан намиеныт. Но руш салтак-шамычат пеш писын араб йылмым тунемыныт, верысе-влак дене арабла мутланеныт. Ик жап Иванлан кочкаш шолташат логалын, повар сомылым шуктен. Командир кє кочкаш шолта манын йодын. Тудыжо ешыштет эн кугу лийынат, изиш моштен. Тыге салтак-влакым тутло кочкыш дене сийлен. А малаш… Мланде йымалне, икмыняр йыжыҥ бетон йымалне окоп гай верыште йӱдым эртареныт. «Пудийжат шуко лийын, вӱдыжгыжат шижалтын, но кечывалым пеш шокшо. Койко йымалне яшлык дене гранат шоген, а воктене эреак автомат лийын», – палемда таче кечылан боевой действийын ветеранже.
Тунам нуным Юмыжо утарен манашат келшен толеш. Израиль велым икмыняр налёт лийын, но бомбитлен шуктен огытыл. Истребитель-влак эртак ваштарешышт жапыштыже нӧлталалтыныт. 1972 ий 1 июньышто нунат дембель лийыныт. Ик воинский частьыште нунылан мӧҥгеш шке документыштым пӧртылтеныт. Военный вургем деч отказен, тыглай, гражданский дене мӧҥгӧ пӧртылыныт. Чыланат джинс да футболко дене тунем шуынытыс. А йот элыште служитлымыштлан нунылан оксам тӱленыт. Тунамсе дене тылште – 200 теҥге (20 фунт). Моткоч шуко.
– Эшежым кажнылан кажне кечын ик пачке сигаретым пуэныт, а ме, икмынярышт, тамакым шупшын онал. Верысе-влаклан ужаленна, – ойла И.Андреев.
Тунам Иван Аркадьевич мӧҥгыжӧ ачаж ден аважлан шӧртньӧ шергашым, родо-тукмжылан чапле пєлекым конден. Тыгак ончыкылыкым шонен, пелашыже лийшашланат шергашым налын. «Кеч тидыже университетым тунем пытарымек, вич ий гыч веле лийын, но Галя пелашемлан Египет гыч кондымо парча гыч сӱан вургемым ургымо», – шарналтен шыргыжале Иван Аркадьевич.
Иванын армий гыч толмашешыже ачаже Озаҥ олаш лӱмынак вургемым налашлан пашам ышташ каен. «Садак чияш вургем кӱлешыс», – ойлен пелашыжлан. Кӱлын, конешне. Изирак капан ялысе рвезе салтакыш ик метрат 56 сантиметр каен гын, мӧҥгыжӧ ик метрат 68 сантиметр кутышан да лу килограмм уто нелытым поген толын. Пошкудыжо-влак пален огытыл.
– Тыге лектын. Ачам изи капан улмыжлан кӧра сарыш налын огытыл. Кумылын каяш тарванышым икмыняр гана мӧҥгӧ колтеныт. А ме, ныл эрге-влак тудын олмешат служитленна, лектеш. Коктынжо (Валера Афган сарым эртен) боевой действийын ветеранже улына, – эртышым шарналтен, ала-молан шӱлыкаҥын, пеҥгыдемдыш Иван Аркадьевич.
40 ий гыч угыч ты верыш…
Теве тыге кажне рвезын салтак илышыже ӱмырешлан посна ойыртемалтше ужаш семын лакемалтын кодеш. Ялысе-влаклан вес кундемыште лияш, тӱняончалтышым вашталташ, тӱрлӧ национальностян рвезе-влак дене палыме лийын, икте-весе дене изак-шоляк семын икте-весым умылен, полшен илаш уда мо? Тыге кыл пеҥгыдемын. Южышт ӱмырешлан сай йолташ семын лийын кодыт.
Варажым Иван Аркадьевич вузым тунем лектын, пашам ыштен, пелашыж дене кок эргым ончен куштеныт. Лийын, паша деч посна кодмат, но чылажат ынде шеҥгелне. Спорт дене пеҥгыде кылым кучен. Куштылго атлетике, футбол. Тидыже илышыштыже адакат посна ужаш семын палемдалтын. Оҥай, но 40 ий гыч, ындыжым илалше пӧръеҥлан уэш служитлыме верыште, Египетыште лияшыже логалын. «Автобус дене Каир мучко экскурсийыш лектынна, Нил мучко эртенна, но тиде эҥерже тыгай чот лавыран, куштыран лийын… Олажат сур тӱсанла койын. Тыгодым самырык жапыш пӧртылынам. Мыланем чылажат оҥай лийын», – мане И.Андреев.
Е.Эшкинина.
