МАРИЙ ТӰНЯ

Отня марий-влак деке – унала

Журналистын блокнотшо гыч

Шнуй-влакын памашышт

«Аляше» пайремым эртарыме годым эше тыштак, тораштак огыл верланыше вес акрет шӱгарлашке тоштыеҥым ушташ каят. Тудыжым таклан огыл «шнуй-влакын шӱгарлашт» маныт. Легенде почеш, тушто Айша ханын подданныйже-влак кият. Авырен налме печыжымат, шӱгар-влакын олмыштымат ончен, акрет улмыжым умылет. Шӱгарла покшелне пеш кугу, ынде кошкышо тумо шога. Ойлат, тудлан тӱжем наре ий. Тудымат печылен налме. Шӱгар-влак  ӱмбалне нимат уке гынат,  южыжын саваржым ош шӱртӧ дене уэш-пачаш пӱтырен пытарыме. Тыгайжым ужалтын огылат, ӧрде ыжна керт.  

 Шӱгар гоч эртен, Ошыт эҥерын тошто йогынжо велке волен, «Изгелэр чишмэсе» — «Шнуй-влакын памашышт» деке логалаш лиеш. Но тушко волаш манын, 159 тошкалтышым эртыман. Памашыже тура да келге корем лапыште вераҥын. Вӱдшат пуч гыч лекташлан келыштарыме. Тудымат шнуй да эмлыше виянлан шотлат. Левашым нӧлтымӧ, олымбалым, каналташ верым келыштарыме.  Шижалтеш, тушко еҥ-влак коштыт, ты верым жаплат. Ойлат, верысе калык веле огыл, пошкудо регионла гычат вуйым саваш толыт.

Эшежым тиде шӱгарла ден памаш, олык тайыл верланыме кумдык «Ашит» Татарстанын кугыжаныш пӱртӱс заказниклан шотлалтеш. Санденжат тыште чылажат аралалтеш.

Снимкыште: «Шнуй-влакын памашышт»; акрет шӱгарлаште — акрет тумо.     

Почешмут олмеш

Нине верлам ончал савырнен, ӱшанаш лиеш, ты кундемыште марий шӱлыш лийынак, палемдыш командировкышто пырля лийше Российын сулло сӱретчыже Иван Ямбердов. Весат раш — ты  вер-шӧрым марий археолог-влакланат келгынрак шымлаш уто огыл. Ты шотыштыжо командировко деч вара лӱмлӧ марий археолог Татьяна Никитина деке йыҥгыртышым. Тудын ойлымыж почеш, тусо кундемым шагал шымлыме. Арский кундемыште гына мемнан археолог-влак лийыныт. Тушто марий-влакын илымышт нерген рашемденыт. Атня кундемыштат марий-влак иленыт, но кунам, тидым ик тойымо вер гоч каласаш ок лий, чылажат шотыш налман, ешарыш тудо.

Материалым возымо годым нине вер дене кылдалтше шанче материалым кычалаш логале. Но татар шанчызе-влакын возымышт веле вашлиялтыт. Мут толмашеш, Татарстанысе Науко академийыште ыштыше историй науко кадидат-влак Лариса Айнутдинова ден Булат Хамидуллин кум томан «Населенные пункты Татарстана» книгам ямдылыме пашаште тыршеныт. Варажым шымлымашышт почеш статья-влакым савыктеныт. Иктыже лачак Атня районлан пӧлеклалтын. Тудо маналтын: «Атнинский район: крепости Булгарии, Старейшая ВРТ мечеть, Родина Марджани, колхозно-совхозный театр». Заметки ученых о 100-процентном татарском районе с марийскими топонимами». Ученый-влакын ойлымышт почеш, Атня район Марий Эл дене чеклана гынат, кызыт тушто марий-влак пеш шагалын улыт, но географий дене кылдалтше лӱм-влак тачат аралалт кодыныт. А тидыже эше ик гана пеҥгыдемда — Атня марий-влакын илыме верышт лийын.

Но икте садак ӧрыктарыш: историй да тӱвыра поянлыклан кугыжаныш кӱкшытыштӧ шотлымо ты верыште сибирский язве черан вольыкым тойымо шӱгарла уло. Кеч тудым авырен налме, но садак тиде шонкалаш тарата: молан, могай амал дене тудым лач тышке вераҥденыт…

Снимкыште: «Ашит» пӱртӱс заказникыште Шнуй-влакын памашышт; Тошто тумо укшыш – марий солыкым; Тошто шӱгарлаште; Айшияз ор ӱмбалне; Вольыкым тойымо шӱгарла.

Светлана НОСОВА

М.Скобелевын фотожо-влак

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий